Στον Κήπο των Ηρώων

Με έφερε ο δρόμος στον Κήπο των Ηρώων, στο ιερό κι όμορφο Μεσολόγγι. Πολλά χρόνια μετά απ’ όταν, 10-11 χρόνων παιδί τότε, είχε το σχολείο μου πάει επίσκεψη τα παιδιά του εκεί που συνέβησαν πράγματα έξω απ’ τα συνήθη. Θυμάμαι τον δάσκαλό μας τότε να ιστορεί σαν ραψωδός και, στιγμές-στιγμές, να δακρύζει.

Στα παιδικά αυτιά ήταν εκείνον τον καιρό (υποθέτω ότι είναι και σήμερα) φυσικό να ακούγονται οι ιστορίες των ηρώων και των θεών σαν κάτι το συμβατό με την τάξη και τη δομή του κόσμου τούτου, σαν κάτι το λογικό στην αλληλουχία των ανθρώπινων. Κι ας πάλευε ο δάσκαλος να μας εξηγήσει το εξαιρετικόν του πράγματος, το ασυνήθιστο, το μετουσιωτικό. Ο παιδικός μας κόσμος ήταν ακόμα γεμάτος θαύματα και θαυμαστά, ήταν ένας εντέλει δίκαιος -ή, που θα μπορούσε να γίνει δίκαιος- κόσμος, τι λοιπόν πιο λογικό απ’ το Κούγκι, τις Θερμοπύλες και τον Γιάννη Αγιάννη;!

Σήμερα, μετά από μια Ιλιάδα και στο μέσον μιας Οδύσσειας (μέσον; ποιος να ξέρει), βρέθηκα προσκυνητής στον Κήπο των Ηρώων. Είναι ένα κοιμητήριο -με τα οστά των αγωνιστών, όσα έχουν βρεθεί (και θα ανευρίσκονται για πολλά χρόνια ακόμα), θαμμένα εκεί, όλων γνωστών κι άλλων αγνώστων, άλλων παρακατιανών στον ανθρώπινο βίο τους κι άλλων αρχόντων, Ελλήνων και Φιλελλήνων - είναι ο κήπος των Μαρμαρωμένων Ηρώων.

Θα έμοιαζε όλο αυτό με την αγορά μιας αρχαίας ελληνικής πόλης, με τα αγάλματα των πολιτών και των θεών να ιστορούν το σωστό, με ένα Πολυάνδριο, με μία κρήνη απέναντι απ’ το κενοτάφιο όσων η πατρίδα δεν ανέκτησε το σώμα, αλλά ωφελήθηκε απ’ τη θυσία. Ενα πέτρινο ποίημα

από σκαλισμένες μορφές, από υπερβαίνοντα το μέτρο έργα (όταν το άριστο μέτρο είναι η υπέρβαση του μέτρου), μια παρέα ηρώων, θεών και αγίων - που δεν ήταν τίποτα απ’ αυτά, ώσπου να το καλέσει η ανάγκη. Ομως, εκείνο που κάνει τον Κήπο των Ηρώων να ανεβαίνει στον Ολυμπο δεν είναι η μαρτυρία για τους ήρωες και τους αγίους του λαού, αλλά για τη μετουσίωση του λαού σε ήρωα και άγιο.

Δεν θα σας πω σήμερα άλλα για την πολιορκία και την έξοδο, είναι στα βιβλία γραμμένα όλα, διαβάστε τα, μεθύστε ή όχι «με τ’ αθάνατο κρασί του ’21», είναι μεγάλη αυτή η ιστορία, η ταπεινότης μου μόνο σε μια πτυχή της θα σταθεί.

Στον Κήπο αυτόν, υπάρχουν τα μνημεία των Ευρωπαίων που πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων στο Μεσολόγγι, με πολλούς απ’ αυτούς να δίνουν εκεί τη ζωή τους - καθώς ο Μπάιρον είχε ζητήσει να γραφεί ως επίγραμμα στον τάφο του: Eλλάδα, σου έδωσα την περιουσία μου, την τέχνη μου, την υγεία μου και τέλος τη ζωή μου, τι άλλο περισσότερο θα μπορούσα;

Στον τάφο, λοιπόν, που οδήγησε στην ανάσταση την ελευθερία των Ελλήνων, έχουν ταφεί Γάλλοι - και υπάρχει το μνημείο που έστησε η Γαλλία στον τόπο του μαρτυρίου, τοποθετώντας από ένα λιθάρι για κάθε επαναστάτη, το ένα πάνω στο άλλο, να ανεβαίνουν στον ουρανό,

οι Πολωνοί αναπαύονται με τον αητό τους φύλακα-άγγελο να τους σκέπει, οι Φινλανδοί, οι Αγγλοι, οι Ιταλοί, οι Ρώσοι, για τους Σουηδούς η Σουηδία έστειλε έναν σταχτή γρανίτη απ’ τη γη της για να νοιώθουν πιο κοντά της τα παιδιά της, δίπλα οι Αμερικανοί, οι Γερμανοί -οι πιο πολλοί απ’ όλους- κι έναςΕλβετός.

