Η μάχη της 5ης Απριλίου του 1944 για τους πέντε κρεμασμένους στου Ζωγράφου

Πλατεία Πέντε Ηρώων στου Ζωγράφου!

Ισως η πιο μικρή πλατεία της χώρας με πάρα πολύ μεγάλη ιστορία,άγνωστη στο ευρύ κοινό αφού άπαντες οι υπουργοί παιδείας φροντίζουν να μένει μακριά από τα σχολικά βιβλία η σύγχρονη ιστορία της πατρίδας μας και ιδιαίτερα ό,τι έχει να κάνει με την Εθνική Αντίσταση. 

Στις 5 Απριλίου του 1944 στη συμβολή των οδών Παπαδιαμαντοπούλου,Ξενίας και Μικράς Ασίας εκτελέστηκαν δι' απαγχονισμού πέντε μέλη του ΚΚΕ που ήταν κρατούμενοι στις φυλακές Συγγρού.

Ζείδωρον

Δεν είναι η πρώτη φορά που στη χώρα μας εμφανίζονται τέτοιες «ιδέες». Δεν θα είναι και η πρώτη φορά που ο λαός μας θα απαντήσει όπως πρέπει, τοποθετώντας τις, μαζί με τους εκφραστές τους, στο περιθώριο. Η εμφάνιση και στη γειτονιά μας φασιστικών/ναζιστικών ομάδων[1] το τελευταίο διάστημα, πρέπει να μας αφυπνίσει και όλοι μαζί να ορθώσουμε το ανάστημά μας απέναντι τους.

Γράφει ο Σταύρος Αρμπιλιάς*

Ανατρέχω, λοιπόν, στην ιστορία, και μάλιστα της γειτονιάς μας, συνεχίζοντας από εκεί που σταμάτησα σε προηγούμενο άρθρο μου για τα γεγονότα της 25^ης Μαρτίου του 1944 [2].

Ξημερώνοντας 5 Απριλίου οι Ζωγραφιώτες αντίκρισαν ένα τρομακτικό θέαμα. Στο σημείο που έντεκα μέρες πριν (25/3/1944) είχε σκοτωθεί από τον ΕΛΑΣ ο λοχαγός των ταγμάτων ασφαλείας Κωνσταντίνος  Μανωλάκος, οι Γερμανοί εκτέλεσαν ως αντίποινα, δια απαγχονισμού πέντε πατριώτες, στελέχη του ΚΚΕ και της Αντίστασης από το νοσοκομείο Συγγρού. Πρόκειται για τους Αχ. Πλατημέση, 34 χρόνων, Επ. Βαμβούλη, 26 χρόνων, Ευσ. Στεργίου, 48 χρόνων, Βλ. Αποστολέρη, 21 χρόνων και Β. Μπακόπουλο, 41 χρόνων. Στα τάγματα ασφαλείας ανατέθηκε η φύλαξη του σημείου, ώστε οι νεκροί αγωνιστές να παραμείνουν εκεί κρεμασμένοι προς παραδειγματισμό του λαού του Ζωγράφου.

Η λογική των αντιποίνων και η δημόσια έκθεση των νεκρών, είχαν ως στόχο την τρομοκράτηση του κόσμου και το «σπάσιμο» του αγωνιστικού φρονήματος του λαού. Τέτοιες προκλήσεις δεν μένουν όμως αναπάντητες.

Την ίδια κιόλας μέρα, στο κέντρο του άλσους Κουπονίων[3], στο προωθημένο φυλάκιο του ΕΛΑΣ Καισαριανής, γίνεται συνάντηση στελεχών των περιοχών Καισαριανής – Ζωγράφου- Κουπονίων-Ιλισίων. Η απόφαση είναι η παρακάτω, όπως την αναφέρει στο ημερολόγιο του ο επονίτης Μιχάλης Λιαρούτσος: «Σύντροφοι η συνεδρίαση ματαιώνεται. Καθήκον μας να μην αφήσουμε αναπάντητους τους δολοφόνους των συναγωνιστών μας.[...] Να ξεχωθούν ό,τι όπλα υπάρχουν, αυτόματα, μακρύκαννα πιστόλια. Να καθαριστούν, να ετοιμαστούν. Να ειδοποιηθούν οι δυνάμεις μας όλες. Σε μία ώρα χτυπάμε.»[4]

Η απόφαση αυτή ήρθε σε ανθρώπους «έτοιμους από καιρό». Τα «χωνιά» με πρώτη και καλύτερη την Ασπασία Παπαθανασίου (την μεγάλη τραγωδό, που τότε ήταν γραμματέας της ΚΟΒ Ιλισίων), από νωρίς καταγγέλλανε το έγκλημα.

Το χτύπημα ορίστηκε στις 12.07 το μεσημέρι, και προέβλεπε  ταυτόχρονο χτύπημα από την ομάδα της πολιτοφυλακής στον άγιο Γεράσιμο, όπου βρισκόταν φρουρά των ταγμάτων ασφαλείας, με εντολή να παρατηρούν προς το σημείο της εκτέλεσης, για τυχόν ύποπτες κινήσεις, και άλλες τρεις ομάδες ελασσιτών, στους ταγματασφαλίτες που βρισκόντουσαν στο σημείο της εκτέλεσης.

Ένα αναπάντεχο γεγονός, όμως, χάλασε τον προγραμματισμό, κι έτσι η μάχη άρχισε στις 12.00, κοντά στον Αγ. Γεράσιμο, όταν ομάδα της πολιτοφυλακής έπεσε πάνω σε τρείς χαφιέδες της ειδικής ασφάλειας με πολιτικά. Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, δύο απ’ αυτούς έπεσαν νεκροί ενώ ο τρίτος κατάφερε να το σκάσει. Ακούγοντας τους πυροβολισμούς, η ομάδα που βρισκόταν στην Μικράς Ασίας επιτέθηκε κι αυτή σκοτώνοντας αρκετούς από τους ταγματασφαλίτες που βρίσκονταν στο σημείο της εκτέλεσης. Οι υπόλοιπες ομάδες επιτέθηκαν κι αυτές, χωρίς όμως θετικό αποτέλεσμα, καθώς το γεγονός της πρόωρης έναρξης της μάχης δεν τους επέτρεψε να έχουν φτάσει στη θέση τους.

«Έτσι οι γερμανοτσολιάδες αιφνιδιάστηκαν, δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι συμβαίνει, πανικοβλήθηκαν και πηδούσαν σαν τους λαγούς στο ρέμα του Ιλισού (σήμερα λεωφ. Μιχαλακοπούλου) κι από κει βρέθηκαν αλαφιασμένοι στην λεωφ. Κηφισίας ως τον Ευαγγελισμό. Οι αξιωματικοί τους με την μισή δύναμη τσολιάδων ταμπουρώθηκαν και περίμεναν ενισχύσεις.»[5]

Το χτύπημα μέρα μεσημέρι τρομοκράτησε τους ταγματασφαλίτες και τους υποχρέωσε να κατεβάσουν τους νεκρούς από την κρεμάλα. Αυτή ήταν η πρώτη νίκη για τους αντάρτες για την ημέρα. Θα ακολουθήσει και άλλη εξίσου σημαντική.

Όπως είδαμε πιο πάνω, οι ταγματασφαλίτες είχαν ταμπουρωθεί και περίμεναν ενισχύσεις. Οι ελασσίτες, μετά την επιτυχία του χτυπήματος αρχίζουν να υποχωρούν συγκροτημένα προς το άλσος των Κουπονίων και είναι έτοιμοι να αποκρούσουν την αντεπίθεση του εχθρού. Πράγματι, αφού έλαβαν τις ενισχύσεις τους, τα τάγματα ασφαλείας, λυσσασμένοι, ξεκινούν την αντεπίθεσή τους, με σκοπό να μπουν μέσω του άλσους στην Καισαριανή.

Καλά ταμπουρωμένοι, όμως, οι αντάρτες, σε μικρές ομάδες, σε όλο το  μήκος της Καισαριανής ως τη ρεματιά, τους καθήλωσαν, μην επιτρέποντας τους να πατήσουν πόδι στην ηρωική συνοικία. Η μάχη στην ρεματιά της Καισαριανής ξεκίνησε στις δύο περίπου το μεσημέρι και έληξε το σούρουπο με την υποχώρηση του εχθρού. Η προσπάθεια των γερμανοτσολιάδων να επιτεθούν στις δυόμιση τη νύχτα από την πλευρά πίσω από το σκοπευτήριο, κάνοντας την ύστατη προσπάθεια να περισώσουν το χαμένο τους γόητρο, απέτυχε παταγωδώς, αφού  έπεσαν σε ενέδρα των καλά οργανωμένων Ελασίτικων δυνάμεων. Περισσότεροι από τριάντα οι νεκροί που άφησαν πίσω τους σε αυτή τους την προσπάθεια.

Η υπ’ αριθμόν 31 αναφορά της 1^ης ταξιαρχίας προς το Α’ σώμα στρατού, για τα γεγονότα, ένα από τα λίγα ντοκουμέντα που σώθηκαν και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό εθνική αντίσταση, δίνει μια πολύ καλή εικόνα των συγκρούσεων της πρώτης εκ παρατάξεως μάχης του ΕΛΑΣ Αθήνας με τα όργανα των κατακτητών. Την μάχη της 5^ης Απριλίου του 1944 για τους πέντε κρεμασμένους.[6]

Σ.σ. Κινδυνεύοντας να χαρακτηριστώ γραφικός, θα επαναλάβω πως ο δήμος Ζωγράφου είναι από τους ελάχιστους δήμους της χώρας στον οποίο δεν έχει δημιουργηθεί μνημείο Εθνικής Αντίστασης. Παρόλο που οι περισσότεροι από εκείνους τους αγωνιστές που διεκδίκησαν τη δημιουργία του δεν βρίσκονται πια στη ζωή, το χρέος παραμένει.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] «Φασιστικές προκλήσεις στο Δίκτυο αλληλεγγύης Ζωγράφου», 7/1/2014, zografou live.gr

[2] «Η αντίσταση που δεν έχουμε τιμήσει» ,25/3/ 2014, zografou live.gr

[3]Κουπόνια λεγόταν τότε η περιοχή των Άνω Ιλισίων.

[4] «Ο ΕΛΛΑΣ της Αθήνας» του Ορέστη Μακρή ,  εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή 1985

[5] Ο ΕΛΛΑΣ της Αθήνας» του Ορέστη Μακρή ,  εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή 1985

[6] Στοιχεία για τα γεγονότα υπάρχουν και στο «ΕΙΣΦΟΡΑ στο χρονικό της κατοχής και της αντίστασης στην Αθήνα» του Σπύρου Κωτσάκη (Νέστορα) καπετάνιου του α΄ σώματος στρατού του ΕΛΑΣ.

______________________________________________________________________________________

*Ο Σταύρος Αρμπιλιάς είναι  μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής Ανατολικών συνοικιών τουΣΥΡΙΖΑ και υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος με την παράταξη «Μαζί για την πόλη μας»

από το http://zografou-live.gr/

Δείτε βίντεο από την εκδήλωση τιμής και μνήμης στην πλατεία "5 Ηρώων" στου Ζωγράφου τον Απρίλιο του 2012