25 Αυγούστου 1898: Η σφαγή του Ηρακλείου και η ευθύνη των Άγγλων - Σπάνιες φωτο, περιγραφές και ο κατάλογος των θυμάτων

Ένα ζεστό απομεσήμερο, μια καλοκαιρινή μέρα σαν τη σημερινή, έμελλε να αλλάξει οριστικά τη μοίρα της Κρήτης. Οι σφαγές της Τρίτης 25 Αυγούστου 1898 στο Ηράκλειο καθόρισαν τις μετέπειτα εξελίξεις και οδήγησαν τις μεγάλες δυνάμεις στην άμεση απόφαση της εκδίωξης του τουρκικού στρατού από το νησί.

Στις σφαγές οδήγησε η αναβλητικότητά τους στην εφαρμογή των αποφάσεων για την απελευθέρωση του νησιού και την επιβολή της προσωρινής αυτονομίας, την οποία οι ίδιες οι ξένες δυνάμεις είχαν αποφασίσει, αποκρούοντας το πάγιο αίτημα των Κρητών για απελευθέρωση και ένωση με την Ελλάδα.

Εκείνη την ημέρα άγνωστος αριθμός χριστιανών σφαγιάστηκε από τον όχλο των Τουρκοκρητικών που οργανωμένα αντέδρασε στην παράδοση του φορολογικού γραφείου του λιμανιού στην αγγλική φρουρά. Οι νεκροί, έγραφαν οι εφημερίδες, υπολογίζονταν από τους 400 μέχρι και τους 1.000. Ο αριθμός άγνωστος ακόμη και σήμερα, επαναλαμβάνουμε.

Η ευθύνη των Άγγλων, που είχαν προειδοποιηθεί

Σχεδόν 7,5 μήνες πριν από τα δραματικά γεγονότα της 25ης Αυγούστου, η Συνέλευση των Κρητών με επιστολή της είχε προειδοποιήσει τους ναυάρχους για το κλίμα που διαμόρφωναν στην πόλη του Ηρακλείου οι επίσημες τουρκικές αρχές και ο μουσουλμανικός όχλος, καταγγέλλοντας ότι στο παρασκήνιο είχαν τη συμμαχία της αγγλικής στρατιωτικής διοίκησης, στην οποία προΐστατο τότε ο συνταγματάρχης Τσερμσάιδ! 

Κι όμως αυτό το προφητικό και συνάμα δραματικό διάβημα της κρητικής αντιπροσωπείας όχι μόνο δεν πάρθηκε υπόψη, αλλά απορρίφθηκε με αυστηρότητα και ως…προσβλητικό για την τιμή του Άγγλου συνταγματάρχη…

Ο πρόεδρος της συνέλευσης Ιωάννης Σφακιανάκης από τις 11 Ιανουαρίου 1898 είχε περιγράψει στους ναυάρχους ένα όργιο  βίας σε βάρος των χριστιανών της πόλης, στο οποίο συμμετείχαν, ο μουσουλμανικός όχλος, χωροφύλακες και τακτικοί στρατιώτες της τουρκικής διοίκησης, έχοντας την ανοχή των αγγλικών δυνάμεων που επιτηρούσαν υποτίθεται την ειρήνευση της πόλης και του τμήματος του Ηρακλείου. 

Ο Σφακιανάκης, μάλιστα, προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, καταγγέλλοντας  στον Ιταλό αντιναύαρχο Κανεβάρο, προϊστάμενο τότε του συμβουλίου των Ναυάρχων, ότι οι αγγλικές δυνάμεις κατηύθυναν, χωρίς να φαίνονται, τα γεγονότα του Ηρακλείου! Και προειδοποιούσε για τους κινδύνους που μπορούσαν να προκύψουν για την πόλη. 

Το διάβημα απορρίφθηκε από τον Καναβάρο ως προσβλητικό! Τα στοιχεία που κατέθετε ο πρόεδρος της κρητικής συνέλευσης βασίζονταν σε εκθέσεις των υποπροξένων των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην πόλη, αλλά και χριστιανών παραγόντων. Άρα, τουλάχιστον οι προξενικές εκθέσεις θα πρέπει να ήταν εγκαίρως γνωστές στο συμβούλιο των ναυάρχων, όπως σημειώνεται και στην επιστολή.

Η βία που ασκούσαν οι οθωμανικές δυνάμεις σε βάρος των χριστιανών οδήγησε στην εγκατάλειψη της πόλης από τους χριστιανούς, και στην αντίστοιχη συσσώρευση Τουρκοκρητικών. 

Τον Αύγουστο στο Ηράκλειο βρίσκονταν μόλις 1200 χριστιανοί και  περισσότεροι από 40.000 Τουρκοκρήτες, στην πλειοψηφία τους φανατισμένοι και έξαλλοι κατά των Ηρακλειωτών. Από αυτούς άλλωστε προήλθαν οι σφαγείς.

Οι Άγγλοι πάντως κινητοποιήθηκαν μόνο μετά τη σφαγή, όταν μάλιστα κατέγραψαν και δικά τους θέματα…

Η εικόνα της πυρπόλησης του Ηρακλείου, σε σχέδιο της εποχής από τον C.J. Staniland. Σήμερα βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη

Η εικόνα της πυρπόλησης αρχικά είχε δημοσιευτεί στο αγγλικό περιοδικό “The Graphic”, στις 12/24 Σεπτεμβρίου 1898.

Οι σφαγές

Λίγο μετά τις 2 το μεσημέρι, η ολιγάριθμη – παρά το κλίμα που είχε δημιουργηθεί στο Ηράκλειο και τις πληροφορίες για επεισόδια από την πλευρά των Τουρκοκρητικών, που είχαν αποφασίσει να αντιδράσουν στην παράδοση, ουσιαστικά, της διοίκησης στους Άγγλους- αγγλική περίπολος επιχείρησε για δεύτερη φορά την ίδια μέρα να εγκαταστήσει τους χριστιανούς υπαλλήλους του φορολογικού γραφείου στο λιμάνι. Η κίνηση ήταν συμβολική, αλλά και ουσιαστική. 

Με τον τρόπο αυτό ένα κέντρο εξουσίας αλλά και εσόδων για την οθωμανική διοίκηση, θα περιερχόταν στον έλεγχο των ΜΕΔ και της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κρήτης, στο πλαίσιο της εφαρμογής του προσωρινού πολιτεύματος της αυτονομίας. Και παράλληλα θα εξασφαλίζονταν έσοδα για τη λειτουργία του προσωρινού πολιτεύματος το οποίο οι ΜΕΔ είχαν υποχρεωθεί να παραχωρήσουν μετά τις επαναστάσεις της περιόδου 1895-97, και κυρίως την πυρπόληση της πόλης των Χανίων από τους Τούρκους και τις σφαγές του χριστιανικού πληθυσμού στο Ηράκλειο και σε άλλες πόλεις, τους προηγούμενους μήνες. 

Στην ουσία οι ΜΕΔ είχαν υποσχεθεί την εγκαθίδρυση προσωρινού πολιτεύματος αυτονομίας – το οποίο αναγκαστικά δέχτηκαν οι Κρήτες καθώς ήταν ξεκάθαρο ότι σ’ εκείνη τη φάση δεν υπήρχε προοπτική ένωσης με την Ελλάδα- από τα τέλη του καλοκαιριού του 1897. 

Η συνέλευση των Κρητών, που έγινε στο Μελιδόνι, τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου υποχρεώθηκε να αποδεχτεί τις προτάσεις, ζητώντας όμως ο διοικητής του νησιού να είναι Ευρωπαίος παράγοντας, κι όχι Οθωμανός, όπως αξίωνε ο σουλτάνος, ο οποίος είχε λόγο στις συζητήσεις! 

