Ψωμί Παιδεία Ελευθερία

Πολλά και καλά ψωμιά κυκλοφορούν στους φούρνους. Ηδη απ’ την εποχή της ψευδούς ευμάρειας όλων των ειδών, τα ψωμιά και τα ψωμάκια, λευκά και μαύρα, χωριάτικα και γαλλικά, ολικής αλέσεως ή με προζύμι, όλες οι φυλές των άρτων είχαν κι έχουν μια θέση στις προθήκες των φούρνων και στα τραπέζια των σπιτιών - όχι όλων, διότι

λέει η έκθεση «Innocent» της UNICEF ότι 750.000 παιδιά στην Ελλάδα σήμερα ζουν στο όριο, μέσα και κάτω απ’ το όριο της φτώχειας. Γύρω στο 40,5%. Περίπου το ένα στα δύο. (Στο σημείο αυτό μνημονεύω Γεωργιάδη.) Στους όλο και πιο ωραίους φούρνους της επικράτειας σήμερα υπάρχουν ψωμιά ψαγμένα.

Αλλο με αρχαία ελληνική συνταγή, όπως το έτρωγε το (πλούσιο) προγονικό, άλλο βυζαντινό, όπως εκείνο που μοίραζαν δωρεάν στην Πόλη οι «φούρνοι του αυτοκράτορα» ώστε όσοι είχαν ανάγκη να μην πεινούν - το «αλληλέγγυον», άλλες εποχές τότε. Ζεστό ψωμί, πρωινό, λαχταριστό, να κολλάει τη μύτη του στην προθήκη ο Γιάννης Αγιάννης και να κλέβει μια φραντζόλα.

Σήμερα, οι Ελληνες δεν κλέβουν ψωμιά απ’ τους φούρνους, απλώς ορισμένοι από μας ψάχνουν να βρουν ψωμί στα σκουπίδια. (Στο σημείο αυτό μνημονεύω το όνομα Βούλτεψη.) Δεν είναι πολλοί, είναι λίγοι που γίνονται όλο και πιο πολλοί. Ανάμεσά τους μπορεί να υπάρχουν κι ορισμένοι φίλοι μας, πρώην συνάδελφοι, άνεργοι τώρα, άλλοι σύντροφοι κάποτε, ίσως και κάποιοι συγγενείς μας και πάντως πολλοί άγνωστοι μέσα από τον σωρό των πλησίον μας - τρέχα γύρευε τώρα.

Αλλωστε, οι φτωχοί είναι πολλοί. Γύρω στα 4.000.000. Οι άνεργοι είναι πολλοί. Γύρω στο 1.500.000. (Στο σημείο αυτό μνημονεύω το όνομα Σαμαράς.) Οι υποψήφιοι άνεργοι είναι επίσης πολλοί, αυτοί που δεν θα ξαναδουλέψουν ποτέ ακόμα περισσότεροι. Δεν είναι και λίγοι αυτοί που έφυγαν για να βγάλουν το ψωμί τους στα ξένα, γύρω στους 150.000 νεαροί επιστήμονες και παλαίμαχοι εργάτες. Θυμάμαι, στα χρόνια μετά τους πολέμους και πριν την ψευδή ευμάρεια τον πατέρα μου να μου λέει «παιδί μου, να μην πεινάσεις ποτέ! πάντα θα μπορείς να βρεις μια φραντζόλα ψωμί! με λίγο τυρί και μια ελιά προσφάι, τη βγάζεις - κι αν δεν έχεις προσφάι, φά’ το σκέτο, θα αντέξεις!». Ο πατέρας μου,

όπως και πολλών εξ υμών οι γεννήτορες την είχαν σπουδάσει την έντιμη πενία. Σπουδαίο πράγμα το ψωμί, φτιάχνεις μ’ αυτό σάντουιτς, το βουτάς στο ωραίο λάδι της σαλάτας ή μέσα στη φασολάδα - στα μεγαλοαστικά σπίτια δεν το τρώνε, παχαίνει. Κι αλλοιώνει τη γεύση εκλεκτών εδεσμάτων. Λεπτομέρειες για τα παιδιά που πηγαίνουν υποσιτισμένα στα σχολεία (στο σημείο αυτό μνημονεύω το όνομα Βενιζέλος) και απολύτως αδιάφορες λεπτομέρειες για όσους δεν χρειάζονται πια το ψωμί, διότι αυτοκτόνησαν. (Στο σημείο αυτό μνημονεύω τα ονόματα Μολώχ και Σόιμπλε και Κόμανος.)

Ψωμί. Απ’ τα ψίχουλα που πέφτουν απ’ τα τραπέζια των Δυνατών φτιάχνουν το παντεσπάνι τους οι σμπίροι. Ενα κομμάτι ψωμί το σώμα του Χριστού, να τρώει όλος ο κόσμος δίκαιο μερτικό - ποτέ δεν έγινε! Με αίμα και ιδρώτα ανεβαίνει στους σταυρούς του ο κοσμάκης, πολλοί οι σταυροί, πολλοί. Και ικανοί στον αριθμό οι σμπίροι και οι σταυρωτήδες.

