ΚΑΛΟ ΜΗΝΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΣΑΣ και ΠΡΟΣΟΧΗ στους ΨΕΥΤΕΣ (είναι πια εκλεγμένοι επαγγελματίες)
της Κατερίνας Μ. Μάτσου
Ο βαρόνος Μινχάουζεν ήταν αναμφισβήτητα ο μεγαλύτερος ψεύτης όλων των εποχών. Με περιπετειώδη ζωή -συμμετείχε σχεδόν σε όλους τους πολέμους των Ρώσων εναντίον των Τούρκων κατά τον 18ο αιώνα- μετά την απόσυρσή του στα κτήματά του το 1760, έγινε διάσημος ως αφηγητής απίθανων ιστοριών για τη ζωή του ως στρατιώτη, κυνηγού και αθλητή.
Ιστορίες που αποτέλεσαν το υλικό για το πρώτο βιβλίο με τις περιπέτειές του του Ρούντολφ Έριχ Ράσπε το 1785.Αν ο βαρόνος Μινχάουζεν ζούσε σήμερα, θα ήταν πολύ χαρούμενος που από τις 365 μέρες του χρόνου υπάρχει μία αποκλειστικά αφιερωμένη στο ψέμα.
Η 1η Απριλίου έχει καθιερωθεί πλέον σε παγκόσμια κλίμακα ως η μέρα που λέγονται αβλαβή ψέματα, λόγω ενός εθίμου που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα και οι παλαιότεροι θυμούνται ακόμα την αναστάτωση που είχε προκαλέσει την πρωταπριλιά του 1947 η είδηση του θανάτου του βασιλιά Γεωργίου του Β΄.
Μέχρι την επίσημη επιβεβαίωση της είδησης πολλοί έλεγαν πως το νέο ήταν απλά ένα πρωταπριλιάτικο ψέμα. Ο Γεώργιος είχε επανέλθει στον ελληνικό θρόνο στις 27 Σεπτεμβρίου του 1946 και ο ξαφνικός θάνατός του έξι μήνες και τέσσερις ημέρες αργότερα αναστάτωσε την ελληνική κοινωνία.
Το έθιμο για ψέματα την πρωταπριλιά ξεκίνησε από τη Γαλλία το 1564.
Μέχρι τότε η πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η 1η Απριλίου. Το 1564 ο βασιλιάς Κάρολος ο 9ος αποφάσισε ν’ ακολουθήσει και η Γαλλία τη συνήθεια που είχαν σχεδόν όλες οι χώρες της Ευρώπης να γιορτάζουν την πρώτη μέρα του χρόνου την 1η Ιανουαρίου. Η απόφαση αυτή συνάντησε έντονες αντιδράσεις από ορισμένους ένθερμους οπαδούς του παλιού εθίμου, οι οποίοι επέμεναν σε πείσμα όλων να γιορτάζουν σαν πρωτοχρονιά την πρωταπριλιά. Οι άλλοι, που δέχτηκαν την αλλαγή, πείραζαν τους …«παραδοσιακούς» με κάλπικα πρωτοχρονιάτικα δώρα και πιπεράτα ψέματα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.
Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, το έθιμο ξεκίνησε από τους Κέλτες.
Λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης, οι Κέλτες ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Όσο καλοί ψαράδες όμως και να ήταν, την εποχή αυτή του χρόνου τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι και αυτοί, όπως προστάζει ο «κώδικας δεοντολογίας» των ψαράδων όλων των εποχών, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Η συνήθεια αυτή έγινε με το πέρασμα του χρόνου έθιμο.
Σύμφωνα με άλλους μελετητές, οι πρωταπριλιάτικες φάρσες οφείλουν την ύπαρξή τους στη γιορτή της «Kοροϊδίας και του Ξεγελάσματος» της ρωμαϊκής Θεάς Venus Aprilis, δηλαδή της Aπριλίου Aφροδίτης, που έδινε το έναυσμα για απελευθέρωση του πνεύματος ταυτόχρονα με την οργιώδη απελευθέρωση της φύσης. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι τα πρωταπριλιάτικα ψέματα έχουν σχέση με την Μάγια, την Ινδή θεά του έρωτα.