Χωρίς μνημείο στην αγκαλιά της γης που το πνεύμα της αγάπησαν, κοιμούνται οι Ισπανοί, οι Πορτογάλοι, οι Ρουμάνοι, οι Ούγγροι, οι Βούλγαροι, ένας Δανός, ένας Αργεντινός, οι Βέλγοι και οι Ολλανδοί,

όλοι μαζί περίπου 100 από τους 400 Φιλέλληνες που πολέμησαν στο Μεσολόγγι στη δεύτερη πολιορκία και την έξοδο. Στάθηκε η καρδιά μου να νοιώσει αυτήν την Ενωμένη Ευρώπη, αυτές τις Ηνωμένες Πολιτείες του Κόσμου, από την Αργεντινή και τις ΗΠΑ έως τη Φινλανδία. Η Ευρώπη των λαών της

κι όχι η Ευρώπη του Μέτερνιχ κατοικεί σ’ αυτόν τον Κήπο των Ηρώων - η Ευρώπη που θα μπορούσαν να ’χουν στην καρδιά τους τα παιδιά, καθώς ο κόσμος τους, όπως τα ίδια πιστεύουν, εντέλει θα γίνει κάποτε ένας δίκαιος κόσμος.

Για την ώρα, ο δίκαιος κόσμος είναι κάτω απ’ τη γη. Εκεί που ο καραβοκύρης κοιμάται αγκαλιά με τον φτωχό στρατιώτη, το γουρουνοτσάρουχο με το ποίημα του Βύρωνα κι ο σταυρός του παπά με το γιαταγάνι του πειρατή. Οσοι μένουν παιδιά πιστεύουν ότι αυτός ο δίκαιος κόσμος, που τώρα κοιμάται κάτω απ’ τη γη, θα κάνει κάποτε κατάληψη στους ουρανούς.

Αφησα για το τέλος το μνημείο που έστησε στον Κήπο των Ηρώων η Κυπριακή Δημοκρατία για τα παιδιά της που αγωνίσθηκαν στο Μεσολόγγι, όπως κι άλλοι Ελληνες από άλλες μεριές της Ελλάδας, Θράκες και Δυτικομακεδόνες - τα παιδιά της Σαμαρίνας. Το μνημείο ιστορεί μια Κύπρο πενθούσα, σκυφτή, που κρατά δύο στεφάνια, ένα της μάνας κι ένας της κόρης, μια Κύπρο που θα σηκώσει κι αυτή το κεφάλι στους ουρανούς όταν ο κόσμος γίνει δίκαιος όπως πιστεύουν τα παιδιά ότι θα γίνει - όταν το παραμύθι όλων μας θα τελείωνε λέγοντας ότι «ζήσαμε καλά»κι εσείς, μετά από μας, θα «ζήσετε καλύτερα»...

Και σ’ ευχαριστώ, δάσκαλέ μου. Ενας παλιός γρίφος λύθηκε μέσα μου. Πολλές οι αδυναμίες των ανθρώπων, άλλος ψεύδεται και άλλος κλέβει, άλλος προσπαθεί να επιβιώσει κι άλλος φοβάται, όλοι όμως χρειάζονται ήρωες και αγίους να φυλάνε τις βάρδιες, ώσπου ήρωες και άγιοι, αν χρειασθεί, να γίνουν οι ίδιοι.

Στο Μεσολόγγι έγινε ήρωας και άγιος ο λαός.

Ολος ο λαός. Αυτός που έφαγε ποντίκια, όπως μετά έκαμαν τα αδέρφια του στο Λένινγκραντ, αυτός που τηγάνισε τα εντόσθια του σκοτωμένου, η αποσκελετωμένη γυναίκα που ζητούσε να μην την υπερασπισθεί κανείς, αλλά έναν ακόμα τύραννο να πάρει μαζί του αυτός που θα έβαζε φωτιά στη μπαρούτη, αυτός ο λαός ο αμαθής και ο σπουδαγμένος έγινε ο ήρωας και ο άγιος της ελευθερίας, ήτοι μιας ωραίας βραδιάς μεταξύ φίλων γύρω από ένα τραπέζι ευγενούς ολιγάρκειας. Καθότι

η απλότης του βίου των ανθρώπων και η γαλήνη των λίγων στιγμών ευτυχίας που απολαμβάνουν, υπάρχουν μόνον όταν κατά βάθος γνωρίζουν την τρομερή καταγωγή του ωραίου.

ο Στάθης στον Ενικό