3 Μάη 1944: Οι πρώτες γυναίκες εκτελούνται στην Καισαριανή (φωτο)

Για πρώτη φορά, στην Αθήνα, γυναίκες οδηγούνται μπροστά στο Γερμανικό απόσπασμα - Πέντε αγωνίστριες ανάμεσά τους μια μάνα με την κόρη της

Γράφει ο Ανδρέας Δενεζάκης

Μετά την ανθρωποσφαγή στο Θυσιαστήριο της Καισαριανής, της 1ης του Μάη 1944, οι εκτελέσεις και η τρομοκρατία συνεχίστηκαν και τις υπόλοιπες μέρες.

Δύο μέρες αργότερα, τα ξημερώματα στις 3 Μάη 1944, ένα μαύρο φορτηγό αυτοκίνητο μετέφερε με ισχυρή συνοδεία Γερμανών και τσολιάδων, ανάμεσα στους άλλους μελλοθάνατους, για πρώτη φορά, πέντε γυναίκες μελλοθάνατες στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. 

Ηταν οι ηρωίδες αγωνίστριες της Εθνικής Αντίστασης:

Φρόσω Χατζηδάκη, 73 χρόνων.
Μαρία Χατζηδάκη, 35 χρόνων.
Στέλλα Ντέρη, 26 χρόνων
Σούλα (Ασπασία) Ανυσίου, 35 χρόνων.
Φιφή Χωραφά (Σοφία).

Ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, την επόμενη χρονιά, στις 3 Μάη του 1945, δημοσιεύει στην πρώτη του σελίδα:

«Ένα χρόνο σαν σήμερα στην Καισαριανή…

ΠΕΝΤΕ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΠΡΟΣΦΕΡΑΝ
το αίμα τους, τη ζωή τους
ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΥΤΕΡΙΑ!

Αν ο ηρωικός λαός της δεν ήταν πιασμένος μέσα στον αποπνικτικό βρόγχο που του έχουν περάσει γύρω από το λαιμό του τα ζωντανεμένα υπολείμματα του φασισμού, θα γονάτιζε σήμερα ελεύθερος σ’  ένα ευλαβικό μνημόσυνο για να τιμήσει τη μνήμη των πρώτων πέντε Ελληνίδων, που έπεσαν πέρυσι σαν σήμερα από τα βόλια των βαρβάρων μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Η ιστορία αυτών των πέντε Ελληνίδων είνε ένας αληθινός θρύλος, που το τραγικό μεγαλείο του ξεπερνάει και αυτή την εποποιΐα του Ζαλόγγου.

Στις φυλακές «Χατζηκώστα» οι γερμανόδουλες «ελληνικές» αρχές κρατούσαν 26 Ελληνίδες πατριώτισσες, όλες αγωνίστριες του εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου. Οι στερήσεις, η πείνα και τα βασανιστήρια στα  οποία τις υπέβαλλαν καθημερινά, δεν μπόρεσαν να κάμψουν το ηθικό τους. Τον Μάρτη του 1944, κατέβηκε στα μπουντρούμια των κρατουμένων ο ίδιος ο Λάμπου, και προσπάθησε ν’ αποσπάσει από τις κρατούμενες δηλώσεις, που ν’ αποκηρύσσουν τον εθνικοαπελευθερωτικόν αγώνα του ελληνικού λαού. Η πρόταση συνοδευόταν από τη δελεαστική υπόσχεση ότι θ’ αφήνονταν αμέσως ελεύθερες. Η απάντηση που έδωσαν οι πατριώτισσες στον απαίσιο αυτόν «Ελληνα» ήταν η φωνή του μαχόμενου Εθνους:

— Μόνο οι προδότες απαρνιώνται την πατρίδα τους.

Κι όταν ο μισητός δήμιος τους δήλωσε ξεδιάντροπα, ότι η άρνησή τους θα είχε σαν συνέπεια να εκτελεστούν, δέχτηκε κατάμουτρα τα άτρομα αυτά λόγια:

— Δεν φοβόμαστε το θάνατο. Οι προδότες σαν και σένα τον φοβούνται!

Μανιασμένος από το αδάμαστο αυτό θάρρος, ο Λάμπου διέταξε και τις έκλεισαν στα φρικτά απομονωτήρια των Ιταλών, δυο μέτρα μέσα στη γη. Εκεί τις άφησε δέκα ημέρες. Τότε πια πείσθηκε ότι τίποτα δεν ήταν ικανό να λυγίσει τις 26 ηρωίδες και στις 26 Απρίλη τις παρέδωσε στα γερμανικά Ες-Ες που τις μετέφεραν στο σφαγείο του Χαϊδαριού.

