22 Απρίλη 1944. Η εκτέλεση των 17 στη Σχολή Χωροφυλακής

Σάββατο 22 Απρίλη 1944, 5:00 το απόγευμα, παραμονή του Αγίου Γεωργίου. Δυο λεωφορεία γεμάτα με κτήνη της Ειδικής Ασφάλειας με πολιτική περιβολή και οπλισμένα με αυτόματα, που συνόδευαν 17
μελλοθάνατους κρατούμενους, μπαίνουν στην αυλή της Σχολής Χωροφυλακής.

του Ανδρέα Δενεζάκη

Επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος ήταν ο ταγματάρχης Κ. Μιχαλέας  και ο υπομοίραρχος Ηλίας Σκαμπαρδώνης. Τα αυτοκίνητα συνόδευαν μοτοσυκλέτες και μια νεκροφόρα.

Αρχισαν να κατεβάζουν τους κρατούμενους κατά εξάδες, τους έστηναν στην αυλή και τους εκτελούσαν, μπροστά στα μάτια πλήθους κόσμου που είχε συγκεντρωθεί στη Μεσογείων, για τον εσπερινό. Ο παπάς που λειτουργούσε εκείνη την ώρα στη διπλανή εκκλησία, διέκοψε έντρομος τον εσπερινό και έφυγε ακολουθούμενος από τους πιστούς.

 Η Εκτέλεση των 17 ήταν η μοναδική εκτέλεση που έγινε από καθαρό «ελληνικό» απόσπασμα, στα χρόνια της κατοχής, χωρίς την εμπλοκή των Γερμανών, με απόφαση του δοσίλογου υπουργού των Εσωτερικών, Αναστάσιου Ταβουλάρη, χωρίς να έχει προηγηθεί καταδικαστική απόφαση για τους ομήρους, τους οποίους διάλεξε ο Διευθυντής της Ειδικής Ασφάλειας Αλέξανδρος Λάμπου, από τις φυλακές Χατζηκώστα και τα κρατητήρια της Ειδικής στην οδό Ελπίδος και του επιταγμένου ξενοδοχείου «Κρυστάλ».

Οι 17 εκτελέστηκαν σε αντίποινα μιας επίθεσης του ΕΛΑΣ που έγινε σε Σταθμό Χωροφυλακής του Μαραθώνα στις 7 Απρίλη 1944, στην οποία εκτελέστηκαν 6 χωροφύλακες.

Στις 15 Απρίλη δημοσιεύεται Ανακοίνωση του δοσίλογου υπουργού Α. Ταβουλάρη με την οποία αναγγέλλει τα αντίποινα:

Ανακοίνωση του υπουργείου Εσωτερικών, στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας Ακρόπολις, της 15.4.1944.

«Το υπουργείον των Εσωτερικών φέρει εις γνώσιν του ελληνικού Λαού, ότι την νύκτα της 7ης προς την 8ην τρέχ. Μηνός ένοπλος συμμορία κατόπιν ανάνδρου παγίδος επέδραμεν εις Μαραθώνα κατά του αυτόθι Σταθμού Χωροφυλακής.

Εξ χωροφύλακες οι Μέντζος Κωνστ. του Θ., Μπρίνιας Ιωάννης του Θ., Βοντσαδάκης Κωνστ. του Σ., Ζούμπερης Π. του Κ., Καμπιώτης Ευάγγελος του Δ. και Βαλαής Βασίλειος του Δ., απήχθησαν υπό της συμμορίας εις ορεινήν θέσιν, όπου και εσφάγησαν δι’ αποκοπής της καρωτίδος.

Το υπουργείον των Εσωτερικών εκπληρούν το καθήκον του έναντι των οργάνων της τάξεως των προμαχούντων υπέρ της ζωής, της τιμής και της ασφάλειας του ελληνικού Λαού προήλθεν εις την απόφασιν να εφαρμόση σκληρά αντίποινα εναντίον των εις χείρας του Κράτους ευρισκομένων συνενόχων των συμμοριτών.

Εκ του υπουργείου Εσωτερικών»

Στις 28 Απρίλη δημοσιεύονται τα ονόματα «των τυφεκισθέντων 17 επικινδύνων αναρχικών κομμουνιστών ως αντίποινα των εν Μαραθώνι αγρίως σφαγέντων έξ χωροφυλάκων»:

Από αυτούς ένας επέζησε (ο Αναγνωστόπουλος Διονύσιος), και δεν αναφέρεται ο επίσης εκτελεσμένος Διπλός Βασίλης.

