του Δημήτρη Μηλάκα
Το «μεγάλο παιχνίδι» που εξελίσσεται αυτήν την εποχή στην ανατολική Μεσόγειο γύρω από την Κύπρο και επεκτείνεται δυτικότερα μέχρι την ελληνική υφαλοκρηπίδα μεταξύ Ρόδου - Καστελλόριζου και νοτιότερα στην
Κάρπαθο μέχρι νοτιοανατολικά της Κρήτης, εμφανίζεται σήμερα σαν απόηχος γεγονότων που βρέθηκαν στο επίκεντρο διπλωματικών προσπαθειών για διευθετήσεις μισό αιώνα πριν.
Με άλλα λόγια, οι σημερινές τουρκικές απροκάλυπτες διεκδικήσεις στην περιοχή έχουν ιστορικό βάθος που καλό θα ήταν να μην το αγνοούμε, καθώς αποδεικνύουν την ύπαρξη στρατηγικών επιλογών μακράς πνοής «φίλων» και αντιπάλων, αλλά και τη διαχρονική αδυναμία των ελληνικών κυβερνήσεων να τις αντιμετωπίσουν.
Ο παροξυσμός που έχει ξεκινήσει στην περιοχή με αφορμή τη διαπίστωση της ύπαρξης σημαντικών ενεργειακών πόρων και την «ανάγκη» διανομής και μεταφοράς τους έχει φέρει για μια ακόμη φορά στο επίκεντρο την «ανάγκη» διευθετήσεων στο Κυπριακό και τα ελληνοτουρκικά. Είναι περιττό να σημειωθεί ότι το διεθνές δίκαιο σε τέτοιους είδους διευθετήσεις αξιοποιείται ως πρόσχημα για να καλύψει τους συσχετισμούς ισχύος με βάση τους οποίους επιβάλλονται οι «λύσεις».
Κοιτάζοντας τις σημερινές εξελίξεις στην περιοχή και τα σημεία έντασης, εντυπωσιάζεται κανείς με τις ιστορικές αναλογίες. Ας επιστρέψουμε λοιπόν στο παρελθόν, μισό αιώνα και κάτι πίσω...
Εν αρχή ην η Ζυρίχη
Στις διαπραγματεύσεις της Ζυρίχης τερματίστηκε η βρετανική κυριαρχία στην Κύπρο και εμφανίστηκε το ανεξάρτητο κυπριακό κράτος. Στις 5 Φεβρουαρίου 1959 συζήτησαν για την υπόσταση του νέου κράτους η Ελλάδα και η Τουρκία. Χωρίς την παρουσία πολιτικών από την Κύπρο.
Το βάρος των διαπραγματεύσεων ανέλαβαν οι πρωθυπουργοί και υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών: Κωνσταντίνος Καραμανλής και Ευάγγελος Αβέρωφ από την ελληνική πλευρά και ο πρωθυπουργός Αντνάν Μεντερές και ο υπουργός Εξωτερικών Φατίν Ζορλού από την τουρκική. Ένα από τα δύσκολα προβλήματα που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν ήταν η επιμονή της Τουρκίας για στρατιωτική παρουσία στο νησί.
Τελικά, ύστερα από διαβουλεύσεις ημερών τα δύο μέρη (υπό στενή βρετανική εποπτεία), συμφώνησαν να υπάρχει στρατιωτική παρουσία και των δυο πλευρών με 900 Έλληνες και 600 Τούρκους στρατιώτες.
Οι συμφωνίες της Ζυρίχης κατέρρευσαν το 1963, καθώς ο ηγέτης της Κύπρου αρχιεπίσκοπος Μακάριος (ο οποίος κλήθηκε να τις εφαρμόσει παρότι δεν τις συνομολόγησε) ζήτησε την τροποποίησή τους σε 13 σημεία. Το βασικό πρόβλημα ήταν ανάλογο με αυτό που «πρόσφερε» και το σχέδιο Ανάν, το οποίο απορρίφθηκε από τους Ελληνοκύπριους με το δημοψήφισμα του 2004: ήταν η επιμονή στην πολιτική διχοτόμηση του νέου κράτους με μετατροπή της τουρκοκυπριακής μειονότητας σε ισότιμη συνιστώσα.
Ακολούθησε μια περίοδος αγριότητας στην Κύπρο με έξαρση της δικοινοτικής βίας γνωστή ως Ματωμένα Χριστούγεννα, η αποστολή από τον ΟΗΕ ειρηνευτικής δύναμης και ο βομβαρδισμός της Τυλληρίας από την τουρκική αεροπορία. Έκτοτε η απειλή της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο ήταν άμεση, μέχρι που πραγματοποιήθηκε...
Τότε, στην Ελλάδα, από τον Φεβρουάριο του 1964 κυβερνούσε ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος είχε καταδικάσει τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου το 1959 στην Ελληνική Βουλή. Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, επεδίωκαν να έχουν υπό τον έλεγχό τους το νησί και τα ευεργετήματα της στρατηγικής του θέσης. Έτσι μεθόδευσαν να τεθεί η Κύπρος υπό τον έλεγχο δύο κρατών - μελών του ΝΑΤΟ και ταυτόχρονα να εξαλειφθεί μια εστία διαμάχης μεταξύ συμμάχων στην ανατολική Μεσόγειο.
Κάπου σ’ αυτό το σημείο εμφανίστηκαν ο Αμερικανός διπλωμάτης Ντιν Άτσεσον και το σχέδιό του για την επίλυση του Κυπριακού. Ο Άτσεσον με έδρα τη Γενεύη κατήρτισε δύο σχέδια διχοτόμησης της Κύπρου. Το πρώτο προέβλεπε εκχώρηση της χερσονήσου της Καρπασίας στους Τούρκους για να γίνει μία αχανής τουρκική στρατιωτική βάση με δυνάμεις στρατού, ναυτικού και αεροπορίας, ενώ επιπροσθέτως εκχωρούσε και αυτόνομα τουρκοκυπριακά καντόνια στον ελληνικό τομέα του νησιού. Ο ελληνοκυπριακός τομέας σε αντάλλαγμα θα ενωνόταν με την Ελλάδα.
Το σχέδιο του Άτσεσον δεν καρποφόρησε, ωστόσο άφησε παρακαταθήκες για μελλοντικές εξελίξεις, οι οποίες «ωρίμασαν» με την τουρκική εισβολή το 1974 και είναι πιθανό να ολοκληρωθούν το επόμενο διάστημα.
Ιστορικό δίδαγμα
Αξίζει να σημειωθεί ότι στη φιλολογία που συνοδεύει το αποτυχημένο σχέδιο Άτσεσον καταγράφεται, χωρίς ωστόσο να αποδεικνύεται με απτά στοιχεία, ένα συγκλονιστικό παζάρι. Οι Αμερικανοί προσέφεραν:
● στην Ελλάδα την Κύπρο,
● στην Τουρκία μια μεγάλη στρατιωτική βάση στην Κύπρο (Καρπασία) και το... Καστελλόριζο.
Σύμφωνα με τα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προκύπτει πως το εν λόγω παζάρι δεν ήταν πρωτοβουλία του Άτσεσον, αλλά προτάσεις που κατέθεσε η τουρκική αντιπροσωπεία, η οποία ζήτησε εδαφικά ανταλλάγματα (Καστελλόριζο) και τουρκική κυριότητα σε μια περιοχή που κάλυπτε το 28% περίπου της Κύπρου.
Ας επιστρέψουμε και πάλι στο παρόν για να δούμε ότι:
● Η Άγκυρα υποβοηθούμενη από τις ΗΠΑ απέσπασε με την εισβολή πολύ περισσότερο έδαφος από αυτό που ζητούσε στις διαπραγματεύσεις του 1964.
● Σήμερα με όχημα το ψευδοκράτος κάνει έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ.
● Οικοδομεί, αυτήν ακριβώς την περίοδο, τεράστια στρατιωτική βάση στην Καρπασία.
● «Εξαφανίζει» το Καστελλόριζο από τον χάρτη αμφισβητώντας τα δικαιώματά του σε ΑΟΖ.
Τελειώνοντας, και έχοντας κατά νου ότι η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται επακριβώς και πάντα, αξίζει να σημειώσουμε αυτό που λέγεται ότι είπε ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον στον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος είχε απορρίψει το σχέδιο Άτσεσον: «Ακούστε με, κύριε Παπανδρέου. Μόλις τις προάλλες σταμάτησα μια τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Είναι καλύτερα να συνομιλείς πριν, παρά ύστερα από μια εισβολή».
Τι ακριβώς ακολούθησε λίγα χρόνια αργότερα όλοι γνωρίζουμε. Όπως ίσως εύκολο είναι να φανταστεί κανείς τα πιθανά επικίνδυνα σενάρια διανομής που προετοιμάζονται για την περιοχή μας...
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου