Η τελευταία πράξη της Μικρασιατικής Τραγωδίας - Η δίκη των Έξι (Γ΄)

Οι οκτώ «μεγάλοι ένοχοι» ενώπιον του Εκτάκτου Στρατοδικείου – Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 1922: Πρώτη μέρα της δίκης -«Επαναστατικώ Δικαίω»-«Ριζοσπάστης»: «Τα υπουργικά εδώλια είναι εδώλια κατηγορουμένων»

του Γιώργου Καραγιάννη

Μία μέρα πριν από την δημοσίευση του κατηγορητηρίου σε σύσκεψη που είχαν ο Πάγκαλος και τα μέλη της Επαναστατικής Επιτροπής αποφασίσθηκε οριστικά να αρχίσει η δίκη την Δευτέρα 31 Οκτωβρίου στην αίθουσα της Βουλής στην οδό Σταδίου. ( σ.σ. Η Παλαιά Βουλή που στεγάζει σήμερα το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). 

Ακόμη ανακοινώθηκε ότι τα πρακτικά της δίκης θα δίνονται στον Τύπο με κυβερνητικό δελτίο «απαγορευομένης της αλλοιώσεως των εν αυτώ», όπως αναφερόταν χαρακτηριστικά.

Την παραμονή της δίκης οι οκτώ «μεγάλοι ένοχοι» Δημήτριος Γούναρης , Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Νικόλαος Στράτος, Νικόλαος Θεοτόκης, Γεώργιος Μπαλτατζής, Γεώργιος Χατζανέστης , Μιχαήλ Γούδας και Ξενοφών Στρατηγός μεταφέρονται από τις φυλακές Αβέρωφ στο κτίριο της Βουλής όπου θα παραμείνουν σε όλη τη διάρκεια της .

Οι κατηγορούμενοι

Ο Δημήτριος Γούναρης γεννήθηκε το 1867 στην Πάτρα όπου εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής το 1902. Υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη το 1908. Μετά την Επανάσταση του 1909 αναδείχθηκε σε αρχηγό της αντιβενιζελικής παράταξης. Στη διάρκεια της πρωθυπουργίας του (Μάρτιος 1921- Απρίλιος 1922) έγιναν χωρίς επιτυχία οι μεγάλες επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία.

Οι κατηγορούμενοι

Ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης γεννήθηκε το 1859 και ήταν καθηγητής του Πολυτεχνείου .Βουλευτής εξελέγη για πρώτη φορά το 1902. Υπουργός Οικονομικών το 1915 και το 1921. Στη δεύτερη υπουργική του θητεία προχώρησε στη σύναψη Αναγκαστικού Δανείου με τη διχοτόμηση του χαρτονομίσματος. Ήταν ο πρωθυπουργός των ημερών της κατάρρευσης του Μικρασιατικού Μετώπου και της Καταστροφής ( (9/22 Μαΐου – 28 Αυγούστου/ 10 Σεπτεμβρίου 1922).

Ο Νικόλαος Θεοτόκης γιος του πρωθυπουργού Γεωργίου Θεοτόκη, γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1878. Πρεσβευτής στο Βερολίνο στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου εξελέγη βουλευτής Κέρκυρας το 1920. Υπουργός Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση του Ν. Καλογερόπουλου και Ναυτικών και Στρατιωτικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη.

Ο Γεώργιος Μπαλτατζής γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1866. Εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής το 1902. Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών στις κυβερνήσεις Γεωργίου Θεοτόκη και Δημητρίου Γούναρη (το 1915 κι το 1921). Μαζί με τον Γούναρη πήρε μέρος στις συσκέψεις που έγιναν στο Παρίσι και το Λονδίνο για την εξεύρεση ειρηνικής λύσης στο μικρασιατικό πρόβλημα.