Ψωμί 1973. Ψωμί 2014.

Παιδεία. Μέγας ωκεανός. Ζει σε μια ζωή χίλιες ζωές ο θνητός. Κρυφά ο φιλόλογός μας στο Γυμνάσιο Αρρένων της μικρής μας πόλης πάσαρε στους μαθητές του Καζαντζάκη και Ντοστογιέφσκυ, Ζολά, Ουγκώ και Νίτσε. Η χούντα γύρω μας μαγάριζε τους αρχαίους, «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών», έκανε τον Λεωνίδα κιτς και τον Μεγαλέξανδρο φανφάρα. Ηχούσαν τα ψεύδη στα σχολεία και ο εθνικισμός βάραγε την γκρανκάσα της παραϊστορίας. Ακμαζαν τότε αυτά που λένε σήμερα οι Χρυσαυγίτες. Κι ανακάτευαν οι αχρείοι τον Μελιγαλά με την ιερή έξοδο του Μεσολογγίου. Μια νεκροζώντανη Ελλάδα αποστερημένη απ’ το λάλον ύδωρ της διαχρονίας της, τεμαχισμένη ανάμεσα σε ένα εξιδανικευμένο αρχαίο προγονικό και τα κόμπλεξ ημών των αμνών που δεν θα τους μοιάζαμε ποτέ. Μια παγίδα αμόρφωτων κι αντικομμουνιστών, με το έθνος μέσα. Η χούντα ανέκοψε τα ελληνικά γράμματα, εκείνα που στη δεκαετία του 1960 ανθούσαν. Με την προίκα τους απ’ τη δεκαετία του ’30, τον μεταπόλεμο και τις εξελίξεις διεθνώς, αυτά τα γράμματα είχαν αρχίσει να μεστώνουν και να ενδιαφέρουν εκ νέου την ανθρωπότητα.

Η χούντα φυλάκισε εκείνο το ρεύμα σε ένα στρεβλό τοπίο ατομικισμού, κακογουστιάς, εξαμερικανισμού, έκανε την Αντιγόνη ξόανο και τον Αριστοτέλη νωματάρχη. Σκυλάδες και νεόπλουτοι, αποενοχοποιημένοι φασίστες και δωσίλογοι «δίδασκαν», «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια», έγινε ο δεσπότης σατράπης, ο υπάλληλος ραγιάς και το έθνος σούργελο. Οργίαζαν οι εθνικόφρονες περί Πλάτωνος, που αν μια αράδα του είχαν διαβάσει θα πήγαιναν να πνιγούν. Στόλισαν παιδονόμο τον Λυκούργο και κρέμασαν κουδούνια στον Εκτορα, νόμιζαν ότι το αμύνεσθαι περί πάτρης δεν το είπε ο Τούρκος Τρώας αλλά ο Αχιλλέας - πώς θα μπορούσε να ήταν αλλιώς. Ανασκολόπισαν οι αχρείοι τα ανθρωπιστικά γράμματα, απάνθρωποι καθώς ήταν, μισάνθρωποι και μισαλλόδοξοι. Στένεψαν τον ελληνισμό στα μέτρα τους, ξενοφοβικοί και ταυτοχρόνως τον πούλησαν, ξενόδουλοι.

Ομως η Παιδεία άντεχε, έστω και αν η εκπαίδευση είχε στραφεί εναντίον της, όπως άλλωστε και σήμερα το ίδιο, από «άλλη» οπτική γωνία, εξακολουθεί. Αντεξε η Παιδεία, πάσαρε Σεφέρη και Ελύτη ο φιλόλογος, έλεγε ιστορίες με τους αντάρτες ο πατέρας, πρόσεχε την αγωγή μας η μάνα, ώσπου ανταμώσαμε τον Ρίτσο με μια παρέα εύθυμους βυζαντινούς ποδηλάτες να κατουράνε προσευχές στον Ευρώτα. Ο Κουν καθάριζε την Αντιγόνη απ’ τη λάσπη των αχρείων, το Σοβιετικό σινεμά μάς γνώρισε με τον Αμλετ και το Χόλιγουντ μας πρόσφερε τον Σπάρτακο.

Συχνά, στην απελπισία μας λέμε ότι η βλακεία είναι αήττητη, ανίκητα είναι τα γράμματα. Το γνώθι σαυτόν και το προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε. Ανίκητος είναι ο Παύλος όταν μιλάει στα αστέρια για να τους πει ότι η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει. Ανίκητοι είναι ο Προμηθέας, ο Αϊνστάιν και ο μαχητής του Στάλινγκραντ. Η «οργάνωση του επαναστατικού μας ονείρου» (και στο σημείο αυτό μνημονεύω Μοσκώφ και Γκράμσι).

Ωκεανός η Παιδεία, η συνέχεια και οι τομές, η μνήμη και οι ανακαλύψεις, κι ας ζούμε τώρα την εκπαίδευση Λοβέρδου, του κάθε Λοβέρδου, που κλέβει απ’ τα Πανεπιστήμια για να δώσει στις τράπεζες, που κλείνει σχολεία και πληρώνει τους εκπαιδευτικούς σαν να ’ναι κούληδες της COSCO στη Σαγκάη. Αυτή η εκπαίδευση που σκοπό έχει να παράξει ζητιάνους για την Αυλή των Θαυμάτων του καπιταλισμού, υπάρχει για να τσιγκλάει την όντως Παιδεία, τη ζείδωρη κόρη της Α- λήθειας, της Ερευνας και της Αμφιβολίας.

Ελευθερία. Λέξη αγνώστου ετύμου. Ισως αυτό να σχετίζεται με την επίσκεψη των οιωνών στη γλώσσα. Δεν είναι λέξη στέρεη όπως η πέτρα ή το Σύνταγμα. Είναι φευγάτη, πτερόεσσα και άπιαστη - την άγγιξε ορισμένες φορές το προγονικό στον Μαραθώνα, στην Εκκλησία του Δήμου, στις Θερμοπύλες, στα ωραία περί ελευθερίας γραπτά, στα ποιήματα και στα όνειρα, την άγγιξε ο Παπαφλέσσας όταν έπεσε στο Μανιάκι, όπως και ο Παλαιολόγος όταν έπεσε στην Πόλη, την άγγιξαν οι νεομάρτυρες της τουρκοκρατίας και την έκανε Σύνταγμα στην Τροιζήνα η Επανάσταση.

Κράτος ελευθερίας μάς ορμήνευαν να φτιάξουμε ο Ρήγας, ο Κάλβος και ο Σολωμός, για την ελευθερία βούτηξε τη σπάθα του, τα χέρια του και την ψυχή του στο αίμα ο Κολοκοτρώνης, όμως το κράτος είναι πάντα εργαλείο στα χέρια των Δυνατών, κοτζαμπάσηδες τότε, καπιταλιστές σήμερα, τη δικιά τους ελευθερία προστατεύει το κράτος, την ελευθερία της αγοράς, όχι της πατρίδας - το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα. Οσο για τον λαό, μόνον ασκήσεις ελευθερίας γεύεται, αντάρτης στα βουνά ή τις θάλασσες. «ελεύθερος πολιορκημένος» μια ζωή, στη Μήλο, το Μεσολόγγι ή τις φάμπρικες.

Κι όμως «ε λε λευ» κι «αέρα» είναι η μέθη της ελευθερίας μέσα μας. Αδούλωτη και πολυμήχανη, «ανασαίνει με καλάμι» και κινεί την ιστορία, δηλαδή τους βίους μας. Τουθόπερ οι γκαουλάιτερ θα ηττηθούν. Εχει πολύ δρόμο ώσπου να ηττηθούν μια και καλή, και έως τότε ο πόλεμος θα μαίνεται. Σήμερα, ακόμα και αυτή η χωλή ελευθερία που μπορεί να προσφέρει το κράτος των Δυνατών, διάγει εν αιχμαλωσία. Το κράτος έχει μετατραπεί σε προτεκτοράτο, στη Βουλή λατρεύεται η Υποτέλεια και όχι η Ελευθερία, ο λαός πειθαναγκάζεται σε ένα καθεστώς Εντολής και ζει μέσα σε μια Ειδική Οικονομική Ζώνη σαν σε «Στρατόπεδο Συγκέντρωσης», μέσα σε έναν «ζωτικό χώρο» άλλων - βρικολάκων της Ιστορίας, άμυαλων κι αφιλοσόφητων, που δεν έχουν μπει απλώς στον πειρασμό, αλλά με μεγάλες ταχύτητες ετοιμάζουν το επόμενο Γενικό Μακελειό.

Την ανθρωπότητα κυβερνούν ηλίθιοι - το υπηρετικό προσωπικό 600 υπερπλούσιων και 700 Πολυεθνικών-Τραπεζών. Η ευφυΐα αυτού του συστήματος είναι οι φούσκες που παράγει (χιλιάδων μεγατόνων ισχυρότερες απ’ την έκρηξη της Χιροσίμα) και η φτώχεια - για όλο και πιο πολλούς. Τρέλα και εξασφαλισμένος θάνατος. Οχι μόνον σε έναν τελικό πόλεμο, αλλά σε ημερήσια βάση. Διότι όσον αυτό το σύστημα οδηγεί στον θάνατο το ανθρώπινο γένος και τον πλανήτη, καθ’ οδόν και καθημερινώς σκοτώνει τους πιο αδύναμους, τους πιο ανυπεράσπιστους.

Σ’ αυτήν τη ζούγκλα δεν μπορεί να σταθεί ο Παρθενώνας, χάνει το νόημά της η ωδή του λαού στο αυτεξούσιό του - «απ’ αυτές τις πόλεις θα μείνει αυτό που πέρασε από μέσα τους, ο άνεμος»...

Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία.

Είναι ωραίος ο δρόμος, συντρόφισσες και σύντροφοι, και ίσως ο μόνος για να ζήσουν οι σκιές των ονείρων που είναι οι άνθρωποι, 1.000 και μία ζωές μέσα στη μία και μόνη ακριβή ζωή μας...

ο Στάθης στον Ενικό