ΤΟ ΨΕΜΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Το έθιμο αυτό ήρθε και στην Ελλάδα, όπου απέκτησε γρήγορα ελληνική χροιά. Η βασική ιδέα παρέμεινε η ίδια. Λέμε αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το θύμα μας. Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά, ενώ το θύμα θα έχει γρουσουζιά όλο τον υπόλοιπο χρόνο. Στη Θράκη το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς θεωρείται θεραπευτικό και γι’ αυτό το μαζεύουν και πίνει απ’ αυτό ο άρρωστος.
Στην Κομοτηνή, την παλιά Γκιουμουλτζίνα, λέγανε πως την πρωταπριλιά το είχαν σε καλό να γελούν, «για να γίνουν τα κουκούλια τους», όταν είχαν σηροτροφεία (εκτροφή μεταξοσκωλήκων). Στην Τζαντώ της Ανατολικής Θράκης, είχανε σε καλό να γελάσουν τον άλλον, για να κάνουν τα δέντρα καρπό. Στην Άνδρο λένε ψέματα την 1η του Μάρτη, όπως και στην Κοζάνη συνηθιζόταν.
Σύμφωνα με το λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο το έθιμο αυτό αποτελεί ένα σκόπιμο «ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή», όπως είναι η αρχή του μήνα, τόσο το Μάρτη, όσο και τον Απρίλη, υποχρεώνοντας πολλούς να λαμβάνουν διάφορα «αντίμετρα». Επίσης ο μεγάλος Έλληνας λαογράφος Γεώργιος Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη «ψευδολογία» παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, έτσι ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.
ΔΙΑΣΗΜΑ ΨΕΜΑΤΑ
Στο παιχνίδι του πρωταπριλιέτικου ψέματος μπήκαν από νωρίς και τα Μ.Μ.Ε. που κάθε 1η Απριλίου «ξεγελούν» τους αναγνώστες, θεατές και ακροατές τους με μία ψεύτικη είδηση, που παρά το αθώο της πρόθεσής της, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αναστατώσεις, αν δε διαψευστεί εγκαίρως.
Το πρώτο πρωταπριλιάτικο ψέμα εφημερίδας, δημοσιεύθηκε στη βρετανική εφημερίδα Evening Star στις 31 Μαρτίου 1846. Η εφημερίδα ανήγγειλε στους αναγνώστες της ότι την επόμενη θα γινόταν μεγάλη έκθεση γαϊδάρων στην αίθουσα του Γεωργικού Ινστιτούτου Ίσλιγκτον στο Βόρειο Λονδίνο. Πολύ κόσμος, κτηνίατροι, φιλόζωοι και απλοί περίεργοι συγκεντρώθηκαν εκεί και μόνο μετά από ώρα κατάλαβαν ότι είχαν πέσει θέματα πρωταπριλιάτικης φάρσας.
Το 1878 η εφημερίδας Graphic της Nέας Yόρκης ανακοινώνει πανηγυρικά ότι ο Τόμας Έντισον, ο περισσότερο παραγωγικός εφευρέτης της σύγχρονης εποχής, πατέρας του μικροφώνου, του φωνόγραφου και του ηλεκτρικού λαμπτήρα, «έκανε και πάλι το θαύμα του! Μια μηχανή που μετατρέπει το χώμα σε δημητριακά και το νερό σε κρασί με μία μόνο κίνηση.Το πρόβλημα της παγκόσμιας πείνας λύθηκε», γράφει η εφημερίδα και την είδηση αναπαράγουν έντυπα σε ολόκληρη την Αμερική, «ευλογώντας» τον Eντισον για την πολύτιμη προσφορά του στην ανθρωπότητα.
H απογοήτευση, αλλά και η ντροπή των συντηρητικών εφημερίδων που είχαν αφιερώσει εκτενείς εγκωμιαστικές στήλες στη νέα «εφεύρεση» είναι μεγάλη, όταν διαπιστώνουν πως επρόκειτο απλά για ένα πρωταπριλιάτικο ψέμα της Graphic.
Την Πρωταπριλιά του 1934 η γερμανική εφημερίδα Berliner Illustrirte Zeitung δημοσίευσε ρεπορτάζ για μια θαυματουργή νέα εφεύρεση η οποία έδινε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να πετάξει χρησιμοποιώντας μόνο τη δύναμη των πνευμόνων του. Το μόνο που θα έπρεπε να κάνει, όποιος ήθελε να πετάξει, ήταν να φυσήξει σε ένα τοποθετημένο στο στήθος του κουτί και να ενεργοποιήσει τον μηχανισμό που θα του επέτρεπε να σηκωθεί στον αέρα.