Ανάμεσα στους εκτελεσμένους ήταν ο σπουδαίος δάσκαλος Παναγής Δημητράτος. Ο Παναγής Δημητράτος , γεννήθηκε το 1886, είχε ιδρύσει στην Αθήνα την Σοσιαλιστική Εργατική Ενωση το 1914. Υπήρξε Σύνεδρος στο Ιδρυτικό 1ο Συνέδριο του ΣΕΚΕ το Νοέμβρη του 1918, εκλέχτηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής στο 2ο Συνέδριο. Πρόεδρος και Γραμματέας της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας πολλές φορές. Πρόεδρος της Συνομοσπονδίας Δ.Υ. Μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του «Δ. Βήματος»και συγγραφέας πολλών βιβλίων για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο.

Στο σπίτι του, Δουκίσσης Πλακεντίας 3, στους Αμπελόκηπους, πραγματοποιήθηκε η ιδρυτική Σύσκεψη της ΕΠΟΝ, στις 23 Φλεβάρη 1942.

Συμμετείχε στην ίδρυση, το 1941, της παράνομης Κεντρικής Πανυπαλληλικής, στο πλαίσιο του ΕΑΜ. Στα τέλη του 1942 εκλέχτηκε στην παράνομη διοικούσα επιτροπή της ΔΟΕ.  

Το τελευταίο έργο που του ανατέθηκε από την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) το 1943, λίγο πριν την εκτέλεσή του, ήταν η ανασύσταση της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδας (ΔΟΕ).

Στη δεύτερη δίκη των Δοσίλογων που ξεκίνησε στις 18 Οκτώβρη 1945, ανάμεσα σε άλλα εγκλήματα της Ειδικής Ασφάλειας, συζητήθηκε και η εκτέλεση των 17.  

Στον πρόεδρο του δικαστηρίου κατατέθηκε έγγραφη κατάθεση της Αγνής Δημητράτου, χήρας του  Παναγή Δημητράτου, αναφέρει πως «όργανα του Λάμπου συνέλαβαν τον άνδρα της, επειδή βρήκαν ένα βιβλίο του γραμμένο στη …δημοτική γλώσσα, πως καταδικάσθηκε σε εκτόπιση 35 μηνών, που την έκανε στου Χατζηκώστα, και πως μετά την έκτιση της ποινής του αντί ν’ απολυθεί, οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα με υπόδειξη του Λάμπου.

1) Λάμπου, Διοικητής της Ειδικής Ασφάλειας, 2) Παρθενίου, 3) Κουρεμπανάς, 4) Βλαχόπουλος, 5) Φλώρος, στο δικαστήριο (Πηγή φωτογραφίας: Θανάση Χατζή, Η νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε, Εκδόσεις Δωρικός, Αθήνα 1983 – και Σημειώσεις για τον Εμφύλιο)

Στην ίδια δίκη ο μάρτυρας Ποθητός Ποδότας, συνταγματάρχης, διοικητής της Σχολής Χωροφυλακής κατά την κατοχή, αφού περιέγραψε την εκτέλεση εξέφρασε τη φρίκη του για το «γεγονός ότι η εκτέλεση έγινε στον περίβολο της Σχολής που έτσι βεβηλώθηκε, ενώ ο ίδιος είχε προτείνει οι εκτελέσεις να γίνονται άλλου και για το ότι την εκτέλεση έκαναν χωροφύλακες πράγμα που απαγορεύει ο …οργανισμός τού Σώματος!»

Η κατάθεση ενός «παραλίγο νεκρού»

Ο μάρτυρας κατηγορίας Διονύσης Αναγνωστόπουλος, ο οποίος ήταν ανάμεσα στους 17, κατέθεσε:

Η καταγραφή των 17 στο μνημείο εκτελεσθέντων στο Γουδί. Νοσοκομείο Σωτηρία

 «Στις 10 Απριλίου 1944 είχα πάει σ’ ένα τσαγκάρη να φτιάξω τα παπούτσια μου. Ο τσαγκάρης είχε πιαστεί από τα Τάγματα Ασφαλείας σαν κομμουνιστής. Οι τσολιάδες που παρακολουθούσαν το μαγαζί με πιάσαν και μένα και με πήγαν στην αποθήκη Μαργαρίτη όπου στεγαζόταν. Με έδειραν άγρια και με έκλεισαν χωρίς ανάκριση επί 11 μέρες σ’ ένα αποχωρητήριο. Επικεφαλής του αποσπάσματος που με συνέλαβε ήταν ο ανθυπολοχαγός Γ. Μπαράτσας και διοικητής του τάγματος ο τότε ταγματάρχης και νυν λοχαγός εν ενεργεία Κ. Ιωαννίδης.