Τελικά η εμπλοκή του έφερε αποτέλεσμα για την Τουρκία καθώς ακόμη και το αυτόνομο πολίτευμα θα ήταν υπό την «υψηλή επικυριαρχία» του, όπως αποδέχτηκαν οι μεγάλες δυνάμεις! 

Η εφαρμογή πάντως του νέου πολιτεύματος συνεχώς αναβαλλόταν, γεγονός που έκανε τα ακραία στοιχεία τόσο του μουσουλμανικού πληθυσμού, όσο και του χριστιανικού, να προχωρούν σε συνεχείς σφαγές και επεισόδια. Αλλά οι αναβολές αυτές ενίσχυαν κυρίως την πίστη ότι τελικά κανένα αυτόνομο πολίτευμα δεν θα εφαρμοζόταν.

Η Πύλη του λιμανιού, απ’ όπου ξεκίνησε η σφαγή. Η φωτογραφία είναι αμέσως μετά τα γεγονότα (Αρχείο Μουρέλλου, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης @ Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών)

Στις 24 Αυγούστου, είχε γίνει στα Χανιά και το Ρέθυμνο η παράδοση των φορολογικών γραφείων, χωρίς να υπάρξει κανένα επεισόδιο. Στο Ηράκλειο όμως η κατάσταση ήταν έκρυθμη. 

Οι Άγγλοι, που είχαν την ευθύνη του τμήματος Ηρακλείου, είχαν επιχειρήσει να εγκαταστήσουν τη νέα φορολογική αρχή, χωρίς επιτυχία, αφού οι βασιβουζούκοι της πόλης είχαν αντιδράσει. Κι όταν το επιχείρησαν εκ νέου στις 25 Αυγούστου, αποδείχτηκε ότι δεν είχαν λάβει τα μηνύματα, αντιμετωπίζοντας και πάλι με χαλαρότητα ή ακόμη και υπεροψία τις προειδοποιήσεις για αντίδραση του μουσουλμανικού όχλου.

Μια ακόμα σπάνια φωτογραφία. Βασιβουζούκοι και αξιωματικός του οθωμανικού στρατού ποζάρουν στο φακό του G. Weltch, μέλους του Βασιλικού Ναυτικού της Αγγλίας.Η φωτογραφία είχε ληφθεί λίγο πριν τις σφαγές και είχε δημοσιευτεί στις 12/24 Σεπτεμβρίου 1898 στο “The Graphic”

Από το πρωί εκείνης της ημέρας, βασιβουζούκοι, τούρκικος όχλος δηλαδή, συγκεντρώνονταν στο λιμάνι και στις γύρω περιοχές. Ο σκοπός ήταν προφανής: να εμποδίσουν την εγκατάσταση της νέας φορολογικής αρχής, υπό τον Στυλιανό Αλεξίου, επιφανή παράγοντα της πόλης, εκδότη, πατέρα της Γαλάτειας, της Έλλης και του Λευτέρη Αλεξίου. 

Όταν γύρω στις 2.30 το μεσημέρι η ολιγάριθμη, σε σχέση με τον ορατό κίνδυνο των αντιδράσεων εκατοντάδων ένοπλων βασιβουζούκων, αγγλική φρουρά επιχείρησε να εγκαταστήσει τον Στυλιανό Αλεξίου ως ελεγκτή του γραφείου και τους υπαλλήλους, ο Τούρκος φύλακας αρνήθηκε να παραδώσει τα κλειδιά για να εγκατασταθεί η νέα αρχή. 

Την ίδια ώρα η φρουρά δέχτηκε πυροβολισμούς, που φυσικά ανταπέδωσε, και άρχισε η σφαγή. Οι Άγγλοι στρατιώτες δεν ήταν περισσότεροι από 60, έχοντας να αντιμετωπίσουν εκατοντάδες ένοπλους βασιβουζούκους. Ακολούθησαν στιγμές κόλασης.