Το σετ συμπληρωνόταν από ένα ζευγάρι πέδιλα του σκι τα οποία υποτίθεται ότι χρησίμευαν για ασφαλή προσγείωση. Το ρεπορτάζ συνοδευόταν από σχετική φωτογραφία που έκανε τον γύρο του κόσμου μέσω των διεθνών πρακτορείων.
Στις 31 Μαρτίου 1940 το Ινστιτούτο Φράνκλιν στις H.Π.A. ανακοίνωσε ότι την επόμενη μέρα θα ερχόταν το τέλος του κόσμου και ένας τοπικός ραδιοσταθμός μετέδωσε την είδηση ως εξής: «Οι χειρότεροι φόβοι σας ότι έρχεται το τέλος του κόσμου επιβεβαιώνονται από τους αστρονόμους του Ινστιτούτου Φράνκλιν. Οι επιστήμονες προβλέπουν ότι το τέλος έρχεται αύριο στις 3 το απόγευμα. Δεν είναι πρωταπριλιάτικο αστείο».
O πανικός ήταν τόσο μεγάλος, ώστε οι αρχές δεν προλάβαιναν να απαντούν στα απελπισμένα τηλέφωνα των πολιτών. Το θέμα έληξε με την αποκάλυψη ότι η φάρσα ήταν έργο του υπεύθυνου Tύπου του Ινστιτούτου, ο οποίος ήθελε να διαφημίσει ομιλία με θέμα: «Πώς θα τελειώσει ο κόσμος» προγραμματισμένη για την 1η Απριλίου.
Την 1η Απριλίου 1957 η έγκυρη ειδησεογραφική εκπομπή του B.B.C. Πανόραμα παρουσίασε ρεπορτάζ το οποίο έδειχνε Ελβετούς αγρότες να μαζεύουν από τα δέντρα τη σοδειά του σπαγγέτι. O ρεπόρτερ ανέφερε ότι χάρη στον ήπιο χειμώνα και την εξαφάνιση της σιταρόψειρας η σοδειά των Ελβετών ήταν καλύτερη από ποτέ.
O σταθμός έλαβε χιλιάδες τηλεφωνήματα απορημένων τηλεθεατών που ζητούσαν πληροφορίες για το πώς θα καλλιεργήσουν σπαγγέτι. H διπλωματική απάντηση του B.B.C. ήταν «να βάλετε το μακαρόνι σε ένα κουτί τοματοπολτέ και να ελπίζετε για το καλύτερο».
Το 1962 η έγχρωμη τηλεόραση αποτελούσε «όνειρο θερινής νυκτός» για τη Σουηδία. O μοναδικός τηλεοπτικός σταθμός της αποφάσισε να την κάνει και πρωταπριλιάτικο αστείο. Το μεσημέρι της 1ης Απριλίου, το δελτίο ειδήσεων ξεκινά και στις οθόνες των τηλεθεατών εμφανίζεται ο τεχνικός του καναλιού Kjell Stensson. Το κοινό, καθηλωμένο στους δέκτες του, περιμένει να ακούσει.
Εκείνος τους ενημερώνει πως χάρη στην ανάπτυξη της τεχνολογίας μπορούν πλέον να βλέπουν τα αγαπημένα τους προγράμματα λουσμένα με τα πιο ζωηρά χρώματα. «Το μόνο που χρειάζεται να κάνετε είναι να τοποθετήσετε μια νάιλον κάλτσα στην οθόνη της τηλεόρασής σας», λέει ο Stensson, σπεύδοντας, μάλιστα, να αναπαραστήσει το εγχείρημα σε απευθείας σύνδεση.
Το 1976 ο Βρετανός αστρονόμος Patrick Moore ανακοίνωσε στο ραδιόφωνο του B.B.C. ότι στις 09:47 εκείνης της ημέρας θα συνέβαινε ένα γεγονός το οποίο κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να ζήσει μόνο μια φορά στη ζωή του. O πλανήτης Πλούτωνας θα διερχόταν δίπλα από τον Kρόνο, προκαλώντας μια στιγμιαία ευθυγράμμιση της βαρύτητας.
O Moore είπε στους ακροατές πως αν χοροπηδούσαν στον αέρα στις 22:47 ακριβώς θα αιωρούνταν για μερικά δευτερόλεπτα. Το B.B.C. δέχτηκε στη συνέχεια εκατοντάδες τηλεφωνήματα από ακροατές οι οποίοι παραδέχονταν ενθουσιασμένοι ότι βίωσαν στ' αλήθεια τη μοναδική εμπειρία!
