Η ΕΕ χρειάζεται «στρατηγούς»…

• Του Δημήτρη Γιαννακόπουλου *

Είναι ψέμα ότι στην ΕΕ δεν υπάρχουν σήμερα ικανοί πολιτικοί. Το πρόβλημα είναι ότι εξαφανίσαμε, υποτιμήσαμε και αποκλείσαμε τους «στρατηγούς» . Μην τρομάζετε, δεν εννοώ τους στρατηγούς που ξέρετε, εννοώ τους άλλους, τους οποίους πολύ λίγοι είχαν την τύχη να γνωρίσουν, αλλά ευτυχώς περισσότεροι να τους αναγνωρίσουν μέσω του έργου τους.

Μιλώ για τους «στρατηγούς» στο χώρο της πολιτικής και της επιστήμης. Αναφέρομαι στα στρατηγικά μυαλά. Στην ιδιοφυία κάποιων περίεργων υπάρξεων που υπερβαίνοντας τη «κοινή λογική» συμβάλλουν στην πρόοδο της ανθρωπότητας. Σε εκείνους που με σκληρή αναλυτική εργασία ηδονίζονται να καταστρέφουν θεότητες που κατασκευάζει η συντηρητική πολιτική: τα ανελεύθερα, εκβιαστικά καθεστώτα που στηρίζονται στη διαμόρφωση και διαχείριση της απειλής. Στη διασπορά του τρόμου. Οι «στρατηγοί μου» μπορεί ως φυσικά όντα να φοβούνται , να δειλιάζουν να οπισθοχωρούν κάποιες φορές, αλλά δεν εκβιάζονται και δεν υπάρχει τίποτε που θα μπορούσε να τους απειλήσει πραγματικά έξω από τον εαυτό τους. Φοβούνται, ωριμάζοντας, αποκλειστικά τον εαυτό τους και αυτό αν δεν τους τρελάνει τους χαρίζει αρετή και σοφία.


Δίχως «στρατηγούς» καινοτόμος πολιτική δεν παράγεται, κρίσεις δεν αντιμετωπίζονται μακροχρονίως, κοινωνικοοικονομικά προβλήματα επίσης δεν επιλύονται μέσω νέων μεθοδολογιών. Δίχως αυτούς στριφογυρίζουμε γύρω από τα ίδια και τα ίδια. Αναμασάμε πράγματα και απαντήσεις που δεν οδηγούν σε σύγχρονες λύσεις, καθώς δεν παράγουν νέα αξιώματα. Δεν δομούν νέα συνείδηση του κόσμου. Δεν κατασκευάζουν κόσμο, αλλά διεκδικούν την κυριαρχία στη διαχείριση του υφιστάμενου κόσμου. Αυτό είναι το δράμα του σημερινού παγκόσμιου συστήματος. Η θεωρία της αγοράς από τη στιγμή που μεταβλήθηκε σε θεολογία, έγινε επικίνδυνη για την ανθρωπότητα. Η σοσιαλιστική προοπτική από τη στιγμή που αδυνατεί να παράγει μια σύγχρονη κοινωνική θεωρία, η οποία θα παντρεύει τα μαθηματικά των κβάντα με την μαρξιστική ανάλυση και την λεγόμενη μεταμοντέρνα θεώρηση του μαρξισμού, δεν είναι ικανή να απαντήσει με νέα πολιτικά στρατηγήματα στο σύγχρονο αδιέξοδο του καπιταλισμού που είναι (βασικά) πολιτισμικό. 

Ξέρετε ποιο ήταν το δόγμα που έκανε τις ΗΠΑ ηγεμόνα, την Ρωσία αυτό που έγινε μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, την Κίνα κράτος και όλες τις προηγούμενες αυτοκρατορίες, αυτοκρατορίες; Η καλλιέργεια της αντίληψης «μόνον οι στρατηγοί έχουν αξία». Αν το πάρετε στραβά θα καταλήξετε στον ολοκληρωτισμό, στην αριστοκρατία και στον πόλεμο που δολοφονεί στρατιώτες και πολίτες. Αν το δείτε καταδυόμενοι στην πολιτική φιλοσοφία της ελληνιστικής περιόδου, τότε είναι πιθανόν να ανακαλύψετε την αξία των «στρατηγών» μέσα από το δημιουργικό πνεύμα, που συνδέει την πολιτική με την καλλιέργεια της επιστήμης και της τέχνης. Τούτο για να έχει δημοκρατική δυναμική απαιτεί ελευθερία και ισότητα: έναν φιλελεύθερο δηλαδή σοσιαλισμό. 