Γεννημένος το 1863 ο Γεώργιος Χατζανέστης ήταν αξιωματικός του Πυροβολικού, απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων με επιτελικές σπουδές στη Γαλλία τη Γερμανία και την Μεγάλη Βρετανία. Γνωστός για την λατρεία του στους τύπους και την αυστηρότητά του προς τους κατωτέρους του, πήρε μέρος στους πολέμους του 1897 και του 1912-1913. Το 1917 παραιτήθηκε για να επανέλθει στο στράτευμα το 1920. Το Μάιο του 1922 ορίστηκε αρχιστράτηγος Μικράς Ασίας και Θράκης. (σ.σ.Η αδελφή του Χατζανέστη, Αικατερίνη, ήταν η λαίδη Λω, χήρα του Εδουάρδου Λω, εξαδέλφη του Βρετανού πρωθυπουργού, Μπέρναρντ Λω. Ο Εδουάρδος Λω, πρώην Βρετανός στρατιωτικός, ήρθε στην Ελλάδα το 1892, με εντολή της βρετανικής κυβέρνησης, για να εξετάσει την «βασιμότητα» του αιτήματος του τότε πρωθυπουργού, Χαρίλαου Τρικούπη, για δανεισμό της χώρας μας από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Επί αρκετούς μήνες, ως άλλος Τόμσεν, ή Ράιχενμπαχ, ερευνούσε τα κατάστιχα σε όλα τα υπουργεία. Στο υπόμνημα που συνέταξε, ανέφερε ότι το ελληνικό κράτος κατασπαταλά το δημόσιο χρήμα και διαχειρίζεται κακώς το δημόσιο κορβανά με αλόγιστες παροχές (τι σας θυμίζει;). Παρ’ όλα αυτά, το Μάρτιο του 1893, στο πόρισμα του, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα μπορούσε να ξεπεράσει το οικονομικό της πρόβλημα. Έπεσε τόσο μέσα στις προβλέψεις του, που λίγους μήνες μετά, το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, ο Χαρίλαος Τρικούπης έκανε την ιστορική δήλωση: «Δυστυχώς επτωχεύσαμε»! Γι’  αυτές τις υπηρεσίες, το ελληνικό κράτος έδωσε το όνομα του Εδουάρδου Λω σε κεντρικό δρόμο της Αθήνας…). 

Ριζοσπάστης 1 Νοεμβρίου 1922

Πολιτικός από την Αιτωλοακαρνανία ο Νικόλαος Στράτος που γεννήθηκε το 1872 εξελέγη βουλευτής για πρώτη φορά το 1902. Υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Ράλλη το 1909 , προσχώρησε στη συνέχεια στο κόμμα του Ελευθερίου Βενιζέλου και έγινε υπουργός Στρατιωτικών στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Μετά το 1920 έγινε υπουργός Στρατιωτικών , Εσωτερικών, Εξωτερικών και για ένα μικρό διάστημα πρωθυπουργός.

Ο Ξενοφών Στρατηγός (γεννήθηκε το 1869 και πέθανε πέντε χρόνια μετά τη δίκη, το1927) ήταν υποστράτηγος , επιτελικός αξιωματικός. Στα χρόνια του Διχασμού μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών ήταν αρχηγός του Γενικού Επιτελείου . Το 1920 εξελέγη βουλευτής Κέρκυρας. Για ένα μικρό διάστημα επανήλθε στο Στράτευμα και υπηρέτησε στη Μικρά Ασία. Υπουργός Συγκοινωνιών στην κυβέρνηση Γούναρη. Μετά την καταδίκη του σε ισόβια δεσμά και την καθαίρεσή του και στη συνέχεια την αμνήστευση του έζησε στην Ελβετία.

Ο Μιχαήλ Γούδας ( γεννήθηκε το 1861 και πέθανε το 1931) ήταν υποναύαρχος σε αποστρατεία . Μετά την έξοδό του από το Πολεμικό Ναυτικό το 1915, εξελέγη βουλευτής με το κόμμα του Δ. Γούναρη. Μετά το 1920 διετέλεσε υπουργός Εσωτερικών και Εθνικής Οικονομίας στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη. Μετά την καταδίκη του σε ισόβια δεσμά και την καθαίρεση του, αμνηστεύθηκε. Το 1926 εξελέγη και πάλι βουλευτής Ιωαννίνων.