Το μαγικό φίλτρο της έμπνευσης φαίνεται ότι ήπιαν οι συντάκτες του Independent οι οποίοι το 1993 δημοσίευσαν ρεπορτάζ για την ανακάλυψη του χωριού του Aστερίξ από επιστήμονες της Οξφόρδης και του Mπρεστ. Το χωριό υποτίθεται ότι ανακαλύφθηκε ακριβώς στην περιοχή που το τοποθετούσαν οι ιστορίες του Pενέ Γκοσινί. Οι ανασκαφές έβγαλαν στην επιφάνεια νομίσματα τα οποία απεικόνιζαν αγριογούρουνα, καθώς και πολλά μενίρ, ενώ δεν ανακαλύφθηκε ούτε ίχνος ρωμαϊκής εισβολής.
«Δηλητηριώδη» γκάφα έκαναν οι συντάκτες του Γαλλικού Πρακτορείου Eιδήσεων, όταν το 1995 μετέδωσαν σε ολόκληρο τον κόσμο την πρωταπριλιάτικη φάρσα του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού. Σύμφωνα με το δελτίο Tύπου του υπουργείου, αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τον τάφο του Σωκράτη σε τοποθεσία κοντά στην Aκρόπολη. Mέσα στον τάφο υποτίθεται ότι βρέθηκε βάζο που περιείχε ίχνη κώνειου, καθώς και ένα κομμάτι δέρματος χρονολογούμενο από το 400 π.X.
Το έθιμο της Πρωταπριλιάς στα Μ.Μ.Ε. είναι συνήθεια και στη χώρα μας.
Η τήρηση του εθίμου είναι γεγονός ταυτόσημο με την έναρξη του ελληνικού Τύπου, καθώς συναντάμε πολλά πρωταπριλιάτικα ψέματα στα έντυπα όλων των εποχών.
Την 1η Απριλίου του 1920 οι βενιζελικές εφημερίδες έκαναν πλάκα στην αντιπολίτευση δημοσιεύοντας σχόλια που την παρουσίαζαν σαν απογοητευμένη και απελπισμένη, κάνοντας την επόμενη ημέρα την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ να σχολιάζει μέχρι και τη δική της πλάκα, που έλεγε ότι ο Βενιζέλος θα ιδρύσει υπουργείο για τη διενέργεια εκλογών: «Αι εφημερίδες της κυβερνήσεως εδημοσίευσαν χθες πρώτην Απριλίου διάφορα φαιδρολογήματα εις βάρος της Αντιπολιτεύσεως. Άλλη ότι «εορτάζει», άλλη ότι «δέχεται επισκέψεις» και λοιπά. (…) Είναι τρομακτικόν, τη αληθεία, να θέτη κανείς δηλώσεις τοσαύτης πολιτικής χρηστότητας εις το στόμα ενός πολιτιού αρχηγού, προκειμένου να εορτάσει ένα φαιδρό έθιμον».
Το έθιμο γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση μετά το 1974, όταν επικράτησε πλέον άπλετη και απόλυτη ελευθερία στον Τύπο, ο οποίος είχε ξεμπερδέψει και με τη βασιλεία, που ήταν από τη βάση της ένας θεσμός λογοκρισίας.
Το 1982 ο Μικροπολιτικός στα ΝΕΑ ανέφερε ότι ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής θα έγραφε βιβλίο για τη ζωή και την πολιτική του καριέρα, το οποίο θα προλόγιζε ο τότε πρωθυπουργός, πρόεδρος και ιδρυτής του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ανδρέας Παπανδρέου: «Την επιμέλεια του βιβλίου, που πέρα από το πολιτικό ενδιαφέρον θα αναφέρεται και σε πολλές άγνωστες λεπτομέρειες από την καθημερινή ζωή του Προέδρου, όπως την αδυναμία του σε μερικά πρόσωπα (π.χ. Θόδωρος) ή σε μερικά πράγματα (γκολφ, σπανακόπιτες κ.λπ.) έκανε και… συνεχίζει (μια και στο αρχικό κείμενο όλο και κάτι προστίθεται κάθε τόσο) ο Πέτρος Μολυβιάτης.