Δύσκολο το εγχείρημα μια και ο φιλελευθερισμός διαμορφώνει συνθήκες δημοκρατικής παραδοξότητας και το αντίστροφο. Μα, η παραδοξότητα αυτή είναι ακριβώς η ένδειξη της έλλειψης ενός νέου κοινωνικού αξιώματος επιστημονικά επεξεργασμένου. Πρόκειται για την έλλειψη ενός σύγχρονου πολιτικού μύθου που θα δομεί ένα νέο κοινωνικό μοντέλο το οποίο με τη σειρά του θα βασίζεται σε μια συνεκτική κοινωνική θεωρία, όπως θα μπορούσε να είναι μια κοινωνική θεωρία για τον ευρωπαϊσμό. Από εκεί θα έπρεπε να εκκινήσουμε αν ήμασταν «στρατηγοί» εμείς οι ευρωπαίοι. Αυτό θα ενοποιούσε τα δημοσιονομικά, την αγορά, τις επιμέρους κοινωνίες και τις επιχειρήσεις σε ένα κοινό σχέδιο δράσης και συμπεριφοράς. Μόνον που αυτό θα είχε έννοια στο πλαίσιο του διεθνούς ανταγωνισμού και όχι σε εκείνο του εσωτερικού ανταγωνισμού που προσδιορίζεται μάλιστα από άπειρες θεσμικές αντιφάσεις και από ανορθόδοξες νομισματικές διευθετήσεις εντός της ΕΕ και της ευρωζώνης. Ας μην ηθικολογούμε, και η έννοια της διεθνούς συνεργασίας, τον ανταγωνισμό υπονοεί. Εάν αυτόν τον ανταγωνισμό τον δούμε αφαιρετικά (όπως οι νεοφιλελεύθεροι) θα τον εννοήσουμε ως ανταγωνισμό επιχειρήσεων (οικονομικό ανταγωνισμό). Αν όμως τον μελετήσουμε στρατηγικά, τότε θα πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε ως πολιτικό ανταγωνισμό που θα στηρίζεται σε διακριτά πολιτισμικά πρότυπα και κοινωνικά μοντέλα. 

«Στρατηγοί» στην ΕΕ θα υπάρξουν μόνον στο βαθμό που θα αφήσουμε πίσω μας την Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν δεν γκρεμίσουμε τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και την αναθεώρησή της στη Λισσαβώνα, όπως και το διακυβερνητικό μοντέλο στις αποφάσεις, δουλειά δεν γίνεται. Δηλαδή, το μοντέλο διακυβέρνησης και προσαρμογής (σύγκλυσης) της ΕΕ μόνον κακό θα προξενήσει στις επιμέρους ευρωπαϊκές κοινωνίες από εδώ και πέρα. Ο ανταγωνισμός με το εξωτερικό περιβάλλον της Ένωσης οδήγησε αναπόφευκτα στο αδιέξοδο ενός μοντέλου, που από την αρχή δεν δομήθηκε στη βάση της ανεξαρτησίας της Ευρώπης από τις ΗΠΑ. Το αντίθετο. Τα βήματα ολοκλήρωσης της ΕΕ οδηγούσαν σε ολοένα μεγαλύτερη αγκίστρωση στα πολιτικοοικονομικά συμφέροντα που διαμορφώνουν την ηγεμονική προσωπικότητα των ΗΠΑ. Ανεξάρτητος πόλος η Ευρώπη δεν πρόκειται να γίνει αν δεν απογαλακτιστεί από τη δορυφορική κουλτούρα προς τις ΗΠΑ. Αυτονομία και προσωπικότητα δεν πρόκειται να αποκτήσει η ΕΕ δίχως «στρατηγούς» που θα αμφισβητήσουν το μοντέλο κυριαρχίας και «ζωής» των ΗΠΑ, προτείνοντας ένα νέο αξίωμα για την Ευρώπη και μια νέα κοσμοπολιτική αρχή για τον κόσμο και τη διεθνή πολιτική. Στο αξίωμα αυτό βασικές παράμετροι θα πρέπει είναι η Ρωσία και η Τουρκία. Είπαμε, απαιτείται πρωτότυπη προσέγγιση! ΕΕ δίχως πολύ στενή συνεργασία που θα τείνει να ενσωματώσει τις δύο αυτές δυνάμεις στο μέλλον δεν θα μπορούσε να μακροημερεύσει, εκτός αν αναφερόμαστε σε μια Γερμανική Ευρώπη. 

