Από τις Μανωλάδες του πλανήτη, στο τραπέζι μας...

Γράφει η Ελλη Πάνου

Πίσω από τα γεμάτα ράφια στα σουπερμάρκετ, τα φτηνά φρούτα και λαχανικά, τα ακριβά κρασιά, το κρέας, το ψάρι, κρύβεται η ακραία εκμετάλλευση εκατομμυρίων ευάλωτων ανθρώπων: από τα χωράφια της Ιταλίας και της Ισπανίας ως την Μαλαισία, την Ταϊλάνδη ή την Αυστραλία. 

«Κανείς δεν θα πρέπει να κρατείται σε καθεστώς δουλείας. Η δουλεία και το εμπόριο σκλάβων απαγορεύονται σε όλες τις μορφές τους».

Αυτό είναι το τέταρτο άρθρο της διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που υπεγράφη στο Παρίσι στις 10 Δεκεμβρίου 1948 - ένα έγγραφο για τα ατομικά δικαιώματα που για πρώτη φορά αφορούσε τους πάντες ανά τον κόσμο.

Η πραγματικότητα, όμως, δείχνει ότι αυτές οι λέξεις παραμένουν κενές περιεχομένου σε καθημερινή βάση.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας, το 2012, 21 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν σε καθεστώς δουλείας, εκ των οποίων 5 εκατομμύρια παιδιά.

Η δουλεία δεν επανεμφανίστηκε τυχαία. Είναι τόσο ουσιαστική για τη σύγχρονη παγκόσμια κερδοφόρα αλυσίδα διατροφής όσο ήταν το εμπόριο της ζάχαρης τον 18ο και τον 19ο αιώνα.

Τότε, τα εργατικά χέρια των σκλάβων αποτελούσαν τη μεγαλύτερη εξωτερική συνεισφορά στην οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης.

Σε όλη τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης, γράφει η Φελίσιτι Λόρενς στην Guardian, ήταν το τριγωνικό εμπόριο μεταξύ Βρετανίας, Αφρικής και Καραϊβικής που διευκόλυνε τη συγκέντρωση πλούτου: έφευγαν αγαθά και όπλα από τη Βρετανία για την Αφρική, με τα οποία αγόραζαν σκλάβους για να δουλέψουν στις φυτείες των Δυτικών Ινδιών και να μεταμορφώσουν κάτι σπάνιο σε φτηνό προϊόν που θα ταΐσει τους εργάτες των εργοστασίων στις πόλεις της Αγγλίας.

Η δουλεία ήταν η μηχανή του αναδυόμενου καπιταλισμού...

Σε διάφορες μορφές της είναι μέρος της παραγωγής σόγιας στη Βραζιλία (για τα πτηνοτροφεία της Δύσης), είναι μέρος της παραγωγής φρέσκων λαχανικών και φρούτων στην Ισπανία, της αγροτικής παραγωγής στην Ιταλία, την Ελλάδα, τη Βρετανία, την Ιρλανδία, την Κύπρο, είναι διαδεδομένη στα χωράφια και στις καπνοκαλλιέργειες των ΗΠΑ, στις φυτείες του κακάο, του φοινικέλαιου, στις κτηνοτροφικές μονάδες της Αυστραλίας, στη βιομηχανία της αλιείας στη νοτιοανατολική Ασία.

Οι τροπικές γαρίδες, για παράδειγμα, ήταν κάποτε μια σπάνια πολυτέλεια που λίγοι μπορούσαν να απολαύσουν. Τώρα πλέον οι περισσότεροι από εμάς μπορούμε, διότι ψαρεύονται μαζικά με ελάχιστο οικονομικό κόστος. Καταφέραμε να τις μετατρέψουμε σε είδος μαζικής κατανάλωσης, διότι στην άκρη αυτής της αλυσίδας υπάρχουν άνθρωποι που δουλεύουν για το τίποτα ή για σχεδόν τίποτα.

Πώς συνέβη αυτό; Ολα τα σουπερμάρκετ και οι διεθνείς παραγωγοί αποκηρύσσουν τη δουλεία. Αλλά η αγροτική βιομηχανία σίγουρα βοήθησε να δημιουργηθούν οι συνθήκες της συστηματικής ανθρώπινης εκμετάλλευσης, πιέζοντας για την απορρύθμιση της αγοράς σε όλα τα επίπεδα. Και τα εύκολα θύματα είναι εκατομμύρια και αυξάνονται διαρκώς.

Εχει δημιουργηθεί πλέον μια μεγάλη νέα δεξαμενή ανθρώπων που πρέπει να μεταναστεύσουν για να επιβιώσουν.

Είναι η πλειονότητα που έχει αποκλειστεί από την ανάπτυξη, συνεπεία της παγκοσμιοποίησης, η οποία ρούφηξε τον πλούτο προς τα πάνω και προς τα... έξω - προς τις offshore.

Ο εκτοπισμός

Μερικοί εκτοπίστηκαν από την αρπαγή της γης τους από πολυεθνικές, άλλοι από τις μαζικές καλλιέργειες ή τις επεκτατικές ιχθυοκαλλιέργειες. Κάποιοι είναι θύματα πολέμων ή προέρχονται από χώρες τόσο χρεωμένες ή περιβαλλοντικά κατεστραμμένες που είναι αδύνατο να συντηρήσουν τις οικογένειές τους στις πατρίδες τους. Ολοι τους είναι εύκολο κυνήγι για τους διακινητές, που τους ξεγελάνε για να τους αλυσοδέσουν.

Και σουπερμάρκετ, διεθνείς αλυσίδες fast-food, επιχειρήσεις λιανικής χρησιμοποίησαν την επιρροή τους για να ρίξουν τις τιμές σε έναν αγώνα προς τον πάτο. Περιμένουν να πουλήσουν τα προϊόντα τους σε τιμές χαμηλότερες του κόστους παραγωγής τους, δελεάζοντας τον δυτικό καταναλωτή, που πετάει πλέον τα τρόφιμα με τους τόνους κάθε χρόνο στα σκουπίδια του, ανακυκλώνοντας την ανάγκη της ζήτησης.

Τον κύκλο αυτό λαδώνει η διαφθορά. Η δουλεία στον τομέα της αλιείας στην Ταϊλάνδη ή στις φυτείες της Μαλαισίας ζει χάρη στη διαφθορά μεταξύ της αστυνομίας και των ντόπιων πολιτικών.

Κι όπου έχουν εντοπιστεί περιστατικά δουλείας στην άκρη της παραγωγικής αλυσίδας διατροφής στις αναπτυγμένες χώρες, έχουν ριζώσει χάρη στην απουσία επιβολής του νόμου. Οι εξουσίες του κράτους έχουν υποβαθμιστεί και οι θεσμοί που μεσολαβούν μεταξύ των αδύναμων ατόμων και των δυνάμεων της αγοράς έχουν αποδυναμωθεί.

Η δουλεία μπορεί να είναι παράνομη, αλλά στην ουσία υποβοηθείται από τα κράτη. Και η παγκοσμιοποίηση έχει κρύψει τη βάρβαρη πραγματικότητα πίσω από μια δαιδαλώδη διαδικασία «εξωτερικών αναθέσεων», με υπεργολάβους, μεσάζοντες, προμηθευτές, γραφεία «ευρέσεως εργασίας», διακινητές, οργανωμένο έγκλημα, που οδηγούν τελικώς τα προϊόντα στο ράφι.

Ιταλία: Στην υγειά... των μεταναστών 

dreamstime

Ενα ποτήρι Barolo μπορεί να απογειώσει τις αισθήσεις. Είναι από τα πλέον ακριβά ιταλικά κρασιά. Παρασκευάζεται από την ποικιλία Nebbiolo, που είναι από τα καλύτερα σταφύλια της χώρας.

Αλλά «ο βασιλιάς των κρασιών» αφήνει τελικά μια πικρή γεύση: φτάνει στο τραπέζι χάρη στη σκληρή εκμετάλλευση μεταναστών που εργάζονται σε συνθήκες σκλαβιάς.

Και ό,τι γίνεται με το Barolo γίνεται λίγο-πολύ και σε άλλους τομείς της αγροτικής βιομηχανίας της Ιταλίας.

Ενα στα τέσσερα μπουκάλια κρασί που εξάγεται παγκοσμίως είναι από την Ιταλία και τα περισσότερα από αυτά προέρχονται από το Πιεμόντε, στα σύνορα με τη Γαλλία και την Ελβετία.

Μία από τις κορυφαίες οινοπαραγωγούς περιοχές του Πιεμόντε είναι το Κανέλι, μια μικρή πόλη όπου καταφτάνουν μετανάστες ζητώντας απελπισμένοι ένα μεροκάματο στους αμπελώνες.

Η γραφική τοποθεσία, με τις μεγάλες φάρμες, τα κάστρα, τις προσεγμένες καλλιέργειες, διάσημη όχι μόνο για το Barolo, αλλά και για το Dolcetto, το Barbera και τον αφρώδη οίνο Spumante, είναι τελικά ένας πολύ σκληρός τόπος για όσους μοχθούν στα αμπέλια και αποτελεί ενδεικτική περίπτωση ενός επιχειρηματικού μοντέλου που βασίζεται στην εκμετάλλευση των μεταναστών και μεταμορφώνει την αγροτική βιομηχανία της Ιταλίας.

Φτηνά χέρια

Ecologist TV

Οπως λένε τοπικές αρχές και ειδικοί, ένα κύμα φτηνών εποχικών εργατών πλημμυρίζει το Κανέλι από τότε που τα Σκόπια υπέγραψαν τη Συνθήκη Σένγκεν με την Ε.Ε. το 2009. Και με την εμπειρία τους στην παραγωγή κρασιού, οι Σκοπιανοί πρόσφεραν στους οινοπαραγωγούς του Κανέλι ειδικευμένα εργατικά χέρια.

Οταν όμως εμφανίστηκαν οι ξένοι εργάτες στην περιοχή, οι μισθοί άρχισαν να πέφτουν και εμφανίστηκαν οι πρώτες «συνεργατικές επιχειρήσεις» εκμετάλλευσης των ξένων εργατών.

Πώς δουλεύει αυτό το σύστημα; Μικροί «συνεταιρισμοί», που συχνά ανήκουν σε Σκοπιανούς οι οποίοι έχουν εγκατασταθεί μόνιμα πλέον στο Κανέλι, λειτουργούν ως υπεργολάβοι, προμηθεύοντας εργάτες σε μεγαλύτερες επιχειρήσεις στις οποίες ανήκουν τα αμπέλια και παράγουν το κρασί που πουλιέται σε διεθνείς φίρμες.

Παρά το γεγονός ότι η ελάχιστη αμοιβή που ορίζει ο νόμος κυμαίνεται στα 7 ευρώ την ώρα, οι εργάτες αυτών των υπεργολάβων πληρώνονται με 2-3 ευρώ την ώρα.

Μόνο μία από τις περίπου 24 συνεργατικές αυτές εταιρείες που λειτουργούν στο Κανέλι -σύμφωνα με τοπικά μέσα ενημέρωσης- χρεώνουν στους παραγωγούς 12 ευρώ την ώρα για τους εργάτες που προμηθεύουν, ποσό που καλύπτει, σύμφωνα με τις εθνικές συμβάσεις, τη βασική αμοιβή, την υπερωρία, φαγητό και διαμονή.

Οι υπόλοιποι υπεργολάβοι παρακάμπτουν τη νομοθεσία, υποσχόμενοι «μαύρα» στους εργάτες ή εκμεταλλευόμενοι το ειδικό νομικό καθεστώς των συνεταιρισμών, που τους επιτρέπει να διαπραγματεύονται κατά περίπτωση τις αμοιβές όταν οι εργάτες γίνονται συνέταιροι.

Αυτή όμως η «συνεταιριστική» σχέση συχνά είναι πολύ σύντομης διάρκειας, αφού τις περισσότερες φορές οι συνεταιρισμοί είναι επιχειρήσεις-βιτρίνα που ιδρύονται για να προμηθεύουν τους οινοπαραγωγούς με πάμφθηνα εργατικά χέρια, μόνο για μία σεζόν. Και μετά διαλύονται.

Αυτή η διευθέτηση βολεύει φυσικά και τους οινοπαραγωγούς (κατά κύριο λόγο εύπορες οικογενειακές επιχειρήσεις οι οποίες προμηθεύουν πολυεθνικές) και έχει και μια επίφαση νομιμότητας.

Σύμφωνα όμως με τον δήμαρχο του Κανέλι, γράφουν οι International Business Times, στην ουσία είναι μια μορφή παράνομης μεσιτείας εργατών - caporalato όπως το λένε στην Ιταλία όταν επιλέγεται σε μια ιδιότυπη «δημοπρασία» εργατικών χεριών, ανάμεσα σε εκατοντάδες μετανάστες, ο πιο φτηνός, από έναν μεσάζοντα ο οποίος και παρακρατεί ένα μέρος της αμοιβής του εργάτη.

Περίπου 12-14 λεωφορεία φτάνουν στο Κανέλι από τη Βουλγαρία, τα Σκόπια και τη Ρουμανία στην αρχή κάθε σεζόν για τον «τρύγο της ντροπής», ξεφορτώνοντας 500-600 εποχικούς εργάτες.

Οσοι από αυτούς δεν έχουν «επαφές» αφήνονται στην τύχη τους. Χωρίς τη δυνατότητα να νοικιάσουν κάποιον αξιοπρεπή χώρο, ζουν σε τέντες και αυτοσχέδιες καλύβες, σε εγκαταλειμμένα σπίτια και αυτοκίνητα, όπως συμβαίνει κατά κόρον και στα χωράφια του ιταλικού Νότου.

Πολλές φορές οι μετανάστες κινούνται σαν νομάδες: το καλοκαίρι στον Νότο για τα φρούτα και τα λαχανικά, μετά στον Βορρά για τα σταφύλια και μετά πάλι στον Νότο για τα χειμωνιάτικα φρούτα.

Σύμφωνα με τα μεγαλύτερα συνδικάτα της χώρας, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο είναι εργάτες-φαντάσματα και αυτή η σκιώδης οικονομία αντιστοιχεί στο 17,6% του ΑΕΠ της χώρας.

Οι caporali

sempresicilia.wordpress.com

Ιδια λοιπόν είναι η πρακτική και στα χωράφια του Σαλούτσο, 90 χιλιόμετρα από το Κανέλι, όπου οι φρουτοπαραγωγοί απασχολούν περίπου 800 Αφρικανούς μετανάστες, οι περισσότεροι από τη Λιβύη.

Τραγικές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης επικρατούν δεκαετίες τώρα και στον Νότο, όπου λεγεώνες μεταναστών μαζεύουν από τη δεκαετία του 1970 ντομάτες και φρούτα, αμείβονται με λιγότερα από δύο ευρώ, όσο δηλαδή δυο μπουκαλάκια νερό, και κοιμούνται σε μισογκρεμισμένα αγροτόσπιτα χωρίς νερό και ρεύμα.

Οι λεγόμενοι caporali κάνουν εκεί κουμάντο. Είναι οι «ανεπίσημοι» υπεργολάβοι που διασφαλίζουν ότι τα εργατικά χέρια θα φτάσουν στην ώρα τους εκεί που τα χρειάζονται. Υποτίθεται δε ότι έχουν αναλάβει την υποχρέωση να καλύπτουν και τις ανάγκες των εργατών.

Οι caporali επιβλέπουν την εργασία και εισπράττουν την αμοιβή για λογαριασμό των εργατών: για κάθε κοντέινερ με 300 κιλά ντομάτας, οι μεσάζοντες αυτοί εισπράττουν από 3,5 έως 6 ευρώ.

Κι αφού αφαιρέσουν από το ποσό αυτό τη μεσιτεία τους, το κόστος μεταφοράς των μεταναστών στους αγρούς, το κόστος διαμονής και τροφής, μοιράζουν... τα υπόλοιπα στους εργάτες.

Οι caporali αντλούν την εξουσία τους (και τα κέρδη τους) κυρίως από την απουσία «ανταγωνισμού».

Τα γραφεία ευρέσεως εργασίας, οι κρατικές υπηρεσίες, οι επίσημοι μεσάζοντες δεν έχουν σχεδόν καμία επιρροή στον ιταλικό Νότο.

http://www.efsyn.gr/