Φωτογραφίες - ντοκουμέντο από την σφαγή στο Κομμένο Αρτας τον Αύγουστο του 1943 - Eνα ακόμη έγκλημα των ναζί χωρίς τιμωρία

Η σφαγή του Κομμένου ήταν μια από τις μεγαλύτερες σφαγές αμάχων στην ιστορία της Γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα. Διαπράχθηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, στις 16 Αυγούστου 1943, στο χωριό
 Κομμένο που βρίσκεται στον νομό Άρτας και είναι χτισμένο κοντά στις όχθες του ποταμού Άραχθου...

"Τa Nea Tis Mikrospilias 24" σας παρουσιάζουν μοναδικά φωτογραφικά ντοκουμέντα από την σφαγή στο Κομμένο μέσα από την καταπληκτική εργασία του κ. Φώτη Βράκα, με τίτλο "Κομμένο 1943 - Το ημερολόγιο ενός ατιμώρητου εγκλήματος"...

12 Αυγούστου 1943

  

Ο συνταγματάρχης Γιόζεφ Σάλμινγκερ 

(φωτό από το blog φάκελος 2ου Π.Π.)

Ο συνταγματάρχης Σάλμινγκερ της Ορεινής Μεραρχίας Καταδρομών Εντελβάις, ο οδηγός του και άλλοι δύο επιθεωρούν το φυλάκιο Κόπραινας.

Αφού επιθεώρησαν το φυλάκιο θεώρησαν σωστό να περάσουν στην επιστροφή από το Κομμένο. Την ημέρα εκείνη, για κακή τύχη βρίσκονταν αντάρτες του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ, οι οποίοι ζητούσαν από τους κατοίκους μερτικό από τη σοδειά για τους αντάρτες και οι δύο παρατάξεις μαλώναν μεταξύ τους. Στη σκεπή του καφενείου είχαν στήσει ένα πολυβόλο.

Εκείνη τη στιγμή έφτασε και το ανοιχτό αυτοκίνητο των Γερμανών και αντικρίζοντας τους αντάρτες ο οδηγός έχασε τον έλεγχο και το αυτοκίνητο εκτροχιάστηκε και έπεσε σε ένα χαντάκι. 

Ο Αλέξανδρος Μάλιος αυτόπτης μάρτυρας, πιστεύει οτι οι Γερμανοί είδαν και το πολυβόλο πάνω από το καφενείο. Αμέσως πρόθυμοι χωριάτες έτρεξαν να βοηθήσουν τους Γερμανούς να βγάλουν το αυτοκίνητο από τον λάκο και να προσφέρουν πρώτες βοήθειες. Ο Μάλιος επίσης μεταφέρει την πληροφορία ότι ψύχραιμες γυναίκες του χωριού πέταξαν γρήγορα τα όπλα των ανταρτών στους θάμνους για να μην τα δούνε οι Γερμανοί.

Γυρίζοντας ο Σάλμινγκερ στην βάση, ειδοποίησε τον στρατηγό Στέτνερ, οτι το Κομμένο είναι φωλιά ανταρτών και πρέπει να γίνει εκκαθάριση.

13 Αυγούστου 1943

Το ιταλικό διοικητήριο των Αλπινιστών στην Άρτα (φωτό από το ιστορικό αρχείο της πόλης Luce μέσω του Β. Καραβασίλη)

Ο ταγματάρχης Ράϊνχολντ Κλέμπε

Μια επιτροπή του χωριού με επικεφαλής τον δάσκαλο Στέφανο Παππά, τον πρόεδρο και τον ιερέα του χωριού επισκέφτηκαν την ιταλική διοίκηση της Άρτας, όπου ανέφεραν το συμβάν. 

Ο Μάλιος λέει, οτι η επιτροπή γύρισε στις 13 Αυγούστου και μετέφερε στους κατοίκους του Κομμένου, οτι έχουν τη διαβεβαίωση της ιταλικής διοίκησης, οτι οι κάτοικοι δεν ευθύνονται για τα όσα έγιναν και οτι ήταν σωστό που βοήθησαν τους Γερμανούς και οτι έκαναν αναφορά στην ιταλική διοίκηση.