Στην πραγματικότητα βέβαια αυτό κάνουμε τόσο καιρό.Αναφερόμενοι στην ΕΕ περιγράφουμε μια Γερμανική Ευρώπη και το ζήτημα είναι αν μπορούμε οι υπόλοιποι να προσαρμοστούμε σε αυτό το πρότυπο η όχι. Μακάρι, μάλιστα να ήταν τόσο απλό, όσο ίσως ακούγεται και όπως νομίζουν αρκετοί! Το ίδιο αυτό πρότυπο εμφανίζεται πολιτικά άκρως προβληματικό, διότι στηρίχθηκε σε μια «αμερικανική Γερμανία» που φτιάχτηκε μετά τον πόλεμο, δίχως τις ηγεμονικές προϋποθέσεις που απαιτούντο στο επίπεδο της πολιτικής κουλτούρας και θεσμικής οργάνωσης. Πώς να βγουν λοιπόν «στρατηγοί» από τη σημερινή Γερμανία; Στην πραγματικότητα μιλάμε για μια Γερμανική Ευρώπη, δίχως γερμανική στρατηγική. Η μόνη στρατηγική που διαδίδεται στη Γερμανία είναι η αμερικανική στρατηγική για τη δημιουργία των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης», στο πλαίσιο μάλιστα μιας αφηρημένης παγκόσμιας διακυβέρνησης υπό την ηγεσία του αμερικανοεβραϊκού λόμπι των χρηματιστών. 

Δυστυχώς λύσεις στην ευρωπαϊκή κρίση δεν θα βρούμε στις ΗΠΑ, αν και πολύ θα μας βοηθούσε η μελέτη των ΗΠΑ στην αναζήτηση ενός πολιτικού αξιώματος για την Ευρώπη. Θα μας βοηθούσαν επίσης μπόλικα στρατηγικά μυαλά που ζουν στις ΗΠΑ ή αλλού μπολιασμένα με το δημιουργικό πνεύμα που μετανάστευσε πριν από πολλά χρόνια από την ήπειρο μας στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού και σε άλλα μέρη του κόσμου για να προκαλέσει επαναστάσεις, ρήξης και πολιτικές ανατροπές που σημάδεψαν την ανθρωπότητα. 

Κοιτάξτε, σήμερα «στρατηγός» στις ΗΠΑ δεν ευδοκιμεί – παρότι δεν έχει εξαφανιστεί το είδος - ούτε στην Ευρώπη (στη Ρωσία στην Κίνα και αλλού υπάρχουν θετικά δείγματα). Για να ανοίξει κι εδώ ο δρόμος για τους «στρατηγούς» πρέπει να επιστρέψουμε στην κουλτούρα της Ευρώπης του 19ΟΟ, πολύ πιο έμπειροι πολιτικά αυτήν τη φορά για να μην μπλέξουμε σε ένα παρόμοιο παιχνίδι αυτοκαταστροφής. Το αίνιγμα που έχουν μπροστά τους όσοι στην Ευρώπη στοχάζονται στρατηγικά αφορά στην πολιτική ενοποίηση της ΕΕ. Αυτό δεν λύνεται με τη λογική «όλα είναι οικονομία», αλλά απαντώντας στο ερώτημα πώς από τα τέσσερα βασικά κοινωνικά μοντέλα της ΕΕ θα κατασκευάσουμε ένα διαφορετικό από αυτά που θα ανταποκρίνεται στην ανάγκη της ισότητας και της ελευθερίας όλων των Ευρωπαίων πολιτών. Με άλλα λόγια αναφερόμαστε σε ένα σύγχρονο ομοσπονδιακό πρότυπο για την Ευρώπη, το οποίο για να έχει έννοια θα πρέπει να μπολιαστεί με σοσιαλιστική ιδεολογία και να δομηθεί στρατηγικά στο πλαίσιο του διεθνούς ανταγωνισμού. Το τελευταίο είναι και το πιο κρίσιμο. 

Για τι είδους ανταγωνισμό μιλάμε; Αν αναφερόμαστε στο σημερινό γενικό νεοφιλελεύθερο πρότυπο, μάλλον σαχλαμαρίζουμε. Μια ομόσπονδη Ευρώπη μπορεί να γεννηθεί ως απάντηση στο νεοφιλελευθερισμό και όχι ως αποτέλεσμα του αξιώματος των αυτορυθμιζόμενων αγορών και της κατάλυσης του δημόσιου χώρου. Μέσω της δομικής κριτικής απέναντι στο νεοφιλελευθερισμό. Η σημερινή κρίση είναι κρίση του νεοφιλελευθερισμού, αλλά φυσικά εμφανίζεται από τα καθεστώτα που την προκάλεσαν ως κρίση προσαρμογής στο νεοφιλελεύθερο πρότυπο. Όπως ακριβώς και οι «σύντροφοι» του γραφειοκρατικού σοσιαλισμού συνήθιζαν να αποδίδουν τις συστημικές κρίσεις του καθεστώτος τους σε παρενέργειες του φιλελευθερισμού ή του εθνικισμού που εμπόδιζαν την ολοκλήρωση του σοσιαλιστικού τους εγχειρήματος. 

Ο σύγχρονος ευρωπαίος «στρατηγός» θα πρέπει να οδηγήσει μέσω της πολιτικής καινοτομίας σε ένα νέο παγκόσμιο πλαίσιο ανταγωνισμού. Στον ανταγωνισμό εντός ενός βιοοικονομικού πλαισίου, εντός του οποίου σημασία θα έχει αποκλειστικά κάθε καινοτομία και κάθε πρωτοβουλία που θα συμβιβάζει την αποτελεσματικότητα στην διακυβέρνηση με τους μηχανισμούς μέσω των οποίων η βιόσφαιρα εξασφαλίζει την αναπαραγωγή της. Η σημερινή Ευρώπη μπορεί να ηγηθεί στην επιχείρηση επαναπροσδιορισμού του παγκόσμιου ανταγωνισμού σε ένα βιοοικονομικό πλαίσιο. Στο βαθμό που το πράξει θα έχει μέλλον. 

Δυστυχώς για την Ευρώπη, δεν θα μπορέσει να ευδοκιμήσει ως ανεξάρτητος πόλος δίχως να μεταβληθεί η θεσμική συγκρότηση της παγκοσμιοποίησης. Είναι επιστημονικός ανορθολογισμός να θεωρήσει κανείς ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει ένα πολυπολικό σύστημα στο κόσμο βασισμένο σε οποιαδήποτε νεοφιλελεύθερη δομή. Κατά ένα εντελώς πρωτότυπο τρόπο η βιοοικονομική στρατηγική προσέγγιση της πολιτικής απαντά στο δημοκρατικό παράδοξο και μάλιστα με σεβασμό στις επόμενες γενιές. Μόνον μια βιοοικονομική προσέγγιση της πολιτικής μπορεί να γεννήσει στρατηγήματα που θα απαντούν ειρηνικά στο σημερινό οικονομικό αδιέξοδο, οδηγώντας σε μια νέα παγκόσμια τροχιά όπου η ελευθερία δεν θα διευρύνεται σε βάρος της ισότητας και το αντίστροφο. Άρα, σύγχρονοι «στρατηγοί» στην Ευρώπη θα υπάρξουν μόνον στο βαθμό που αλλάξουμε πολιτική αντίληψη για τον κόσμο και καλλιεργήσουμε την βιοοικονομική προσέγγιση στην παραγωγή, στον ανταγωνισμό και στη διαμόρφωση των εξουσιαστικών δομών. Αν δεν πρωτοτυπήσουμε συμφιλιώνοντας εδώ στην Ευρώπη, για πρώτη φορά πολιτικά, την παραγωγή, την ανταλλαγή και την κατανάλωση με τη λειτουργία της βιόσφαιρας, ξαναανακαλύπτοντας τον σοσιαλισμό και τα όρια της ελευθερίας με τον πιο φυσικό τρόπο, αποκλείεται να παράγουμε εκείνους τους «στρατηγούς» που θα μας οδηγήσουν στην πρόοδο και στις έξυπνες λύσεις για διαρκή δημοκρατικό εκσυγχρονισμό και διασφάλιση μιας πορείας ευημερίας. 

* Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία.
από Ακτιβιστής