Η δημόσια ομορφιά θα σώσει τον κόσμο - Τέσσερα έργα που αποτελούν παράδειγμα αρχιτεκτονικής (φωτο)

Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο, αλλά η λειτουργικότητα και η κοινωνική της διάσταση θα τον απογειώσουν. Οι Ελληνες αρχιτέκτονες, παρά τη λαίλαπα «νομιμοποίηση αυθαιρέτων» που αποτελεί τη βασική τους «δουλειά» τα τελευταία χρόνια, αναγνωρίζουν

την ομορφιά και τις δυνατότητες της αρχιτεκτονικής διεθνώς και τις αναπαράγουν στις κατασκευές τους, καθώς επιμένουν να δημιουργούν και να αναδημιουργούν κτίρια που θεραπεύουν την όραση και την καθημερινότητα.

Το 2016, η οικοδομική δραστηριότητα, τουλάχιστον εκείνη που δηλώνεται νόμιμα, είχε φτάσει στο ναδίρ των τελευταίων δεκαετιών, αγγίζοντας μόλις το 15% της αρχιτεκτονικής παραγωγής του παρελθόντος – τα γιαπί, το πηλοφόρι και το μυστρί είχαν «κρεμαστεί», αχρείαστα εν γένει. Το παράδοξο είναι ότι την ίδια στιγμή, το 2016, κατεγράφησαν ορισμένα από τα πιο εντυπωσιακά, σε πολλά επίπεδα, υλοποιημένα έργα. 

Παρά ταύτα, μεταξύ Φεβρουαρίου 2017 και Ιανουαρίου 2018, υπήρξε αύξηση 9,2% στον αριθμό, 20,7% στο εμβαδόν (το μέσο εμβαδόν των κτιρίων ήταν 208 τ.μ.) και 23,5% στον όγκο των πρότζεκτ, σε σχέση με τα κατασκευαστικά τάρταρα του 2016. Από το σύνολο των κατασκευών, στα δημόσια έργα αντιστοιχεί ποσοστό μόλις 4,1%.

Η Επετηρίδα Ελληνικής Αρχιτεκτονικής 2018, με τη φροντίδα της διεθνούς επιθεώρησης «Δομές», συγκεντρώνει τα έργα που ξεχώρισαν κατά την τελευταία πενταετία. Οπως είναι, βεβαίως, φυσικό, η Επετηρίδα περιλαμβάνει και ανεκτέλεστες μελέτες που διακρίθηκαν σε εγχώριους ή διεθνείς διαγωνισμούς ανάθεσης έργου, ωστόσο το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της καλύπτεται από πραγματοποιημένα έργα. Είναι πρότζεκτ που ανέθεσε πραγματικός πελάτης σε πραγματικούς αρχιτέκτονες και μηχανικούς. Δεν είναι ευχολόγια, δεν είναι φιλοδοξίες· είναι «εκεί».

Εχουμε αναδείξει το γεγονός ότι η ιδιωτική αρχιτεκτονική (κατοικίες, καταστήματα) είναι εκείνη που καταλαμβάνει σχεδόν το σύνολο των κατασκευών. Οι Ελληνες αποδέχονται το αντικειμενικό γεγονός ότι η αρχιτεκτονική είναι πλέον κάτι πέραν της... διακόσμησης. Είναι ένας τρόπος για τον ιδιωτικό χώρο, είτε προσωπικής είτε επαγγελματικής δραστηριότητας, να μετατραπεί σε τμήμα που καθορίζει την ποιότητα της καθημερινότητάς μας – η αρχιτεκτονική δεν είναι απλώς γραμμές και... μπετά· είναι, κυρίως, τρόπος ζωής.