Στα Ιωάννινα, το μήνυμα του Σάλμινγκερ επιβεβαίωσε τις υποψίες του Τίλο , οτι ο κάμπος της Άρτας είναι πηγή ανταρτών, ο οποίος ειδοποίησε την Στρατιά Ε' και συμπλήρωσε οτι το γεγονός το επιβεβαιώνει και η ιταλική διοίκηση Άρτας.

​14 Αυγούστου 1943

Η απόφαση της Σφαγής: Ο Τίλο ειδοποιεί εκ νέου την Στρατιά, οτι οι μυστικές υπηρεσίες των Ιταλών λένε πως όλος ο νότιος Άραχθος είναι γεμάτος από λιστοσυμμορίτες. Μια στρατιωτική επιχείρηση θα είχε μόνο τότε αποτέλεσμα, αν μπορούσε να συλληφθεί όλος ο ανδρικός πληθυσμός και να εκτοπιστεί.

Η Διαταγή: Το απόγευμα της ίδιας μέρας, η Στρατιά Ε' έδωσε την έγκριση της επιχείρησης. Ο ταγματάρχης Ράϊνχολντ Κλέμπε λαμβάνει την διαταγή της εκκαθάρισης και την μεταβιβάζει στον υπολοχαγό του 12ου λόχου, 3ου τάγματος του 98ου συντάγματος ορεινών καταδρομών/κυνηγών Εντελβάις Βιλιμπάλντ Ρόζερ. Παραπέρα του τονίζει ιδιαίτερα οτι δεν θέλει επιζώντες. Διαταγή που θα την επαναλάβει ο Ρόζερ ξανά κατά τη διάρκεια της σφαγής.

15 Αυγούστου 1943

Φωτογραφία από τις εκκαθαρίσεις στην Ήπειρο. Γερμανός αξιωματικός δίνει οδηγίες (φωτό από το αρχείο Κόμπλενς)

Ο λόγος του Σάλμινγκερ: Το βράδυ της 15ης Αυγούστου ο συνταγματάρχης Σάλμινγκερ διέταξε να παραταχθεί ο λόχος όπου για να τους φανατίσει τους είπε, ότι η γερμανική μονάδα δέχτηκε άνανδρη επίθεση από αντάρτες στο Κομμένο και γι αυτό θα πρέπει να προβούν σε σκληρά μέτρα. 

Μάλιστα, όπως διηγήθηκε ο αυτόπτης μάρτυρας στρατιώτης του 12ου λόχου, τους είπε για να τους φανατίσει περισσότερο, πως και ο ίδιος δέχτηκε πυροβολισμούς όταν επισκέφτηκε το χωριό.

Κομμένο -Η γιορτή της Παναγιάς: Ήδη από το βράδυ της 14ης Αυγούστου το χωριό είναι γεμάτο με κόσμο από τα γύρω χωριά που έχουν έρθει για τη γιορτή της Παναγίας. Κάμποσοι απ' αυτούς παρέμειναν, για κακή τους τύχη και της Παναγιάς το βράδυ στο Κομμένο.

​

Ο γάμος: Αυτή τη μέρα πάντρευε ο Θόδωρος Μάλιος την κόρη του Αλεξάνδρα με τον Θεοχάρη Καρίνο από τον Παχυκάλαμο, χωριό κοντά στο Κομμένο. Το γλέντι θα κρατούσε μέχρι το πρωί και αρκετοί καλεσμένοι, εκτός Κομμένου, θα κοιμόντουσαν εκεί.

16 Αυγούστου 1943

Η εκκλησία στο Κομμένο το 1943 (φωτό από το λεύκωμα φωτογραφιών του Αμβρακικού)

Η σφαγή: Στις 5:30 το πρωί ο 12ος λόχος ορεινών καταδρομών έφτασε στο Κομμένο και σταμάτησε μπροστά από την εκκλησία του χωριού. Εδώ ο υπολοχαγός Βιλιμπάλντ Ρόζερ επανέλαβε τη διαταγή πως δεν επιτρέπεται να ζήσει κανείς. 

Το Κομμένο κυκλώθηκε από τρεις πλευρές, μιας και η μια πλευρά βρέχεται από τον Αραχθο. Ο Ρόζερ τοποθέτησε μερικούς άντρες με τη διαταγή, "όποιος προσπαθήσει να δραπετεύσει μέσω του ποταμού, να εκτελείται".

Διμοιρία του 12ου λόχου καταδρομών στο Κομμένο παρατεταγμένοι και έτοιμοι να αρχίσουν το έγκλημα (φωτό bundesarchiv)

Το πρώτο θύμα: Ο ιερέας του χωριού, ο παπα-Λάμπρος, πήγαινε εκείνη την ώρα τα άμφια και το ευαγγέλιο πίσω στην εκκλησία και ήρθε σε επαφή με τον υπολοχαγό Ρόζερ. Ο Ρόζερ τράβηξε το πιστόλι και τον πυροβόλησε 4 φορές.

O παπα-Λάμπρος το πρώτο θύμα του χωριού

Στις 5:00 άρχισε η σφαγή. Αμέσως αρχίσανε οι πυροβολισμοί και η διασταύρωση των πυρών, ενώ τα πυροβόλα και τα οπλοπολυβόλα δεν σταμάτησαν ούτε στιγμή δίνοντας την εντύπωση κάποιας σκληρής μάχης. Το χωριό δεν πρόβαλε καμία αντίσταση. 

Στη μια μεριά του χωριού είχαν στήσει πολυβόλο το οποίο θέριζε όποιους προσπαθούσαν να σωθούν (φωτό bundesarchiv)

Οσοι πρόλαβαν και πετάχτηκαν έξω απ' τα σπίτια τους, έτρεχαν να σωθούν στα χωράφια ή να κρυφτούν χωμένοι στα βαθιά χαντάκια. Μόνη σωτηρία απέμεινε το ποτάμι. Πλήθος κόσμου έτρεχε κατά εκεί. Άλλοι ρίχνονταν στα νερά τους για να περάσουν απέναντι και να σωθούν, άλλοι κρέμονταν απ' τις βάρκες και τρέμοντας πάλευαν να γλιτώσουν από τον εφιάλτη. Κι εκεί πνίγηκαν σχεδόν όλοι όσοι μπήκαν στη βάρκα του Σπύρου Βλαχοπάνου, σχεδόν 20 άτομα.

Καθώς εισέβαλαν στα σπίτια, ολόκληρες οικογένειες αιφνιδιάστηκαν στον ύπνο και μη μπορώντας να αντιδράσουν, έπεφταν νεκρές από τις σφαίρες των όπλων και τα βλήματα των χειροβομβίδων.

​Ο ματωμένος γάμος περίπου 6:30: Στο σπίτι του Θόδωρου Μάλιου που είχε τον γάμο και είχαν ξενυχτήσει, όλοι κοιμόντουσαν. Χάθηκαν όλοι. Τους έκαψαν και τους σκότωσαν. 30 με 35 άτομα.

Η οικογένεια της νύφης

Από τα 12 μέλη της οικογένειας του οικοδεσπότη Θόδωρου Μάλιου, σώθηκαν εκείνο το πρωινό μόνο 2, ο Αλέξανδρος και η Μαρία που είχαν φύγει μόλις πριν λίγα λεπτά για να φροντίσουν στο χωράφι τα ζώα. Οι Ναζί δεν σεβάστηκαν και δεν λογάριαζαν τίποτα και κανέναν.

Οι κάτοικοι του χωριού που προσπαθούσαν να διαφύγουν, εκτελούνταν. Το ίδιο ίσχυε και για όσους κρύβονταν μέσα στα σπίτια. Ο στρατιώτης Γιόζεφ Ριντλ διηγείται: "Ρίχναμε χειροβομβίδες μέσα στα σπίτια και μετά πυροβολούσαμε με καραμπίνες και αυτόματα όπλα μέσα από κλειδαμπαρωμένες πόρτες. Η επίθεση κράτησε αρκετές ώρες. Πολά πτώματα κάηκαν μέσα στα σπίτια και η δυσοσμία ήταν αφόρητη".

Γερμανοί στο Κομμένο πυροβολούν άπαντες (φωτό από το αρχείο της πόλης Κόμπλενς)

Η μια φρικιαστική σκηνή ακολουθούσε την άλλη. Στις εγκυμονούσες έσκυζαν τις κοιλιές και βγάζανε τα βρέφη. Μικρά παιδιά τους έβαζαν βενζίνη και βαμβάκι στο στόμα και τα καίγανε. Η φρίκη δεν είχε τέλος.

Θύματα στο Κομμένο (φωτό Bundesarchiv)

Μέσα σε λίγες ώρες όλα είχαν τελειώσει. Στο χωριό δεν κοινούνταν πλέον ψυχή.

Θύματα στο Κομμένο (φωτό Bundesarchiv)

Μετά από 3 με 4 ώρες σφαγής και αφού δεν υπήρχε πλέον ζωντανή ψυχή μέσα στο χωριό, οι δολοφόνοι ανταμείφθηκαν με ριζόγαλο και κομπόστα.

https://www.taneatismikrospilias24.com/

Η σφαγή στο Κομμένο: Eνα ακόμη έγκλημα χωρίς τιμωρία

του Γιώργου Καραγιάννη

Στις 16 Αυγούστου 1943, άνδρες της επίλεκτης ορεινής Μεραρχίας «Εντελβάις» της Βέρμαχτ (γερμανοί και αυστριακοί) σκότωσαν κατά το φρικιαστικότερο τρόπο 317 έλληνες άμαχους στο χωριό Κομμένο της Άρτας:
97 παιδιά μέχρι 15 ετών, 14 ηλικιωμένους 67 έως 75 ετών , 119 γυναίκες 16 έως 65 ετών και 87 άνδρες 16 έως 65 ετών. Η «δικαιολογία» για τη σφαγή; Στο χωριό εμφανίστηκε τμήμα ανταρτών.

Μετά από χρόνια ένας γερμανός ερευνητής ο Χέρμαν Φρανκ  Μάγερ (1940-2009), γιός αξιωματικού της επιμελητείας της Βέρμαχτ που αιχμαλωτίσθηκε από τους αντάρτες και εκτελέσθηκε, ψάχνοντας τα ίχνη του πατέρα του, βρέθηκε μπροστά σε συγκλονιστικά στοιχεία για τη δολοφονική δράση των επίλεκτων μονάδων των ναζί στην Ελλάδα. Μετά από έρευνα δεκαετιών στα γερμανικά αρχεία έγραψε δύο  βιβλία . Το πρώτο, με τίτλο «Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα. Τα αιματηρά ίχνη της 117^ης Μεραρχίας Καταδρομών στη Σερβία και την Ελλάδα»,  αναφέρεται στη σφαγή στα Καλάβρυτα. Στο δεύτερο,  με  τίτλο « Αιματοβαμένο εντελβάις-1^η Ορεινή Μεραρχία, το 22^ο Ορεινό Σώμα Στρατού και η εγκληματική δράση τους στην Ελλάδα 1943-1944» (σ.σ. το αλπικό λουλούδι ήταν το διακριτικό σήμα των ανδρών της Μεραρχίας στους σκούφους και τα μανίκια της στολής τους), ο συγγραφέας μίλησε με επιζώντες της Μεραρχίας οι οποίοι παρά τις προσπάθειές τους να συσκοτίσουν τα γεγονότα είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικοί για την αγριότητα των δυνάμεων κατοχής και το βάρος του εγκλήματος στο Κομμένο.