Στις 2 του Μάη, πέντε από τις κρατούμενες γυναίκες οδηγήθηκαν στην «απομόνωση». Δεν δίστασαν να τους πουν ότι την άλλη ημέρα επρόκειτο να εκτελεστούν. Ηταν η πρώτη φορά που θα γινόταν εκτέλεση γυναικών. Οι πέντε πατριώτισσες που θ’ αντίκρυζαν την άλλη μέρα το πρωί το εκτελεστικό απόσπασμα, ήσαν η Φρόσω Χατζηδάκη, γρηά 73 χρονών, η κόρη της Μαρία, η Στέλλα Ντέρη (την ίδια μέρα εκτελέστηκαν και τα δυο αδέρφια της), η Σούλα Ανυσίου (τη βάραινε η «κατηγορία» ότι έμενε σπίτι της ο αγωνιστής του Αλβανικού μετώπου Λευτέρης Αναστασιάδης ανάπηρος με κομμένα και τα δυο πόδια, που εκτελέσθηκε κι αυτός την ίδια μέρα), η Φιφή Χωραφά (την ίδια μέρα εκτελέστηκε και ο άντρας της).

Πρωί-πρωί ένα από τα μαύρα αυτοκίνητα που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί, μετέφερε με ισχυρή συνοδεία τις πέντε μελλοθάνατες στην Καισαριανή. Η πορεία προς το θάνατο ήταν ένα θριαμβευτικό πέταγμα προς την Αθανασία. Οι δρόμοι αντηχούσαν από το ηρωικό τραγούδι και σκόρπιζαν ρίγη στους αραιούς διαβάτες που με τρόμο έβλεπαν να διαβαίνει ο θάνατος νικημένος από πέντε αδύναμα γυναικεία πλάσματα.

Σε λίγη ώρα το θυσιαστήριο της λευτεριάς στην Καισαριανή, που το χώμα του ήταν ακόμη υγρό από το άγιο των διακοσίων ηρώων, δέχτηκε τα πρώτα κορμιά των πέντε Ελληνίδων, που έπεφταν από τα γερμανοφασιστικά βόλια, εξιλαστήρια θύματα του αγώνα για τη λευτεριά!

***

 Ο δημοκρατικός λαός της Αθήνας τιμάει σήμερα την Ιερή μνήμη των ηρωικών αυτών Ελληνίδων, που με το χαμόγελο πρόσφεραν στην υπόθεση της ελευθερίας το τίμιο αίμα τους.»

Η φωτογραφία από το «ΕΠΕΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ» 4α τόμος, με τη λεζάντα «Εδώ δεν πρέπουν κλάματα, δεν πρέπουν μοιρολόγια, μόν’ πρέπουν δυο ζυγιές βιολιά και μπαταριές ντουφέκια».

Μαζί με τις πέντε  ηρωίδες εκτελέστηκαν την ίδια μέρα, 3 Μάη, και δεκάδες άλλοι πατριώτες, τα ονόματα των οποίων δεν ανακοινώθηκαν. Στον 4α τόμο του «ΕΠΕΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ», σελ. 208, σημειώνονται εκείνα που έγιναν γνωστά: Δημόπουλος Στράτος του Χρ. Φοιτητής Νομικής.Μπιτσάκης Γιώργος του Νικ. από τα Χανιά. Σακελλαρίου Δημήτρης του Χαραλάμπου, από την Ωλένη Ηλείας. Χατζημιχάλης Αχιλλέας, γεννήθηκε στη Λάρισα το 1888, από νωρίς προσχώρησε στο προοδευτικό εργατικό κίνημα. Διετέλεσε πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Λάρισας, μέλος του ΕΑΜ και της Εθν. Αλληλεγγύης. Χωραφάς Γιώργος, σύζυγος της Φιφής. Δίβαρης Χαράλαμπος, 22 χρόνων, ξυλουργός.

Η Στέλλα Ντέρη

Η Φρόσω και η Μαρία Χατζηδάκη, μάνα και κόρη, εκτελέστηκαν μαζί, αγκαλιασμένες, η Σούλα Ανυσίου (Ασπασία) κατηγορήθηκε και εκτελέστηκε επειδή έκρυβε στο σπίτι της τον ανάπηρο πολέμου της Αλβανίας, Αναστασιάδη Λευτέρη, ο οποίος ήταν ένας από τους 200 που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944. Η Φιφή (Σοφία) Χωραφά εκτελέστηκε την ίδια μέρα με τον σύζυγό της. Την ίδια μέρα που εκτελέστηκε η Στέλλα Ντέρη, από τα Ιλίσια, εκτελέστηκαν δι’ απαγχονισμού, στο μεγάλο Πεύκο, στον Λουτρόπυργο τα αδέλφια τηςΜιχάλης και Θανάσης Ντέρης. Στις 10 Μάη εκτελέστηκε και ο άλλος αδελφός της, ο Νίκος Ντέρης.