Τι συμβαίνει, όμως, με τα δημόσια έργα, δηλαδή με το δημόσιο παράδειγμα αρχιτεκτονικής; Δεν είναι, ασφαλώς, μόνον η κρίση που δοκιμάζει τα ταμεία του κράτους, τα οποία δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν κατασκευές, ανακατασκευές και αναπλάσεις· η απίσχανση της υψηλής, παιδευτικής και –γιατί όχι;– πρωτοποριακής αρχιτεκτονικής και μηχανικής είναι μεταπολιτευτικό ίδιον της εργολαβίας τού «κάνω τα πάνω πάνω». Η αρχιτεκτονική του δημόσιου χώρου στην Ελλάδα είναι κάτι σαν την «Αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής» του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, αλλά δίχως το «αίτημα για την ανασύνδεση του ανθρώπου με την ολότητα της ζωής», όπως είχε πει χαρακτηριστικά ο Στρατής Τσίρκας για το εν λόγω έργο.

Εντούτοις και παρά τη σχεδόν μηδενική παρουσία του δημόσιου έργου, αξίζει να σταθούμε στις κατασκευές που δημιουργούνται για να «μοιράζονται». Σε τέσσερα από τα υψηλού επιπέδου πρότζεκτ που ολοκληρώθηκαν την τελευταία πενταετία και αναδεικνύονται στην Επετηρίδα Ελληνικής Αρχιτεκτονικής 2018, εστιάζει σήμερα η «Κ». Είναι κατασκευές που ανήκουν στους τομείς του αστικού σχεδιασμού και της εκπαίδευσης. Είναι τέσσερις δημόσιες κατασκευές που αποκαλύπτουν ότι... γίνεται. Αρκεί ο «δοκησίσοφος παραγγελιοδότης» να αποκτήσει παιδεία και να εμπιστευθεί τον αρχιτέκτονα, αλλά και ο αρχιτέκτονας να «ανασυνδεθεί με την ολότητα της ζωής», αποδεικνύοντας ότι, πράγματι, η ομορφιά, η λειτουργικότητα και η κοινωνική διάσταση της αρχιτεκτονικής μπορούν να σώσουν τον κόσμο.

Πλατεία Νίκης / Κοζάνη (2016)
Ενα καταφύγιο από τις σύγχρονες απειλές

Αρχιτέκτονες: 406architects / Χρήστος Παπάς, Ελένη Μοσχοβάκου, Φανή Κωνσταντάκη.

Βασικός στόχος υπήρξε ο μετασχηματισμός της υφιστάμενης πλατείας σε έναν νέο δημόσιο χώρο, με αύξηση της ωφέλιμης επιφάνειας και αναβάθμιση της σχέσης της πλατείας με το αστικό περιβάλλον. Με αναφορά στην ιστορία της περιοχής, η οποία επί τουρκοκρατίας αποτελούσε καταφύγιο για όσους ήθελαν να ξεφύγουν από τον οθωμανικό ζυγό, η πλατεία καλείται να γίνει το καταφύγιο από τις σημερινές απειλές: τη ρύπανση, τον θόρυβο, την έλλειψη ελεύθερου χώρου, τις έντονες κλιματικές μεταβολές. Δημιουργήθηκαν ζώνες κυκλοφορίας και πρασίνου, στις οποίες οργανώνονται οι κινήσεις των πεζών και οι λειτουργίες αναψυχής και ανάπαυλας, ενώ η μορφολογία της πλατείας δίνει έμφαση στα μνημεία που την περιβάλλουν (Καμπαναριό, Αγιος Νικόλαος, Ερμιόνιο).

«Τα μονοπάτια του νερού», πλατεία Χρυσαφίτισσας / Μονεμβασιά (2015)
Γλυπτά λούκια ποιητικής διάστασης

Αρχιτέκτων: MoY studio / Ελενα Ζαμπέλη, Κατερίνα Χρυσανθοπούλου, Τόνια Λεωτσάκου.

Η πλατεία της Χρυσαφίτισσας είναι ο μεγαλύτερος ανοικτός χώρος στη Μονεμβασιά, μια πλατεία νεοκλασικών αναλογιών μέσα σε έναν μεσαιωνικό ιστό. Διανοίχθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα και παρέμεινε χωρίς πλακόστρωση και διαμορφώσεις έως την τωρινή της ανάπλαση. Με πρόθεση η επίλυση της απορροής των ομβρίων υδάτων να πάρει ποιητική διάσταση και η λιθόστρωση και το ανάγλυφο να εκφράζουν συνολικά αυτήν τη ζωτική ανάγκη της πλατείας, προτάθηκε μία σειρά από γλυπτά λούκια που καταλήγουν σε οπές στα τείχη πάνω από τη θάλασσα. Ταυτόχρονα, τοποθετήθηκαν τέσσερις πλάκες στις ισάριθμες εισόδους της πλατείας, σκαλισμένες με στίχους του Μονεμβασίτη Γιάννη Ρίτσου, ενώ προστέθηκαν και χαλύβδινα γλυπτά σε μορφή καλλιγραφικών βυζαντινών γραμμάτων.

Σημείωση Ζείδωρον: Δείτε 4 δικές μας φωτογραφίες από την πλατεία Χρυσαφίτισσας,που τραβήχτηκαν στις 6 Μαϊου 2018,ως συμπλήρωμα του άρθρου της Καθημερινής

«Κενό Πανεπιστήμιο», Παλαιά Βιβλιοθήκη ΑΣΚΤ / Αθήνα (2017)
Αρχιτεκτονική μεταβλητών διαστάσεων

Αρχιτέκτων: Γραφείο Αντονά / Αριστείδης Αντονάς.

Ο επανασχεδιασμός της παλαιάς βιβλιοθήκης της ΑΣΚΤ, στις εγκαταστάσεις της οδού Πειραιώς, ξεκίνησε με αφορμή τη στέγαση εκπαιδευτικών προγραμμάτων της documenta 14. Βασικός πυρήνας της αρχιτεκτονικής σκέψης πίσω από το «Κενό πανεπιστήμιο», όπως ονόμασε ο Αριστείδης Αντονάς το πρότζεκτ, ήταν η απουσία συγκεκριμένου τρόπου χρήσης, ενώ επιδίωξη ήταν η δημιουργία ενός διαφορετικού χώρου για ένα δυνητικό πανεπιστήμιο που δεν ενδιαφέρεται για τη γνώση που παρέχεται από «αυθεντίες». Ετσι, η αναδιαμόρφωση του χώρου της παλαιάς βιβλιοθήκης της ΑΣΚΤ προσφέρει ένα ανοικτό πλαίσιο performative συναντήσεων, αλλά και εγκαταστάσεις παρακολούθησης οπτικοακουστικού υλικού. Είναι, θα λέγαμε διασταλτικά, ένα εικαστικό έργο μεταβλητών διαστάσεων.

Πρώην Καπνοβιομηχανία Ματσάγγου, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας / Βόλος (2016)
Συμβίωση χωρίς ηγεμονισμούς

Αρχιτέκτονες: Κώστας Αδαμάκης, Αριστοτέλης Θεοχαρόπουλος, Κώστας Προγκίδης.

Η ιστορική καπνοβιομηχανία ιδρύθηκε το 1890 από τον Πηλιορείτη έμπορο Νικόλαο Ματσάγγο. Το κτίριο που μετασχηματίστηκε με σκοπό την επανάχρησή του είναι του 1937 και έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο μνημείο ως εξαίρετο δείγμα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου. Η πρόταση του μετασχηματισμού του κτιρίου κινήθηκε στη λογική της διατήρησης των όψεων και της πλήρους αναδιάταξης των υπολοίπων. Σημαντική αρχιτεκτονική χειρονομία αποτέλεσε η δεύτερη όψη-φίλτρο ηλιοπροστασίας, που κατασκευάσθηκε προς τον ακάλυπτο χώρο του οικοπέδου. Αυτή η διαφοροποίηση των όψεων δίνει την ευκαιρία της συνύπαρξης του παλαιού με το καινούργιο μέσω μιας συμβιωτικής, καίτοι αντιθετικής, σχέσης, χωρίς ηγεμονισμούς, με απόλυτο αλληλοσεβασμό.

http://www.kathimerini.gr/