Εκεί που κάθονταν ως υπουργοί

Η αίθουσα των επίσημων πρακτικών της Βουλής είχε μετατραπεί σε κοιτώνα ενώ η παραπλεύρως αίθουσα της αντιπολίτευσης σε χώρο επαφής με τους συνηγόρους τους. Παράλληλα έγιναν και σημαντικές μετατροπές στην αίθουσα συνεδριάσεων της Βουλής: «Η έδρα του Προεδρείου επεξετάθη κατά τα δύο άκρα και επλατύνθη εις τρόπον ώστε να περιλαμβάνη τον πρόεδρον , τους στρατοδίκας και τους αναπληρωματικούς στρατοδίκας (…) Το βήμα της Βουλής αφηρέθη. Η βάσις του μόνον παρέμεινε ίνα επ’ αυτής ανέρχωνται οι μάρτυρες (…) Εις απόστασιν τεσσάρων βημάτων από της έδρας των δικαστών , ευρίσκονται εν ημικυκλίω τα εδώλια των κατηγορουμένων , τα οποία είνε ακριβώς εκείνα επί των οποίων εκάθηντο οι υπουργοί , οι νυν κατηγορούμενοι…» έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής.

Οι στρατοδίκες

Στις εφημερίδες της ίδιας μέρας δημοσιεύεται το Διάταγμα της Επαναστατικής Επιτροπής για την σύσταση και λειτουργία του Εκτάκτου Στρατοδικείου και τον διορισμό των μελών του.

Οι δικαστές

Πρόεδρος του Στρατοδικείου ορίστηκε (στη βάση της συμφωνίας που είχε γίνει με τον Πλαστήρα) ο υποστράτηγος Αλέξανδρος Οθωναίος . Τακτικά μέλη ορίστηκαν οι συνταγματάρχες Δημοσθένης Φλωριάς,Θεόδωρος Χαβίνης και Ανδρέας Παναγιωτόπουλος, ο πλοίαρχος Ιωάννης Γιαννηκώστας, ο αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Μαμούρης, ο στρατιωτικός δικαστικός σύμβουλος Β’ Τάξεως Κωνσταντίνος Τσερούλης, ο αντιπλοίαρχος Κωνσταντίνος Φραγκόπουλος, οι ταγματάρχες Ν. Βαμβακόπουλος και Χαράλαμπος Γραβάνης και ο λοχαγός Ανδρέας Κατσαράκης.

Αναπληρωματικά μέλη ορίστηκαν ο στρατιωτικός δικαστικός σύμβουλος Α’ Τάξεως Μιχαήλ Ζωγράφος, ο αντιπλοίαρχος Λεωνίδας Κανάρης, ο συνταγματάρχης Γεώργιος Σκανδάλης, οι υποπλοίαρχοι Αθανάσιος Ζάγκας και Θεοφ. Βουτσαράς, ο ταγματάρχης Βασίλειος Τζιόντζιος και ο λοχαγός Πλούταρχος Χαλόφτης. Ορίστηκαν επίσης άλλοι τέσσερις αξιωματικοί για να καλύψουν τυχόν απουσίες τακτικών και αναπληρωματικών μελών του στρατοδικείου.

Επαναστατικοί επίτροποι ορίστηκαν ο συνταγματάρχης Νεόκοσμος Γρηγοριάδης (σ.σ. Στην κατοχή προσχώρησε στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ), ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Α. Γεωργιάδης και ο πρώην στρατιωτικός δικαστικός σύμβουλος Α’ τάξεως Ν. Ζουρίδης.

Γραμματέας ήταν ο λοχαγός της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης Ιωάννης Πεπονής ( σ.σ. Πατέρας του υπουργού των κυβερνήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου Αναστάσιου Πεπονή).

Οι συνήγοροι

Συνήγοροι των κατηγορουμένων ήταν οι κορυφαίοι δικηγόροι της εποχής Κ. Τσουκαλάς (σ.σ. Πατέρας του Άγγελου Τσουκαλά , βουλευτή των Φιλελευθέρων, ενός εκ των συνηγόρων υπεράσπισης του Νίκου Μπελογιάννη, δημάρχου της Αθήνας από το 1959 έως το 1964 με την υποστήριξη και της ΕΔΑ , «υπουργού» Δικαιοσύνης στη Χούντα του Παπαδόπουλου και παππούς του Κωνσταντίνου Τσουκαλά πρώην βουλευτή Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ), Α. Παπαληγούρας ( σ.σ. Πατέρας του Παναγή Παπαληγούρα , στενού συνεργάτη του Κωνσταντίνου Καραμανλή και παππούς του πρώην βουλευτή της ΝΔ Αναστάση Παπαληγούρα), Α. Ρωμανός, Οικονομίδης, Χ. Δουκάκης, Πολίτης, Νοταράς και Σ. Σωτηριάδης.

Απειλή για νέες κατηγορίες

Παράλληλα με τις προετοιμασίες για τη μεγάλη δίκη η ανακριτική επιτροπή συνέχιζε το έργο της και η απειλή απαγγελίας νέων κατηγοριών παρέμενε για αρκετά από τα στελέχη του προηγούμενου καθεστώτος. Ένας απ αυτούς ήταν και ο πρώην αρχιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας παρά το ότι η κατάθεσή του στην επιτροπή ήταν επιβαρυντική τόσο για τους πολιτικούς όσο και για τον Χατζανέστη και τον πρίγκηπα Ανδρέα.. Στα πανομοιότυπα (λόγω του αυστηρού ελέγχου του Τύπου ) ρεπορτάζ των εφημερίδων της 31ης Οκτωβρίου αναφέρονταν συγκεκριμένα: «Κατά τινας πληροφορίας εκ της ανακρίσεως του πρίγκηπος Ανδρέου προέκυψαν στοιχεία επιβαρυντικά δια τον πρώην αρχιστράτηγον της Στρατιάς Μικράς Ασίας κ. Παπούλαν , εις τον οποίον ο πρίγκηψ επέριψεν την ευθύνην της αποτυχίας της επιχειρήσεως του Σαγγαρίου. Κατόπιν τούτου δεν είναι απίθανον να διατυπωθή κατηγορία και εναντίον του κ. Παπούλα» («Σκρίπ» , 31.10. 1922). Την ίδια μέρα τέθηκε σε κατ οίκον κράτηση ο πρώην υπουργός Κ. Τερτίπης γιατί έστειλε τηλεγράφημα στον κρατούμενο Δ. Γούναρη το οποίο θεωρήθηκε υπονομευτικό της Επαναστατικής Επιτροπής ενώ εξετάστηκαν από το μέλος της ανακριτικής επιτροπής συνταγματάρχη Καλογερά ο πρώην πρωθυπουργός Τριανταφυλλάκος και ο πολιτευτής Καρασεβδάς.

Δίκη με «εισιτήριο εισόδου»

Εκείνο το παγωμένο πρωινό της Δευτέρας 31 Οκτωβρίου 1922 στο κτίριο της Βουλής επί της οδού Σταδίου δεν έπεφτε καρφίτσα. Από νωρίς στη μεγάλη αίθουσα συνεδριάσεων , στα θεωρεία , τα παρακείμενα γραφεία και τους διαδρόμους επικρατούσε το αδιαχώρητο. Στα πρόσωπα των στρατιωτικών και των πολιτών που έχουν καταλάβει τα βουλευτικά έδρανα και τις θέσεις στα θεωρεία μέσα σε απόλυτη ησυχία, είναι φανερή η συναίσθηση της ιστορικότητας εκείνων των στιγμών. Κάθε κίνηση ελέγχεται αυστηρά από νεαρούς αξιωματικούς και στρατιώτες με εφ όπλου λόγχη. Όσοι βρίσκονται μέσα στο κτίριο πρέπει να έχουν το «εισιτήριο εισόδου» που εκδίδει καθημερινά το «Έκτακτον Επαναστατικόν Δικαστήριον».

