Το αποτύπωμα της πανδημίας στα «φίλτρα» της Ψυττάλειας

Οι κρίσεις επηρεάζουν δραστικά τον τρόπο ζωής μας: το πόσο πίνουμε ή καπνίζουμε, πόσους καφέδες καταναλώνουμε, τι φάρμακα λαμβάνουμε και σε τι ποσότητες, τι χρήση ναρκωτικών κάνουμε, πόσα χημικά
χρησιμοποιούμε. Η υγειονομική, αυτή τη φορά, κρίση άφησε το δικό της ιδιαίτερο αποτύπωμα στις συνήθειές μας.

Συγκεκριμένα, κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας, όπως έδειξαν οι αναλύσεις των αστικών λυμάτων στην Αττική, έγινε διπλάσια χρήση κοκαΐνης από την προ COVID-19 εποχή, η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί ποτέ. Καταναλώθηκε τόση κάνναβη όση και νικοτίνη. Εγινε εντατική χρήση εκτεταμένου αριθμού αντιιικών φαρμάκων, όπως και τεράστιων ποσοτήτων απολυμαντικών. Αυξήθηκε η χρήση αντιβιοτικών και αντικαταθλιπτικών και ελήφθησαν μεγάλες ποσότητες αναλγητικών. Ολη η συζήτηση για τη δυσμενή επίδραση των αντιυπερτασικών και των μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων στην έκβαση της νόσου μείωσαν αισθητά τη χρήση τους.

Τις χιλιάδες χημικές ενώσεις και τους βιολογικούς παράγοντες του ανθρώπου που εμπεριέχονται στα ανεπεξέργαστα αστικά λύματα και καταλήγουν από το Λεκανοπέδιο στη μονάδα βιολογικού καθαρισμού της Ψυττάλειας αναλύει και μελετά εδώ και πάνω από δέκα χρόνια η ομάδα του κ. Νίκου Θωμαΐδη, καθηγητή Αναλυτικής Χημείας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Οι επιστήμονες εφαρμόζουν τις πλέον προηγμένες μεθόδους της επιδημιολογίας λυμάτων, «ενός νέου, αντικειμενικού και μη παρεμβατικού εργαλείου της Αναλυτικής Χημείας» όπως εξηγεί στην «Κ» ο κ. Θωμαΐδης, με εντυπωσιακά αποτελέσματα.

«Από τις συγκεντρώσεις των χημικών ενώσεων που αναλύουμε εξάγουμε συμπεράσματα όχι μόνο για την υγεία και τις συνήθειες των κατοίκων του Λεκανοπεδίου αλλά και για το πώς αυτές συνδέονται με κοινωνικο-οικονομικές συγκυρίες, όπως η οικονομική κρίση, η ανεργία ή στην τρέχουσα περίοδο η πανδημία COVID-19.

Την πρώτη πενταετία της οικονομικής κρίσης, 2010-2014, είχαμε διαπιστώσει μια δραματική αύξηση ψυχοφαρμάκων. Καταγράψαμε κατά 35 φορές μεγαλύτερη χρήση αντιψυχωσικών, κατά 19 φορές ηρεμιστικών και υπνωτικών και κατά 11 φορές αντικαταθλιπτικών».

Αποκαλυπτικά είναι και σήμερα τα ευρήματα που προκύπτουν από τις δειγματοληψίες τις οποίες διενεργεί συστηματικά από τις αρχές Μαρτίου η ομάδα του κ. Θωμαΐδη, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Αποχέτευσης της ΕΥΔΑΠ: «Καταγράψαμε δραματική αύξηση, κατά 169%, των αντιιικών φαρμάκων. Ενδιαφέρον έχει το μείγμα των τουλάχιστον επτά αντιιικών φαρμάκων που χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της νόσου COVID-19, όπως και της πολυσυζητημένης υδροξυχλωροκίνης (αύξηση 387%), που χρησιμοποιείται συνήθως κατά των ρευματικών παθήσεων και της ελονοσίας. Aύξηση παρουσίασαν και τα αντιβιοτικά, κατά 15%, ενώ διπλάσια σε σχέση με εκείνη των υπολοίπων ήταν η αύξηση της χρήσης του αντιβιοτικού αζιθρομυκίνη, επειδή χορηγούνταν συστηματικά στα νοσοκομεία κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας» περιγράφει στην «Κ» ο κ. Θωμαΐδης.

«Aνοδική πορεία καταγράφουν τα αντικαταθλιπτικά σιταλοπράμη και βενλαφαξίνη και το αγχολυτικό λοραζεπάμη. Εχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε τη διαχρονική μεταβολή των φαρμάκων αυτών από την προ κρίσης εποχή έως σήμερα. Αυξήθηκαν δραματικά το 2014-2015, στη συνέχεια σημείωσαν αυξομειώσεις, όμως ποτέ η κατανάλωσή τους δεν επέστρεψε στους προ του 2010 αριθμούς» σημειώνει ο καθηγητής.

Μεγάλη αύξηση παρατηρείται στα επίπεδα απολυμαντικών και «κυρίως των αλάτων τεταρτοταγούς αμμωνίου που χρησιμοποιούνται συστηματικά για την απολύμανση, όλη αυτή την περίοδο. Υψηλά επίπεδα αγγίζουν συγκεκριμένα επιφανειοδραστικά, ενδεχομένως λόγω του εντατικού καθαρισμού και της απολύμανσης χώρων. Η αύξηση αυτή παραμένει έως σήμερα πολύ μεγάλη, παρά την ύφεση της νόσου».

Σε ό,τι αφορά τις ναρκωτικές ουσίες, η κατανάλωση κοκαΐνης ξεπέρασε τα 800 γραμμάρια ανά ημέρα, σημειώνοντας σε σύγκριση με το 2019 αύξηση της τάξεως του 67%. «Είναι η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί από το 2010 έως σήμερα. Οσον αφορά την αμφεταμίνη, η χρήση της έχει αυξηθεί κατά 650% σε σύγκριση με το 2019, ενώ εκείνη της μεθαμφεταμίνης κατά 37%. Ταυτόχρονα, η χρήση του “έκσταση” (ΜDMA) μειώθηκε κατά 38%» αναφέρει ο κ. Θωμαΐδης.

Εντυπωσιακή είναι η εικόνα αν μεταφράσουμε σε κιλά την παρουσία των ουσιών στα αστικά λύματα. Καθημερινά, καταλήγουν στη μονάδα της Ψυττάλειας 2,6 κιλά αντικαταθλιπτικών (από 1,8 κιλά το 2019, προ κορωνοϊού), 22 κιλά αντιβιοτικών (από 17 κιλά το 2019), 55 κιλά αντιφλεγμονωδών, 55 κιλά αντιυπερτασικών (με βασικό φάρμακο τη βαλσαρτάνη, 43 κιλά), 7,7 κιλά αντιεπιληπτικών, 155 κιλά κάνναβης (από 185 το 2019 και 422 το 2015) και 11 κιλά αναλγητικών (από 5,6 κιλά προ κορωνοϊού). Επίσης, καθημερινά φθάνουν στον βιολογικό καθαρισμό 16 κιλά καφεΐνης από 15 κιλά πέρυσι και 113 κιλά νικοτίνης από 183 κιλά το 2019.

Συνολικά, κάθε μέρα, στο αποχετευτικό σύστημα του Λεκανοπεδίου φθάνουν χιλιάδες κιλά επιφανειοδραστικών, απορρυπαντικών και προϊόντων καθημερινής χρήσης, φαρμακευτικών και ναρκωτικών ουσιών και μεταβολιτών τους, όπως και πολλά βιομηχανικά χημικά.

Στον Σαρωνικό

«Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι πολλές από αυτές τις ουσίες δεν απομακρύνονται από τις τρέχουσες τεχνολογίες βιολογικών καθαρισμών και φυσικά καταλήγουν στο περιβάλλον. Σε κοινή ερευνητική μελέτη του ΕΚΠΑ και της ΕΥΔΑΠ υπολογίστηκε ότι κάθε μέρα εκατοντάδες κιλά φαρμακευτικών και ναρκωτικών ουσιών και των μεταβολιτών τους, γλυκαντικών ουσιών, καφεΐνης, βιομηχανικών χημικών ουσιών καταλήγουν στον Σαρωνικό» εξηγεί ο κ. Θωμαΐδης.

«Είναι ένα πρόβλημα παγκόσμιο. Οι βιολογικοί καθαρισμοί δεν σχεδιάστηκαν για να απομακρύνουν όλα τα συνθετικά χημικά που παρασκευάζει και χρησιμοποιεί ο άνθρωπος. Χρειάζεται μια νέα προσέγγιση, με βιολογικούς καθαρισμούς 4ης γενιάς, η οποία έχει τεράστιο κόστος. Για να είναι μηδενική η αποδέσμευση χημικών στο θαλάσσιο περιβάλλον θα πρέπει η χημεία να γίνει πράσινη και οι χημικές ουσίες βιοαποδομήσιμες».

Δίκτυο παρακολούθησης ιών στα λύματα

Τα δείγματα που συλλέγονται από τον Μάρτιο έως σήμερα θα αναλυθούν με τρεις διαφορετικές μεθόδους που στοχεύουν ταυτόχρονα στα θραύσματα RNA και στις ειδικές πρωτεΐνες του ιού, ώστε να «ανακατασκευαστεί» με αξιοπιστία η καμπύλη των κρουσμάτων κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας. Δηλαδή θα μπορεί να υπολογιστεί ο πραγματικός συνολικός αριθμός των προσβληθέντων ατόμων (νοσούντων, ασυμπτωματικών και με ήπια συμπτώματα) από τον κορωνοϊό SARS-CoV-2. Επίσης, θα μπορεί να παρακολουθείται σε καθημερινή βάση η διασπορά του ιού στην κοινότητα και θα εγκατασταθεί από τον ΕΟΔΥ ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και επαγρύπνησης.

Οπως εξηγεί ο κ. Θωμαΐδης, «ήδη έχει γίνει αποδεκτή από τον ΕΟΔΥ η πρόταση δημιουργίας ενός δικτύου έγκαιρης παρακολούθησης των ιών, όχι μόνο του κορωνοϊού, με τις μεθόδους της επιδημιολογίας λυμάτων, με στόχο ενδεχομένως μια πολιτική εμβολιασμών. Είναι εξαιρετικά χρήσιμο να μπορούμε να εντοπίσουμε για παράδειγμα την ύπαρξη ηπατίτιδας σε μια περιοχή ώστε η παρέμβαση υγείας να είναι στοχευμένη». Στο δίκτυο αυτό, εκτός από τον ΕΟΔΥ, το Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ και την ΕΥΔΑΠ, θα συμμετέχουν το ΕΜΠ και η Περιφέρεια Αττικής.

ΤΑΣΟΥΛΑ ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗ
https://www.kathimerini.gr/