Οι εκτελέσεις γυναικών δεν σταμάτησαν εκεί. Λίγες μέρες μετά, στις 10 Μάη 1944, μεταφέρθηκαν από το Χαϊδάρι και εκτελέστηκαν στην Καισαριανή άλλοι 92 Ελληνες πατριώτες, ανάμεσά τους 13 γυναίκες:

Αριστερά η Μάρω Μάστρακα, στο κέντρο η Τούλα Μηλιώτη και δεξιά η αδελφή της Μαρία Μηλιώτη.

Η Καίτη Βιντιβίλια, η Βασιλική Ντάκουρη και η Αννα Σαββαΐδη (φωτ. από το Μουσειο ΕΑΜικής Αντίστασης της Καισαριανής

Μάρω Μάστρακα, 44 χρόνων, καθηγήτρια της γαλλικής γλώσσας και λογοτέχνιδα, καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη, ήταν υπάλληλος του Τεχνικού Επιμελητηρίου με μεγάλη μόρφωση, στέλεχος του ΕΑΜ. Οι Γερμανοί την αποκαλούσαν «Χερ Ντόκτορ».

Βασιλική (Βάσω) Ντάκουρη, 24 χρόνων, η «Αδελφή του Αγώνα», νοσοκόμα, στέλεχος του ΚΚΕ και υπεύθυνη της ΕΑΜικής οργάνωσης του νοσοκομείου, εργάζονταν στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο.

Μαρία Μηλιώτη, 23 χρόνων, υπάλληλος των Τ.Τ.Τ., και η αδελφή της

Δήμητρα (Τούλα) Μηλιώτη, 28 χρόνων, υπάλληλος των Τ.Τ.Τ.

Πάολα Παύλοβιτς, 45 χρόνων, Γιουγκοσλάβα.

Αννα Σαββαΐδη, 25 χρόνων, γυναίκα του αντιστασιακού υπαστυνόμου Σαββαΐδη που πιάστηκε στο μπλόκο της Κοκκινιάς στις 5 Μάρτη 1944 και εκτελέστηκε από τον ίδιο τον Λάμπου, διοικητή της Ειδικής Ασφάλειας.

Καίτη Βιντιβίλια, 34 χρόνων, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, ζούσε στη Νέα Φιλαδέλφεια και τα Νέα Λιόσια., μέλος του ΚΚΕ πριν τη δικτατορία Μεταξά, δούλεψε σε παράνομες δουλειές, ήταν υπάλληλος της Εταιρείας Υδάτων (ΟΥΛΕΝ). Αθλιος συνάδελφός της, συνεργάτης των Γερμανών, τοποθέτησε κρυφά στο συρτάρι της μια ΕΑΜική εφημερίδα και μετά κάλεσε τους Γερμανούς. Βασανίστηκε φριχτά πριν εκτελεστεί.

Ελσα Δανιηλίδη
Χρυσούλα Ιωσηφίδου, από την Κοκκινιά.
Μαρία ή Μάρθα Ξανθοπούλου – Οικονόμου
Χρύσα Μωυσιάδου
Ελένη Πανέλη ή Πανέτα.

Μαζί με τις πέντε της 3ης του Μάη 1944 ήταν οι πρώτες γυναίκες που εκτέλεσαν οι Γερμανοί στην Καισαριανή.

Το «Θυσιαστήριο της Λευτεριάς» Το μνημείο στο χώρο του Σκοπευτηρίου της Καισαριανής

Στο Θυσιαστήριο της Λευτεριάς εκτελέστηκαν και πέρασαν στην Ιστορία 600 αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Το 1942 εκτελέστηκαν 13 αγωνιστές, το 1943 εκτελέστηκαν 147 και το 1944 γύρω στους 440. Μαζί τους 20 Ιταλοί και 5 Γερμανοί αντιφασίστες αγωνιστές.

Σαρανταοκτώ  πρωινά το Σκοπευτήριο της Καισαριανής έζησε στιγμές άφθαστου ηρωισμού. Σαρανταοκτώ φορές τα σκουπιδιάρικα αυτοκίνητα του Δήμου πέρασαν την εξώπορτα φορτωμένα με τα πτώματα και αφήνοντας στους δρόμους της Καισαριανής και της Αθήνας αδρά τα αιμάτινα ίχνη τους ως το Νεκροταφείο.

https://www.imerodromos.gr/