Μέσα στο τάγμα υπηρετούσαν Γερμανοί και άνδρες της Ειδικής Ασφαλείας. Στις 22 του Απρίλη παραμονή του Αγίου Γεωργίου, στις 12 η ώρα με έβγαλαν από το κρατητήριο και μαζί με άλλους πέντε μας φόρτωσαν σ’ ένα φορτηγό στο όποιο ήταν καμιά σαρανταριά χωροφύλακες και ξεκινήσαμε.

Μπροστά πήγαινε μια κούρσα με πολυβόλα και πίσω μια άλλη με έναν Ελληνα με πολιτικά, που άκουσα ένα χωροφύλακα να τον λέει κ. ταγματάρχα κι έναν άλλον κ. Μιχαλέα.

Φθάσαμε στη Σχολή Χωροφυλακής. Εκεί είδαμε μια νεκροφόρα του Δήμου που περίμενε. Εκεί περίμεναν και άλλοι 11 κρατούμενοι από του Χατζηκώστα. Κατέβηκε η μισή φρουρά και παρατάχθηκε.
Μας κατέβασαν κάτω και μας πήραν ό,τι είχαμε και δεν είχαμε.

Πήρανε έξι από μας, τους πήγαν στο Γυμναστήριο της Σχολής και τους εκτέλεσαν.

Στη δεύτερη εξάδα κ. Πρόεδρε ήμουνα κι εγώ. Ενας χωροφύλακας αρνήθηκε να πάρει μέρος στο απόσπασμα. Αφού τον έδειραν τον συνέλαβαν. Βαδίζαμε καμιά 500ριά μέτρα μας βάλανε σ’ ένα χαράκωμα και παρατάχθηκε το απόσπασμα.

– Λάβετε θέσιν! Επί σκοπόν! Πυρ! διέταξε ο Μιχαλέας.

Έπεσα κάτω. Με βρήκε μια σφαίρα στο κάτω χείλος και βγήκε από το δεξί μάγουλο, αφού μου κατάστρεψε τα δόντια. Πλημμύρισα στο αίμα. Εκλεισα τα μάτια μου! Κράτησα την αναπνοή μου. Έπρεπε να είμαι νεκρός! Άκουσα ένα χωροφύλακα να λέει σ’ ένα Γερμανό, δείχνοντας έναν που ήταν νεκρός δίπλα μου: Καμαράντ! Γκράν κομμουνίστ! Ταυτόχρονα με το περίστροφό του έδωσε τη χαριστική βολή. Ο ίδιος πυροβόλησε και προς το κεφάλι μου. Η σφαίρα με πήρε ξυστά και χώθηκε στο χώμα. Μας βγάλανε τα παπούτσια, μας φόρτωσαν στη νεκροφόρα, μας πήγαν στο Γ’ Νεκροταφείο και μας άφησαν στο νεκροθάλαμο για να μας θάψουν το πρωί.

Μόλις νύχτωσε, έσπασα το συρματόπλεγμα του παραθύρου και μέσα από τα χωράφια πήρα το δρόμο για την Αθήνα. Βρήκα άσυλο σ’ ένα φτωχόσπιτο και την επομένη με πήγαν οι δικοί μου στην Κηφισιά.

Κουλουμβάκης (σ.σ. συνήγορος υπεράσπισης): Γνωρίζεις το Μιχαλέα:

Μάρτ. Αυτός είναι. Είναι ο τελευταίος ζωντανός που είδα.

Σε συνέχεια η υπεράσπιση προσπαθεί να αμφισβητήσει τα λεγάμενα από το μάρτυρα.

Μάρτ. Κύριε συνήγορε, έχω και τον υπ’ άριθμ. 16 τάφο στο νεκροταφείο!»

Στις 13 Νοέμβρη 1945 το δικαστήριο που δίκασε τα κτήνη της Ειδικής ανακοίνωσε τις ποινές στους κατηγορούμενους. Ανάμεσα στους άλλους ο αρχιδήμιος Αλέξανδρος Λάμπου καταδικάστηκε σε θάνατο. Και σε άλλη δίκη, για το μπλόκο της Κοκκινιάς, που τελείωσε στις 5/3/1947, καταδικάστηκε επίσης σε θάνατο, αλλά δεν εκτελέστηκε και αποφυλακίστηκε το 1951.

Το μνημείο εκτελεσθέντων στο Γουδί. Νοσοκομείο Σωτηρία

ΠΗΓΕΣ:

–«ΟΙ ΔΟΣΙΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ –Δίκες παρωδία», του Νίκου Καρκάνη, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1981

–«Η Εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα», Μενέλαου Χαραλαμπίδη, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2012

— ΕΠΕΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ, Εκδοση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, τόμος 4α.

–«Η Εκτέλεση του Παναγή Δημητράτου», Χρηστήνας Σωτήρχου

από ημεροδρόμος