Άγγλοι στρατιώτες στο λιμάνι του Ηρακλείου, μετά την επίθεση των Βασιβουζούκων. Η εικόνα σχεδιάστηκε με βάση περιγραφές στρατιωτών, από τον Franc Dadd και δημοσιεύτηκε στην αγγλική “The Graphic” στις 5/17 Δεκεμβρίου 1898

Το εξαγριωμένο πλήθος των Οθωμανών κυνήγησε ανελέητα κάθε χριστιανό. Σκότωσε 18 Άγγλους (Σκωτσέζους) της φρουράς, εισέβαλε στο αγγλικό προξενείο, στο σπίτι δηλαδή του προξένου Λυσίμαχου Καλοκαιρινού, τον οποίο επίσης δολοφόνησε, ενώ στις σφαγές στους δρόμους και τα σπίτια βρήκαν το θάνατο εκατοντάδες κάτοικοι. 

Τον αριθμό τους και τον οριστικό κατάλογο ουδέποτε μάθαμε μέχρι τώρα. Οι αρχικές αναφορές των εφημερίδων τις επόμενες ημέρες ήταν για 1.000 θύματα. Ο κοινά παραδεκτός όμως αριθμός θα πρέπει να μην υπερβαίνει τα 450, αριθμός ασφαλώς τρομακτικός, ούτως ή άλλως.

Μια σπάνια εικόνα, ιστορικό ντοκουμέντο. Οπλισμένοι Βασιβουζούκοι στους δρόμους του Ηρακλείου, αναζητώντας τους Χριστιανούς, ανήμερα της 25ης Αυγούστου 1898. Την εικόνα είχε δημοσιεύσει η “The Graphic” λίγες μέρες μετά τη σφαγή, στις 12/24 Σεπτεμβρίου 1898. Τη φωτογραφία είχε τραβήξει ο G. Weltch, από το Βασιλικό Ναυτικό της Αγγλίας

Τα δραματικά γεγονότα εκείνης της ημέρας, επέβαλαν χωρίς άλλη αναβολή την εκδίωξη των Τούρκων από το νησί. Καθοριστικό στοιχείο για την απόφαση των ΜΕΔ και κυρίως των Άγγλων, υπεύθυνων για το Ηράκλειο, ήταν, εκτός φυσικά των τόσων θυμάτων από τους κατοίκους της πόλης, η σφαγή 18 Άγγλων πολιτών, του προξένου Λ. Καλοκαιρινού και των 18 της φρουράς. 

Η τουρκική διοίκηση δέχτηκε τελεσίγραφο των ΜΕΔ και αναγκάστηκε να συνεργαστεί και να υποδείξει ή να παραδώσει τους αρχισφαγείς, οι οποίοι πέρασαν από δικαστήριο και απαγχονίστηκαν. 

Ο τουρκικός στρατός αποχώρησε οριστικά από το νησί στις 4 Νοεμβρίου 1898 και στις 9 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου εγκαθιδρύθηκε το πολίτευμα της αυτονομίας, όταν έφτασε στα Χανιά ως ύπατος αρμοστής ο δευτερότοκος γιος του μονάρχη των Ελλήνων, πρίγκιπας Γεώργιος. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, την 1η Δεκεμβρίου 1913, κι αφού προηγήθηκαν και άλλοι αγώνες των Κρητών, η Κρήτη θα ενωνόταν με την Ελλάδα.

Συγκλονιστικές περιγραφές σε έγγραφο του Αρχείου της Επιτροπής Αμύνης Αρχανών

Στο επαναστατικό Αρχείο της Επιτροπής Αμύνης Αρχανών υπάρχουν σημειώσεις για δολοφονίες σε συνοικίες της πόλης. Αριθμητικά αναφέρονται 13 τόποι μαρτυρίου, μαζί με τα ονόματα των θυμάτων αλλά και τον τρόπο που βρήκαν το θάνατο.