«Είναι σαν να κόβεις χόρτα»…

Να τι είπαν στο Μάγερ οι βετεράνοι της Μεραρχίας:

«Ήδη από την έναρξη της επιχείρησης συζητούνταν σε ολόκληρο το στρατόπεδο ότι κάποιος αξιωματικός της μονάδας είχε δεχτεί πυρά στο χωριό , αλλά είχε καταφέρει να διαφύγει. Αμέσως αφότου κατεβήκαμε από το φορτηγό συγκεντρωθήκαμε και κάποιος αξιωματικός της μονάδας μας έδωσε τη διαταγή  πως σ αυτή την επιχείρηση αντιποίνων δεν έπρεπε κανένας Έλληνας να εγκαταλείψει το χωριό ζωντανός. Ο αξιωματικός μας είπε χαρακτηριστικά: ‘ να θερίσουμε τους πάντες’» (Στρατιώτης Όττο Γκόλντμαν 18 χρονών τότε, από τη Βιέννη).

«  Από την πλευρά των κατοίκων δεν υπήρξε καμία αντίσταση. Ούτε ένας πυροβολισμός δεν έπεσε προς το μέρος μας και δεν είχαμε τραυματίες (…) Θυμάμαι ακόμη ακριβώς ότι προσπάθησα να σώσω τέσσερα παιδάκια περίπου 3 έως 5 ετών. Τα έκρυψα κάτω από μια κουβέρτα. Δεν ξέρω αν τελικά ανακαλύφθηκαν αργότερα και εκτελέστηκαν». ( Δεκανέας Καρλ Ντεφρέγκερ).

«Οι κάτοικοι του χωριού που προσπαθούσαν να διαφύγουν εκτελούνταν. Το ίδιο ίσχυε και για όσους κρύβονταν μέσα στα σπίτια. Ρίχναμε χειροβομβίδες μέσα στα σπίτια και μετά πυροβολούσαμε με καραμπίνες και αυτόματα όπλα μέσα από κλειδαμπαρωμένες πόρτες. Η επίθεση κράτησε αρκετές ώρες. Πολλά πτώματα κάηκαν μέσα στα σπίτια και η δυσοσμία ήταν αφόρητη». (Στρατιώτης Γιόζεφ Ρήντλ).

« Στην πλατειούλα ο ανθυπολοχαγός διέταξε να εκτελεστεί αυτή η ομάδα ανθρώπων (σ.σ. μέλη, συγενείς και φίλοι της οικογένειας Μάλλιου που βρέθηκαν στο χωριό για το γάμο, την προηγούμενη,  της κόρης της οικογένειας ). Ο Τσίγκλερ έστησε το πολυβόλο σε απόσταση  10-15 μέτρων . Στο πολυβόλο υπήρχαν ήδη σφαίρες , έτσι ο Τσίγκλερ άνοιξε αμέσως πυρ, έριξε μια σειρά ριπών και θέρισε τον κόσμο. Κανένας δεν έμεινε ζωντανός. Τα πτώματα αφέθηκαν εκεί όπου έτυχε να πέσουν». (Ότο Γκόλνμαν)

« Είναι σαν να κόβεις χόρτα. Γίνεται πολύ γρήγορα. Μετά ησυχία. Καμία κραυγή, καμία αναστάτωση. Μετά ησυχάζεις (…) Βλέπω ακόμη και σήμερα τις γυναίκες και τα παιδιά που στήθηκαν μπροστά στον τοίχο, πως άρχισαν να ουρλιάζουν προσπαθώντας να κρυφτούν πίσω από τα τελάρα. Ήμουν τόσο ταραγμένος που θα αναγκαζόμουν να πυροβολήσω γυναικόπαιδα». (Υποδεκανέας Άντον Τσίγκλερ απαντώντας σε ερώτηση πως αισθανόταν μετά τη σφαγή).

Ασελγούσαν στα πτώματα

«Είδα τα πτώματα των πυροβολημένων να κείτονται στο χώμα. Ήταν όλοι νεκροί δεν χωράει καμία αμφιβολία. Κάτι που μ’ έκανε πραγματικά να αηδιάσω ήταν πως ορισμένοι ασελγούσαν πάνω στα πτώματα. Είδα ο ίδιος στρατιώτες να χώνουν μπουκάλια μπύρας στα αιδοία των νεκρών γυναικών. Νομίζω πως είδα και πτώματα με βγαλμένα μάτια». (Άουγκουστ  Ζάιτνερ).

Ο ίδιος απαντώντας στην ερώτηση αν οι συνάδελφοί του τοποθετούσαν  στο στόμα βρεφών βαμβάκι ποτισμένο με βενζίνη και τα έκαιγαν είπε: «Είδα πράγματι παιδιά νεκρά τα οποία έφεραν στο πρόσωπο γύρω από την περιοχή του στόματος φρικτά εγκαύματα. Δεν γνωρίζω όμως εάν αυτό συνέβη ενόσω τα παιδιά ζούσαν ακόμη,  ή εάν κακοποιήθηκαν τα πτώματά τους».

«Είδα νεκρά μωρά καρφωμένα στις πόρτες αχυρώνων». (Ούγκο Τούρρι , Ιταλός, τότε επιλοχίας στην ιταλική Υπηρεσία Στρατιωτικών Πληροφοριών της μεραρχίας «Μοδένα»,  που έδρευε στην Άρτα. Βρέθηκε στο Κομμένο μία μέρα μετά τη σφαγή).

« Μετά μας είπαν πως μπορούσαμε να πάρουμε μαζί μας λάφυρα. Οι στρατιώτες όμως ήταν τόσο εξαντλημένοι , που δεν άγγιξαν σχεδόν τίποτα από τα πράγματα που βρίσκονταν ολόγυρα. Μόνο οι αξιωματικοί φόρτωσαν στα φορτηγά λαφυραγωγημένα χαλιά και άλλα αντικείμενα αξίας».  (Φραντς Τόμασιτς αυστριακός , 19 ετών τότε)

Μετά τη σφαγή ήρθε η ώρα  και του γλεντιού. Ο Άουγκουστ Ζάιτνερ κατέθεσε στις ανακρίσεις που έγιναν μεταπολεμικά: «Θα ήθελα να συμπληρώσω κάτι ακόμα που ρίχνει ένα χαρακτηριστικό φως στην όλη υπόθεση. Μετά το τέλος της επιχείρησης έγινε μεθοκόπι στο στρατόπεδο. Στο χωριό είχαν λαφυραγωγηθεί τρόφιμα και κρασί . Αυτό το κρασί το ήπιανε μέχρι τον πάτο, και μερικοί συνάδελφοι ήρθαν στο κέφι.»

Η επιβράβευση

Έντεκα χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου στην τότε Δυτική Γερμανία ανασυστάθηκε η «Εντελβάις» με το ίδιο διακριτικό ως επίλεκτη μονάδα της Μπόυντεσβερ, του στρατού της Ο.Δ. Γερμανίας. Η μονάδα στελεχώθηκε από πρώην αξιωματικούς της χιτλερικής Μεραρχίας και 1000 «παλαιμάχους» που είχαν πάρει μέρος στις σφαγές στην Ελλάδα και την Σερβία. Μάλιστα ένας από αυτούς ο Καρλ  Βίλχελμ Τίλο που έγινε διοικητής της Μεραρχίας, έφτασε μέχρι το βαθμό του αντιστρατήγου και αποστρατεύθηκε ως αναπληρωτής επιθεωρητής της Μπούντεσβερ, συμμετείχε στο επιτελείο της μονάδας που έκανε τη σφαγή στο Κομμένο, ήταν ο εισηγητής και οργανωτής της επιχείρησης  και κατηγορήθηκε για εγκλήματα πολέμου στην Ελλάδα και το  Μαυροβούνιο.

Ένα ακόμη έγκλημα των ναζί στην Ελλάδα , χωρίς τιμωρία!

https://www.imerodromos.gr/