της Ρίκης Ματαλλιωτάκη
Ο παλαιοχριστιανικός ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής της Πάρου, ο οποίος σε πρώτη μορφή λέγεται ότι ανεγέρθη από την Αγία Ελένη, μητέρα του πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα, Μ. Κωνσταντίνου και ολοκληρώθηκε από ένα άλλο μεγάλο επίσης βυζαντινό αυτοκράτορα, τον Ιουστινιανό, φωτίζει πάνω από χίλια εξακόσια χρόνια τώρα, σαν ανέσπερο φως ,το πνεύμα της Ορθοδοξίας.
Όμως παρά το ότι είναι ένα από τα αρχαιότερα και πλέον καλοδιατηρημένα ελληνικά μνημεία, έως και πριν μερικά χρόνια σχεδόν που ανακηρύχθηκε σε Προσκύνημα, δεύτερο μετά την Παναγία της Τήνου, δεν ήταν παρά μονάχα ένας απλός ενοριακός ναός.
O ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, βρίσκεται στην Παροικιά, πρωτεύουσα της νήσου Πάρου και το πραγματικό του όνομα φαίνεται ότι είναι «Καταπολιανή» μια και βρισκόταν «κατά την πόλιν»,προς το μέρος της αρχαίας πόλης δηλαδή.
Το όνομα «Εκατονταπυλιανή» που είναι σήμερα και το επίσημο όνομα της, είναι δημιούργημα των λογίων του 17ου αιώνα που θέλησαν να δώσουν περισσότερη μεγαλοπρέπεια στον ναό ονομάζοντας τον έτσι κατ΄ απομίμηση του Εκατόπυλου των αρχαίων Θηβών της Αιγύπτου.
Πολλές παραδόσεις είναι εκείνες οι οποίες αναφέρονται σχετικά με την ίδρυση της Εκατονταπυλιανής: Η πρώτη πληροφορεί πως όταν η Αγία Ελένη, μητέρα του πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα Μ. Κωνσταντίνου, πήγαινε στην Παλαιστίνη για να βρει τον Τίμιο Σταυρό, ήλθε με το πλοίο της στην Πάρο.
Κοντά στο λιμάνι λοιπόν, ακριβώς στην θέση της Εκατονταπυλιανής, υπήρχε τότε ένας μικρός ναός και σε αυτό το μικρό ναό προσευχήθηκε η αγία κι έκανε ένα τάμα. Αν βρει τον τίμιο σταυρό να κτίσει σε αυτή ακριβώς την θέση ένα άλλο μεγάλο ναό. Όταν τελικά βρήκε τον τίμιο σταυρό που έψαχνε πραγματοποίησε το τάμα της κι έκτισε το μεγάλο ναό που είχε υποσχεθεί.
Μια δεύτερη παράδοση πάλι αναφέρει ότι το ναό δεν πρόφθασε να τον κτίσει η Αγία Ελένη αλλά αντί αυτής τον έκτισε ο γιος της Κωνσταντίνος που ανέλαβε μετά το θάνατο της να εκπληρώσει την επιθυμία της μητέρας του.
Μια τρίτη τώρα εκδοχή της παράδοσης θέλει τον ναό αυτό να μην υπάρχει στην θέση αυτή πριν τον 6ο αι. αλλά να κτίσθηκε από εκεί και μετά από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό στην προσπάθεια του να τονώσει το θρησκευτικό αίσθημα των κατοίκων των γύρω νησιών, που είχε κλονισθεί από τις συχνές επιδρομές των απίστων. Γιαυτό ακριβώς ανήγειρε στο κέντρο των Κυκλάδων το ναό που βλέπουμε σήμερα.
Κάποιες έρευνες όμως που έκανε ο αείμνηστος καθηγητής και ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάνδος κατά την αναπαλαίωση της Εκατονταπυλιανής, απέδειξαν ότι οι παραδόσεις που θέλουν κτήτορες του ναού τους αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη, είναι και οι σωστές. Απέδειξαν δηλαδή ότι στο συγκεκριμένο σημείο υπήρχε ναός ήδη από τον 4ο και 5οαιώνα, δύο ολάκερους αιώνες δηλαδή πριν από την εποχή του Ιουστινιανού άσχετα αν δεν είχε βέβαια την μορφή που έχει σήμερα.
Ήταν μια σταυρική, ξυλόγλυπτη βασιλική, η οποία κάτω από κάποια αιτία, πιθανώτατα πυρκαγιά ,καταστράφηκε και ο Ιουστινιανός απλά την ανακατασκεύασε με τον νέο ρυθμό της εποχής του, με θόλους δηλαδή και με τρούλο. Επομένως ο ναός που θαυμάζεται σήμερα είναι ο Ιουστινιάνειος ναός στον οποίο μετατράπηκε τον 6ο αι. το παλιό κτίσμα των Ισαποστόλων Κωνστατίνου και Ελένης.
Μια άλλη παράδοση επίσης λέει ότι τον Ιουστινιάνειο ναό της Εκατονταπυλιανής τον έκτισε ο μαθητής του πρωτομάστορα που έκτισε και την αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Όταν τελείωσε ο ναός ο μαθητής κάλεσε τον δάσκαλο για να του δείξει το έργο του.
Ο πρωτομάστορας σαν είδε την τελειότητα του έργου φοβήθηκε μήπως ο μαθητής επισκιάσει την φήμη του και την δόξα του και προφασιζόμενος κάποιο αρχιτεκτονικό σφάλμα τον ανέβασε στην οροφή του ναού. Από κεί, ο πρωτομάστορας έσπρωξε τον μαθητή του στο κενό με σκοπό να τον σκοτώσει.
Ο μαθητής όμως πρόλαβε και κρατήθηκε από τον δάσκαλο και στην προσπάθεια του να σωθεί τον παρέσυρε κι αυτόν και τελικό έπεσαν και οι δυο κάτω και σκοτώθηκαν μπροστά στην είσοδο του ναού. Δύο ανάγλυφες μορφές που βρίσκονται σε μια μνημειακή πύλη της εκκλησίας αναπαριστούν αυτόν τον ωραίο θρύλο που δεν έχει όμως ουδεμία σχέση με την πραγματικότητα.
Η αλήθεια είναι πως οι δύο μορφές που βρίσκονται βέβαια στις βάσεις της πύλης, και λέγεται ότι αναπαριστούν τους μαστόρους της Εκατονταπυλιανής , δεν είναι τίποτα άλλο από δυο σάτυρους που πάρθηκαν από κάποιο κοντινό ιερό του Διόνυσου. Είναι γνωστό ότι οι Βυζαντινοί είχαν την συνήθεια να χτίζουν τους ναούς τους πάνω από προχριστιανικά, δηλαδή ειδωλολατρικά κτίσματα , για δύο πολύ σημαντικούς λόγους.
Πρώτα γιατί τους εξυπηρετούσε μια κι εκεί έβρισκαν έτοιμα υλικά, μάρμαρα,κολώνες, κτλ που τα χρησιμοποιούσαν στους δικούς τους ναούς. Και δεύτερο όμως ήθελαν να αποδείξουν ότι η καινούργια θρησκεία πατούσε πάνω στην παλιά άρα και την νικούσε.
Ο καθηγητής Αναστάσιος Ορλάνδος, χάρη στην προσπάθεια του οποίου έγινε η αναπαλαίωση του ναού στην σημερινή του μορφή, αποκάλυψε ότι στον χώρο εκείνο υπήρχαν δύο προχριστιανικά κτίσματα. Το ένα σε βάθος 1.50 από το σημερινό δάπεδο του ναού όπου βρέθηκαν τέσσερις μαρμάρινες κολώνες και που δυστυχώς οι τρεις σκεπάστηκαν πάλι και ο κορμός της μίας μόνο έμεινε ακάλυπτος.
Το άλλο προχριστιανικό κτίσμα βρέθηκε σε μικρότερο βάθος, περίπου 0,80 μ. Ήταν ένα θαυμάσιο μωσαϊκό με τους άθλους του Ηρακλή και ανήκε σε ένα «Γυμνάσιο» γυμναστήριο δηλαδή Ρωμαϊκής εποχής. Το δάπεδο αυτό έχει μεταφερθεί και τοποθετηθεί στην αυλή του αρχαιολογικού μουσείου της Πάρου
Ο ναός της Εκατονταπυλιανής όλους ετούτους τους αιώνες δεν παρέμεινε ασφαλώς στην πρώτη μορφή του. Κατά τις εποχές της φραγκοκρατίας και της τουρκοκρατίας δοκίμασε πολλές καταστροφές και λεηλασίες. Μεγάλες καταστροφές έπαθε ειδικά κατά την επιδρομή του πειρατή Χαρειδίν Βαρβαρόσα το 1537 αλλά και αργότερα κατά την επιδρομή του καπουδάν Μουσταφά Καπλάν το 1666.
Τη μεγαλύτερη όμως καταστροφή έπαθε ο ναός με τους σεισμούς του 1773 κατά τους οποίους κατέρρευσαν ο βόρειος και ο δυτικός θόλος και μέρος του τρούλου. Στην επισκευή του τότε σημαντική οικονομική βοήθεια είχε προσφέρει και ο Παριανός ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Νικόλαος Μαυρογένης.
Ίσως γι' αυτό στον εξωτερικό χώρο του ναού μαζί με άλλες προσωπικότητες από επιφανείς Παριανές οικογένειες, έχει επίσης ενταφιαστεί και η μεγάλη ηρωίδα της επανάστασης του 1821 Μαντώ Μαυρογένους η οποία πέθανε στην Πάρο το 1848
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου