Αυτοκτονίες: άνθρωποι και αριθμοί

σκίτσο του Πέτρου Τσιολάκη
Της Αλεξάνδρας Κορωναίου
Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, την τελευταία τριετία έχουν αυτοκτονήσει ή αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν περισσότεροι από 3.000 άνδρες και γυναίκες διαφόρων ηλικιών και κοινωνικών κατηγοριών. Σοκαρισμένη η ελληνική κοινωνία, αναγνώρισε σε αυτές τις αυτοκτονίες την πιο δραματική συνέπεια της κρίσης. 

Τον τελευταίο όμως καιρό παρατηρείται μια προσπάθεια αλλαγής κλίματος.
Συστηματικά προωθείται η άποψη ότι, στον βαθμό που η αυτοκτονία
είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, κακώς ή εσκεμμένα ορισμένοι συνδέουν τις αυτοκτονίες με τα μνημονιακά μέτρα. Γνωστός μάλιστα βουλευτής της συγκυβέρνησης, αγανακτώντας με τους «λαϊκιστές αριστερούς», υποστήριξε σε τηλεοπτική εκπομπή ότι είναι απαράδεκτο, όταν «ο άλλος» αυτοκτονεί «από έρωτα», να κάνουμε θέμα. Πιο κυνικός ο βουλευτής Αδωνις Γεωργιάδης εκτιμά ότι η αύξηση 17% των αυτοκτονιών είναι μικρή σε σχέση με την ένταση της κρίσης! Φαίνεται πως κάποιοι από τους πολιτικούς μας ανέμεναν πολύ περισσότερους θανάτους με τα μέτρα που εφαρμόζουν. Τόσο φυσικά!

Πολύ λυπάμαι που κάποιοι δεν έτυχε να διαβάσουν την εμπειρική μελέτη του Εmile Durkheim με τίτλο «Η αυτοκτονία», η οποία δημοσιεύτηκε το 1897 και αποτελεί σήμερα βασικό εγχειρίδιο των κοινωνικών επιστημόνων. Στο κλασικό του έργο ο «πατέρας» της κοινωνιολογίας έκανε μια επιστημολογική τομή με τις ατομοκεντρικές προσεγγίσεις που αντιμετώπιζαν (και αντιμετωπίζουν) την αυτοκτονία ως αμιγώς προσωπική υπόθεση.

Ο Durkheim -χωρίς να αγνοεί παράγοντες όπως η ατομική ιδιοσυγκρασία, οι ψυχικές παθήσεις, οι παλαιότερες εμπειρίες, η κληρονομικότητα κ.ά.- διαπίστωνε ότι οι αυτοκτονίες παρουσίαζαν αύξηση μετά από μια ανατροπή της κοινωνικής ισορροπίας. Η συγκριτική του προσέγγιση, παρά τις θετικιστικές υπερβολές της εποχής, επιβεβαίωνε την παραπάνω θέση μετά τα γεγονότα του 1848 στη Γαλλία, τον πόλεμο του 1866 στη Γερμανία, την εμπορική επανάσταση στην Αγγλία (1868).

Εδώ κι έναν αιώνα επομένως γνωρίζουμε ότι υπάρχει μια αδιαμφισβήτητη συσχέτιση ανάμεσα στην αυτοκτονία, τον βαθμό ένταξης των ατόμων στην κοινωνία και την κοινωνική απορρύθμιση. Οταν μάλιστα δεν υπάρχουν κανόνες σε μια κοινωνία, τότε έχουμε τη λεγόμενη «ανομική» αυτοκτονία.

Ωστόσο, η έννοια της ανομίας, που σήμερα έχει γίνει σημαία του επίσημου λόγου εναντίον των πάσης φύσεως διαμαρτυρόμενων πολιτών ή ομάδων, δεν παραπέμπει μόνο στην ατομική παραβατικότητα αλλά και στην παραβίαση κανόνων ή και νόμων από το ίδιο το κράτος και την εξουσία. Αυτή η μορφή ανομίας είναι πιο δυσανάγνωστη αλλά και πιο καταστροφική για τον ατομικό ψυχισμό, καθώς υποκρύπτει τη βαθύτερη αδυναμία της πολιτείας να ικανοποιήσει τις ανθρώπινες ανάγκες.

Σε μια χώρα με παράδοση ελάχιστων αυτοκτονιών, η αύξηση 37% από το 2009 έως το 2011 δεν μπορεί να ερμηνεύεται ως άθροισμα ατομικών περιπτώσεων. Εκτός κι αν η οικονομική λιτότητα προκαλεί μαζική αύξηση των ερωτοχτυπημένων Ελλήνων και δεν το έχουμε καταλάβει. Η κανονικότητα των αριθμών -677 αυτοκτονίες ή απόπειρες το 2009, 830 το 2010, 927 το 2011, 690 μέχρι 23/8/2012- επιβεβαιώνει τη διαμόρφωση μιας συλλογικής ροπής προς την αυτοκτονία.

Οταν δεν υπάρχει συλλογικό όραμα, όταν τα «καλά χρόνια» ανήκουν στο παρελθόν, όταν όσοι εργάζονται ακόμη βυθίζονται απροστάτευτοι στη φτώχεια και την ανασφάλεια, τότε ο δρόμος είναι ανοιχτός στην απόγνωση, άρα και στην αυτοκτονία. Η απόγνωση είναι ακόμη μεγαλύτερη όταν οι θυσίες είναι άνισα κατανεμημένες και η ανομία προέρχεται από το ίδιο το κράτος (π.χ. υποβάθμιση του προστατευτικού πλαισίου των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, καταπάτηση δικαιωμάτων κ.ά.).

Χάνεται τότε κάθε αίσθηση δικαίου και η επίκληση του «δημόσιου συμφέροντος» μοιάζει κενή περιεχομένου. Απολύσεις, χρέη, εξευτελισμοί, ματαιώσεις και απογοητεύσεις συσσωρεύονται επικίνδυνα. Σε αυτό το πλαίσιο, η αυτοκτονία δεν είναι «παρά ένα από τα χίλια και ένα συμπτώματα της γενικευμένης, διαρκώς ανανεούμενης, κοινωνικής πάλης, από την οποία παραιτούνται τόσο πολλοί επειδή έχουν κουραστεί να βρίσκονται διαρκώς ανάμεσα στα θύματα»1.

Σήμερα όλο και περισσότεροι άνθρωποι βρίσκουν τη ζωή τους αφόρητη, όχι επειδή έγιναν πιο ευαίσθητοι αλλά επειδή η ίδια η ζωή έγινε πραγματικά αφόρητη. Ανάμεσά τους κάποιοι επιλέγουν τον θάνατο. Το αν είναι πολλοί ή λίγοι δεν θα έπρεπε να έχει καμία σημασία. Ακόμη και μία αυτοκτονία εξαιτίας της βάρβαρης οικονομικής πολιτικής είναι απαράδεκτη κατάσταση, αν θέλουμε να λεγόμαστε άνθρωποι. 

Ας διακηρύσσουν λοιπόν κάποιοι πως δεν φταίει η εφαρμογή των μέτρων τους. Τους απαντούν οι τελευταίες λέξεις του 77χρονου συνταξιούχου που το 2012 αυτοπυροβολήθηκε στην πλατεία Συντάγματος: «Επειδή δεν μπορώ να βρω το δίκιο μου, δεν μπορώ να βρω άλλον αγώνα αντίδρασης εκτός από ένα αξιοπρεπές τέλος, πριν αρχίσω να ψάχνω τα σκουπίδια για τη διατροφή μου». Λόγια γεμάτα νόημα για την ανθρώπινη ζωή απέναντι στην ανοησία, τον κυνισμό και τη βαρβαρότητα των ιθυνόντων.

1.Καρλ Μαρξ, Περί αυτοκτονίας, Νήσος, 2003
πηγή