Σπάνια φωτογραφία του Ηρακλείου, μετά την 25η Αυγούστου 1898

Το κείμενο είναι άγνωστο από ποιόν έχει γραφεί, σε ποιόν απευθύνεται, ενώ δεν φέρει ημερομηνία. Μας δίνει, μάλιστα, την πληροφορία ότι ένα από τα πολλά πρόσωπα της τραγωδίας, η Ονορίνη (ή Ονωρίνη) Συνιολάκη, η οποία στα γεγονότα έχασε το σύζυγο, τα δύο παιδιά της και τα πεθερικά της, πέθανε μετά τη μεταφορά της στην Αθήνα. Η γυναίκα αυτή είναι ένα ακόμη θύμα το οποίο δεν υπάρχει στον αρχικό κατάλογο.

Από το έγγραφο μεταγράφουμε:

Σημειώσεις αφορώσαι τον τόπον ενώ διέμενον αι κατωτέρω σφαγείσαι εν Ηρακλείω οικογένειαι

1.Εις συνοικίαν Κουτάλας∙ εφονεύθησαν του Γεωργ. Κόρπη ο υπηρέτης με την συζυγόν του, ενός τέκνου και δύο άλλων, οίτινες κατά την περίστασιν ταύτην ευρίσκοντο εκεί∙ τα σώματά των ερρίφθησαν εις το πηγάδι της αυτής οικίας, εξ ού εξήχθησαν υπό του Οθωμανού Ναήμ – μπέη Αφεντακάκη.

2. Εις την αυτήν συνοικίαν, πλησίον της οικίας του μακαρίτου Μητροπολίτου, παραπλεύρως της οικίας του Μπεκήρ Καπετανάκη, κατώκει ο Ιωάννης Βλαστός μετά της συζύγου του, τριών τέκνων και Γεωργίου Σφακιανού μετά της συζύγου του. Εφονεύθησαν δε ο Ιωάννης Βλαστός, η σύζυγός του, τα τέκνα των και επληγώθη η σύζυγος του Σφακιανού.
3. Απέναντι του Αγγλικού προξενείου εφονεύθη εν τη οικία του ο Μιχ. Πατερόπουλος μετά της συζύγου του και του υιού του Νικολάου.
4. Εις το μικρόν Χαμαμάκι, έξωθεν του λουτρού εφονεύθη η Βασιλική Πισκοπιανή καθ’ οδόν.
5. Εις το Αμπάρ – αλτί παρά το αναβρυτήριο εφονεύθη ο Δημήτριος Φεστσής, έξωθεν του μαγαζίου του δημοσίως.
6. Εις την αυτήν θέσιν έξωθεν του μαγαζίου του εφονεύθη ο Κωνστ. Φιλιππίδης χρυσοχόος (υπό του υιού του Μπιτσαξαλή Αχμέτ).
7. Εις το Μπερίντα το πρακτορείον πλησίον εφονεύθη ο Μηνάς Συνιολάκης μετά της συζύγου του, ο Μιχ. Συνιολάκης μετά των δύο τέκνων του, πληγωθείσης και της συζύγου του, ήτις και απέθανεν άμα έφθασεν εις Αθήναις.
8. Εις την Εβραϊκήν εφονεύθη ο Αναγνώστης Ορφανουδάκης έξωθεν του μαγαζίου του και απέναντι της οικίας του Μαχμούτ Καπετάνιου.
9. Παραπλεύρως του καζίνου Ροΐδου εφονεύθη εις την οικίαν του ο Γεώργ. Μπρισιμιτζάκης (χωλός) εσώθησαν δε η υπηρέτρια και η σύζυγος του Γεωργ. Κουρτεσάκη (αναφέρεται ο Μπαμπαλάρος φονεύς).
10. Εν τη αυτή συνοικία, πλησίον της οικίας του ιατρού Ζαφειρίδου εφονεύθη η Μαρία Λαζάραινα.
11. Εν τη οικία του Περίδου εφονεύθη ο ίδιος Περίδης μετά του υιού του, των γυναικαδέλφων του Οδυσσέως, Ιωάννου και δύο υπηρετών.
12. Από το σαπωνοποιείον του Ναμή – μπέη Χαχιμάκη, Αλή – μπέη Μπεντράκη και Νουρεδίμ – μπέη Αφεντακάκη εφονεύθησαν αι δύο οικογένειαι του Συνιολάκη, ο Εμμ. Αρχοντάκης, Στέφανος Σαατζάκης, Δημήτριος Βαρελτζής και άλλοι (εκείθεν πυροβολούμενοι).
13. Εις το μαγαζί του Γεωργ. Καρούζου (Βεζύρ Τσαρσί) εφονεύθη ο Κωνσταντίνος Μαρ…..άκης και Παντελής Στιακάκης, εσώθη δε η σύζυγος του Στιακάκη και τα δύο τέκνα του.  

Τα ονόματα των φονευθέντων χριστιανών, όπως τα κατέγραψαν οι εφημερίδες της εποχής 

“Κατά τας σφαγάς Ηρακλείου

Γ., Τσαγκάκης (γέρων), Ε. Τσαγκάκη (σύζυγός του), Θ. Νιωτάκης,. Α. Βολονάκη, Σ. Τσαγκάκης (βρέφος 8 μηνών), 4 ηπηρέτριαι και 1 υπηρέτης, όλοι της οικογενείας Τσαγκάκη.

Οικογένεια Β. Σταματάκη, Γεώργιος, Κατίνα, Εμμανουήλ, Ιωάννης, Μαρία Σταματάκη και εις υπηρέτης.

Οικογένεια Βλαστού, Ιωάννης, Ευπραξία, Γεώργιος (2 ετών), Βλαστού· εσώθησαν 2 τέκνα.

Οικογένεια Στεργιάδου, Ιωάννης (ιατρός) και Θρασύβουλος (δικηγόρος) και μία υπηρέτρια.

Οικογένεια Συνιολάκη, Μηνάς μετά της συζύγου του 80 ετών, Μιχαήλ υιός του μετά 3 τέκνων του άτινα έσφαξαν επί του στήθους του. Εσώθη η σύζυγός του μεθ’ ενός βρέφους, ευρισκόμενη εις το αμτμόπλοιον φέρουσα 7 τραύματα, άτινα έλαβε γυμνωθείσα.

Αρχείο Μουρέλλου, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης @ Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών

Οικογένεια Περίδου, Αντώνιος (πατήρ) Δημήτριος (υιός). Οδυσσεύς και Ιω. Νικηφοράκης, Γεωρ. Βρέτσος και Ζ. υπηρέτης. Παρασκευάς κουρεύς μετά του υιού του, Εμμ. Κοτσάκη ή Πλατσής μετά της συζύγου του Ευγενίας, Γ. Μπρισιμιτσάκης γέρων χωλός μετά της γυναικός του και της γυναικαδέλφης του και της υπηρετρίας του, Κωνστ. Δασκαλάκης υποδηματοποιός, κατεσφάγη μετά των δύο εργατών του και κατεκάη, Γεωργ. Αποστολάκης καείς ζων., Δ. Φεστής, Καλοκαιρινού έγκυος μετά των 4 τέκνων της, Μιχαήλ Πατερόπουλος 80 ετών με την σύζυγον και τον υιόν του, Βικτ. Καραμπότης 80 ετών μετά της υπηρετρίας του Ελένης, Ανδρ. Μ. Καλοκαιρινός, πράκτωρ του Κουρτζή φονεύσας 2 Τούρκους, Αριστ. Κ. Καστρινογιαννάκης, 3 εργάται του μακαρονοποιείου του, Ν. Χαιρέτης, Γ. Παπαδάκης γέρων, Μ. Φουντουλάκης, Γ. Καλαϊτζάκης, Γ. Ιατράκης, Ν. Λαρεντζάκης, Μ. Καπνιστός, Ιωσήφ Ιωάννου, Εμμ. Αρχοντάκης, Σπ. Σακαλάκης, Αναγνώστης Ορφαρνουδάκης, Μαρία Καρούσου (καείσα), Κ. Ζαχαριάδης, Κ. Βλαχάκης, Σ. Βαρκάρης, Α. Βεΐκος, Γεώργιος υπηρέτης Ροΐδου, Ιω. Πολυζωάκης, Μ. Ναζάραινα, Ζαχ. Θειακάκης, (ο πολιτευτής κατακρεουργηθείς), Θ. Παργιανάκης, Μ. Μπαντζάς υπηρέτρια του Γ. Κόρπη μετά του ανδρός και των τέκνων της, Δ. Φυτάκης, 30 νοσηλευόμενοι γέροντες, ανάπηροι, παράφρονες κ.λ.π. εν τω χριστιανικώ νοσοκομείω, Κ. Κόρδας, Α. Κριζώνης, Ε.  Δήμαρχος ή Ξανθάκης, Λυσίμαχος Καλοκαιρινός (ο πρόξενος της Αγγλίας), Ν. Μεϊμαράκης, Ι. Ταβερναράκης, Γ. Καφετζής ή Σμουρνιάν, Σοφ. Γεωργιάδης (διερμηνεύς εκ Σμύρνης), Μπάρμπα Λινάρδος (Σμυρναίος), Ι. Δασκαλάκης κατακρεουργηθείς, Σ. Σαατσάκης, Ν. Γκαβός, Εμμανουήλ Κερασανός, Ζ. Πιτικάκης, εις χωρικός, Μηνάς αρτοποιός εκ Δαφνών, Ιω. Πολυβιανάκης, Ιωάννης Γαληνιανός, Κ. Μαρτυμελάκης, Παν. Θειακάκης, Ιω. Βενέρης ασβεστάς, Μ. Κοσμαδάκης, Γεώργης καφετζής, εις το καφενείον του οποίου εφονεύθη και εις χωρικός μετά της συζύγου του εκ Μεραμβέλου, Αντώνιος Ρασούλης μεθ’ ενός χωρικού μυλοποταμίτου και μιας γραίας, Ματθ. Πατερόπουλος, Χρυσή Μενεκοπούλα, Καλή Δασκαλάκη, Κων. Φιλιππίδης, Εμμ. Χρηστάκης υπέργηρως, Γ. Γεωργιάδης διερμηνεύς εκ Σμύρνης μετά 2 υπηρετών του, Κ. Πολιτάκης ταχυδρόμος, Ε. Βουβιανάκη, η σύζυγος Γεω. Κουρτεσάκη ή Λούπη.

16 εργάται ευρεθέντες εις την οικίαν Λυσιμάχου και Ανδρ. Καλοκαιρινού, Μ. Βαλελαδάκης, Αριστ. Ζαχαρίου, Φανούριος Καλανιωτάκης, Ν. Νικολετάκης, Ιω. Νικολετάκης παράφρων μετά της μητρός του, Μ. Λαρεντζάκης, Δ. Καράλης εκ Μυτιλήνης, Γ. Λεποτάκης και Αντώνιος υπηρέτης Λ. Καλοκαιρινού”. 

Στη λήθη…

Εκείνοι οι σπουδαίοι έκαναν το καθήκον τους, αλλά οι επίγονοι δεν ανταπέδωσαν την ευθύνη. Η σημερινή ημέρα μνήμης για τη φοβερή σφαγή των χριστιανών του Ηρακλείου, στις 25 Αυγούστου 1898, έρχεται να μας φέρει στη μνήμη την τραγωδία που εξελίχτηκε ακριβώς πριν από 119 χρόνια στο Ηράκλειο, αλλά παράλληλα να μας υπενθυμίσει τη μεγάλη απρέπεια. 

Η πόλη αυτή δεν έχει τιμήσει μέχρι τώρα εκείνους τους προγόνους, ο τραγικός θάνατος των οποίων έδωσε την ευκαιρία στους επόμενους να ζουν ελεύθεροι.

Και με άλλη αφορμή έχουμε σημειώσει ότι η επέτειος της σφαγής του Ηρακλείου ίσως είναι από τα ελάχιστα γεγονότα που μπορεί να υπάρξουν στην ιστορία ενός λαού τα οποία να έχουν διαμορφώσει τόσο καθοριστικά τη μοίρα του και να έχουν αγνοηθεί από τους επιγόνους. Ένα και πλέον αιώνα, 114 χρόνια για την ακρίβεια, οι νεώτεροι Κρητικοί, και κυρίως οι Ηρακλειώτες, ως πιο άμεσα υπεύθυνοι, δεν έχουμε πολλούς λόγους να νιώθουμε περήφανοι για τη διάσωση, ανάδειξη και τοποθέτηση στην ιστορική θέση που τους αξίζει, των δραματικών γεγονότων εκείνης της ημέρας, που – κατά δήλωση του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εφημερίδα «Ακρόπολις» του Γαβριηλίδη το Μάρτιο του 1901- οδήγησαν στην απελευθέρωση του νησιού από τον τουρκικό ζυγό, μετά από σχεδόν 230 χρόνια αφόρητης σκλαβιάς.

Από την αγγλική “The Graphic” της 5ης Νοεμβρίου 1898. Μια άλλη εικόνα του απαγχονισμού των πρωταίτιων των σφαγών, από τους Άγγλους

Στις παραλείψεις της σύγχρονης πόλης έναντι της θυσίας των προγόνων θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε πολλά. Ο δήμος Ηρακλείου, για παράδειγμα, δεν έχει διαμορφώσει ένα αρχείο που να αναφέρεται στις σφαγές, ούτε καν έχει φροντίσει να διαμορφώσει ένα μνημείο που να θυμίζει στους σύγχρονους την υπέρτατη θυσία. 

Κι όμως, τόσο στο Επαναστατικόν Αρχείον της Επιτροπής Αμύνης Αρχανών, όσο και σε επιμέρους αρχεία του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, της Βικελαίας ή του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, το οποίο εδρεύει στα Χανιά, υπάρχουν δεκάδες έγγραφα των ημερών εκείνων. Σχεδόν το σύνολό τους διασώζεται.

Ακόμη και στα οστά των θυμάτων δεν έχομε φροντίσει την απόδοση του στοιχειώδους σεβασμού μας. Βρίσκονται απλώς πεταμένα, χωρίς ένα διακριτικό ή μια ταμπέλα, στα υπόγεια της σιναΐτικης μονής του Αγίου Ματθαίου, της Μικρής Εκκλησίας, όπως έχει μείνει στην ιστορία, όπου θάφτηκαν όσα σώματα χριστιανών δεν ρίχτηκαν στη θάλασσα από το φανατισμένο όχλο των Τουρκοκρητών.

Η σφαγή, από τις φοβερότερες στην ιστορία, δεν συμπεριλαμβάνεται ούτε στα σχολικά βιβλία. Όχι από τυπική υποχρέωση, αλλά για τη γνώση των νεώτερων. Όπως δυστυχώς δεν συμπεριλαμβάνεται ένα άλλο κοσμοϊστορικό γεγονός που εξελίχτηκε σ’ αυτή την πόλη. Η περίφημη πολιορκία του Χάνδακα από τους Τούρκους (1648-1669). Είναι η πιο μακροχρόνια πολιορκία που έχει καταγραφεί στην Ιστορία. Κράτησε πάνω από 21 χρόνια και με το τέλος της άρχισε η εποχή της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη. Κι αυτό γεγονός ανάξιο γνώσης για τα παιδιά μας…

https://www.candiadoc.gr/