Στις 9 ακριβώς οι στρατοδίκες καταλαμβάνουν τις θέσεις τους και ο πρόεδρος του Στρατοδικείου Αλέξανδρος Οθωναίος απευθύνεται στο ακροατήριο: «Κατά το άρθρον 110 της Ποινικής Στρατιωτικής Νομοθεσίας οι παρακολουθούντες την δίκην πρέπει να ίστανται εν σιωπή και ασκεπείς. Δεν δύνανται να προβαίνουν ούτε εις αποδοκιμασίαν ούτε εις επιδοκιμασίαν . Έχω την απόφασιν να ενεργήσω μετ αυστηρότητος και να διατάξω την σύλληψιν και παραπομπήν εις δίκην κατά τον νόμον παντός παρεκτρεπομένου…».

Στη συνέχεια δίνει την εντολή: «Να εισαχθούν οι κατηγορούμενοι».

«Εισάγω την κατηγορίαν επί εσχάτη προδοσία»

Στις 9 και 7 λεπτά από την αριστερή είσοδο που χρησιμοποιούσαν οι βουλευτές της αντιπολίτευσης εισέρχονται στην αίθουσα οι οκτώ κατηγορούμενοι οδηγούμενοι από ένα αξιωματικό. Τρεις πρώην πρωθυπουργοί , ένας πρώην αρχιστράτηγος και τέσσερις πρώην υπουργοί οδηγούνται στα οκτώ καθίσματα που έχουν τοποθετηθεί μπροστά στα βουλευτικά έδρανα. Το εδώλιο βρίσκεται στο ίδιο σημείο εκεί όπου οι περισσότεροι είχαν καθήσει ως μέλη κυβερνήσεων επί πολλά χρόνια ( «Τα υπουργικά εδώλια είναι εδώλια κατηγορουμένων» είναι ο χαρακτηριστικός τίτλος του «Ριζοσπάστη» της 1ης Νοεμβρίου).

Ν. Ζουρίδης (Επαναστατικός Επίτροπος): Εισάγω την κατηγορίαν κατά των κατηγορουμένων Δημητρίου Γούναρη και λοιπών επί εσχάτη προδοσία.

Πρόεδρος: Να προσέλθη ο κ. Γούναρης.

Ο Γούναρης προσέρχεται και δηλώνει ονοματεπώνυμο, ηλικία, επάγγελμα, οικογενειακή κατάσταση, αν έχει κατηγορηθεί στο παρελθόν και όνομα συνηγόρου. Η ίδια διαδικασία ακολουθείται και με τους άλλους κατηγορούμενους.

Εξαιρέσεις μελών του Στρατοδικείου

Στη συνέχεια ο συνήγορος Σωτηριάδης , εκπροσωπώντας και τους άλλους συναδέλφους του ζητά την εξαίρεση τεσσάρων μελών του στρατοδικείου, του συνταγματάρχη Δ. Φλωριά, των υποπλοιάρχων Αθ. Ζάγκα και Θεοφ. Βουτσαρά και του λοχαγού Αν Κατσαράκη. Οι εξαιρεθέντες αντικαταστάθηκαν αμέσως από τους αναπληρωματικούς Μιχαήλ Ζωγράφο, Λεωνίδα Κανάρη , Γεώργιο Σκανδάλη και Βύρωνα Καραπαναγιώτη ( στρατιωτικός , συνεργάτης του Νικολάου Πλαστήρα, υπουργός στις κυβερνήσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου, πατέρας του διευθυντή των «Νέων» Λέοντα Καραπαναγιώτη) .

Στη συνέχεια οι συνήγοροι υποβάλουν σειρά ενστάσεων κατά του κατηγορητηρίου και της αρμοδιότητος του Δικαστηρίου. Υποστηρίζουν ότι αρμόδιο δικαστήριο για να δικάσει πολιτικούς είναι το προβλεπόμενο από το Σύνταγμα Ειδικό Δικαστήριο. Ο K. Τσουκαλάς εκ μέρους και των άλλων συνηγόρων επιμένει ότι το Σύνταγμα απαγορεύει «υφ οιανδήποτε μορφήν και υπό οιονδήποτε όνομα την σύστασιν Εκτάκτου Δικαστηρίου». Προσθέτει ακόμη πως «ουδείς στερείται άκων των φυσικών αυτού δικαστών». Οι ενστάσεις απορρίπτονται όλες «επαναστατικώ δικαίω». Όπως χαρακτηριστικά είπε ο επαναστατικός επίτροπος Ν. Ζουρίδης «αι ενστάσεις τας οποίας υποβάλλει η υπεράσπισις , είνε απαράδεκτοι, διότι αντιτίθενται εις το πνεύμα της Επαναστάσεως και το δίκαιον , το οποίον εδημιούργησεν…».

Η «παράλληλη δίκη»

Όλα όσα δραματικά συμβαίνουν εκείνες τις μέρες και ως το τέλος της δίκης δεν περιορίζονται στην αίθουσα του Στρατοδικείου. Σε μικρή απόσταση από τη Βουλή , στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας στην έδρα της Επαναστατικής Επιτροπής στο κτίριο όπου σήμερα στεγάζεται η αιγυπτιακή πρεσβεία, διεξάγεται μια «παράλληλη δίκη». Παρά την απόφαση για αυστηρή τιμωρία τα μέλη της επιτροπής Πλαστήρας, Γονατάς, Σακελλαρόπουλος, Χατζηκυριάκος μαζί με τον Πάγκαλο και άλλους αξιωματικούς συσκέπτονται συνεχώς. Ακόμη η τύχη των κατηγορουμένων δεν έχει κριθεί τελεσίδικα παρά τις συνεχείς πιέσεις από τα στρατόπεδα όλης της χώρας. Οι πιέσεις των πρεσβευτών των συμμάχων είναι μεγάλες.

Νικόλαος Πολίτης. Υπουργός Εξωτερικών στην περίοδο της δίκης.

Η αγγλική πρεσβεία που βρισκόταν τότε στην πλατεία Κλαυθμώνος είναι το κέντρο των εκπροσώπων των ξένων δυνάμεων που προσπαθούν να σώσουν τη ζωή των «οκτώ». Κεντρικό πρόσωπο σ’ αυτή την προσπάθεια ο πρεσβευτής σερ Φράνσις Λίντλευ ο οποίος βρίσκεται σε συνεχή επαφή με τον υπουργό Εξωτερικών λόρδο Κώρζον. Ο Λίντλευ ασκεί συνεχείς πιέσεις στον υπουργό Εξωτερικών Νικόλαο Πολίτη και στις επαφές που έχουν μιλάει με γλώσσα ωμή . Χαρακτηρίζει τη δίκη «σκηνοθεσία» και απαιτεί να μην γίνουν εκτελέσεις. Ανάλογα κινούνται και οι πρεσβευτές της Γαλλίας , της Ρουμανίας και της Ιταλίας.

Πυρετός διαβουλεύσεων και όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και στο Λονδίνο , το Παρίσι , την Λωζάνη εκεί όπου κινείται ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Παράλληλα εντείνεται και ο προπαγανδιστικός πόλεμος. Δίπλα στα λογοκριμένα πρακτικά σ όλες τις εφημερίδες συνεχίζεται η δημοσίευση εγγράφων των ανακρίσεων που προηγήθηκαν. Τα δίνει στη δημοσιότητα το Γραφείο Τύπου της Επαναστατικής Επιτροπής και αποδεικνύουν την ενοχή των κατηγορουμένων. Η δημοσίευσή τους είναι υποχρεωτική και χωρίς περικοπές.

Διαβάστε ΕΔΩ το Α' και Β' μέρος της Μικρασιατικής τραγωδίας

Αύριο: Δεύτερη μέρα της δίκης- Η κατάθεση του στρατηγού Παπούλα επιβαρυντική για τους κατηγορούμενους – «Το ηθικόν των στρατιωτών ήτο μειωμένον»- «Οι στρατιώται εκουράσθησαν»

ημεροδρόμος