Το ενδιαφέρον δεν βρίσκεται μόνο στο περιεχόμενο του βιβλίου, αλλά και στον πρόλογό του. Γιατί θα τον γράψει -εκτός απροόπτου- ο Ανδρέας Παπανδρέου! Η πρώτη κρούση έγινε πριν δύο μήνες περίπου, όταν το κείμενο καθαρογράφτηκε, αλλά η «κατ’ αρχήν συμφωνία» έκλεισε κατά την προχθεσινή δίωρη συνάντηση Προέδρου και Πρωθυπουργού.
Όπως ακούστηκε, ο Ανδρέας δέχτηκε, εφ’ όσον όλα πάνε καλά και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ξαναβάλει υποψηφιότητα σαν Πρόεδρος το ‘85. Θ’ αποτελεί άλλωστε το γεγονός και μια έμπρακτη απόδειξη ότι το ΠΑ.ΣΟ.Κ. θα ψηφίσει Καραμανλή για Πρόεδρο…».
Το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ‘80, ο απατεώνας τραπεζίτης Κοσκωτάς πρωταγωνιστούσε συχνά στις ειδήσεις αυτής της ημέρας. Εκείνη την περίοδο ο Κοσκωτάς είχε αγοράσει τα πάντα, εκτός από τις εφημερίδες που γραφόταν την πρωταπριλιά ότι αγόρασε. Δηλαδή τον ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ κατά τη ΒΡΑΔΥΝΗ, τον ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΛΟΓΟ κατά τον ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΤΥΠΟ και το ΠΟΝΤΙΚΙ.
Πιο κοντά στην αλήθεια είχε βρεθεί η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ, που είχε γράψει ότι ο Κοσκωτάς είχε πτωχεύσει, κάτι που έγινε λίγα χρόνια μετά.
Την ίδια χρονιά η ΑΥΡΙΑΝΗ έγραφε για τον αφορισμό του Τρίτση από την Ιερά Σύνοδο, η ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ βούλιαζε το τουρκικό πλοίο Σισμίκ στην Τένεδο, η ΠΡΩΤΗ το έφερνε στο Τουρκολίμανο, ενώ για τη ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ η κυβέρνηση έβγαζε -επιτέλους- τη χώρα μας από το ΝΑΤΟ.
Το 1987 στην κρατική τηλεόραση, στην εκπομπή ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΑ, που παρουσίαζε η Έλενα Ακρίτα, παρουσιάστηκε ένας τύπος ο οποίος έλεγε ότι είχε ανακαλύψει ένα φάρμακο το οποίο θεράπευε τα πάντα -και φυσικά και τον καρκίνο. Προκλήθηκε σάλος που οδήγησε τους υπεύθυνους της εκπομπής να ζητήσουν συγγνώμη για τον πανικό που προκάλεσαν.
Την ίδια ημέρα η Γενική Γραμματεία Τύπου είχε αναγκαστεί να εκδώσει ανακοίνωση για να διαψεύσει ένα χαρτί που είχε φτάσει σε όλες τις εφημερίδες, το οποίο έλεγε ότι ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου σε συνάντησή του με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας κο Χρήστο Σαρτζετάκη είχε ζητήσει από τον τελευταίο τη διενέργεια εκλογών.
Όποια εκδοχή κι αν πάρουμε ως επικρατέστερη για τη δημιουργία του εθίμου, εκείνο που έχει σημασία είναι ότι από το 16ο αιώνα μέχρι σήμερα το πρωταπριλιάτικο ψέμα έχει καθιερωθεί σαν ένα δημοφιλέστατο παγκόσμιο έθιμο, που τηρούμε ευλαβικά κάθε χρόνο.
Ίσως από την ανάγκη του ανθρώπου να σπάσει λίγο η ρουτίνα της ζωής του και να ξεφύγει από την καθημερινότητα, ίσως γιατί το γέλιο στον κόσμο σήμερα, μέσα στα τόσα προβλήματα και στα τόσα παράλογα της σύγχρονης ζωής, έχει γίνει αρκετά σπάνιο και με το έθιμο του πρωταπριλιάτικου ψέματος, βρίσκει μια ευκαιρία να εκτονωθεί.
Το πρωταπριλιάτικο ψέμα παραμένει ζωντανό, γιατί ο κόσμος το βρίσκει διασκεδαστικό και ευχάριστο και γιατί αισθάνεται την ανάγκη να γελάσει και να περιπαίξει ο ένας τον άλλον με αθώα, αβλαβή ψέματα.
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου