7 Απριλίου του 1943: Ο ΕΛΑΣ απελευθερώνει 56 Ακροναυπλιώτες κρατούμενους από το «Σωτηρία»

«7 του Απρίλη του 1943. Είκοσι επτά στελέχη του ΕΛΑΣ της Αθήνας, με επικεφαλής τον Σπύρο Κωτσάκη (Νέστορα), υπεύθυνο του ΕΛΑΣ Αθήνας - Πειραιά, απελευθέρωσαν από το Σανατόριο «Σωτηρία» 56 στελέχη και μέλη του ΚΚΕ, που κρατούσε η μεταξική δικτατορία στο Στρατόπεδο της Ακροναυπλίας και είχε παραδώσει στους κατακτητές. 

Η επιχείρηση έγινε με τη βοήθεια πατριωτών χωροφυλάκων της φρουράς των κρατουμένων αγωνιστών της «Σωτηρίας», καθώς και αστυφυλάκων, που ήταν στελέχη του ΕΛΑΣ Αθήνας. 

Επικεφαλής των κρατουμένων κομμουνιστών, που απέδρασαν ήταν ο Βασίλης Μπαρτζιώτας (Φάνης). Η τολμηρή αυτή επιχείρηση προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στο λαό της πρωτεύουσας» [1].

Ηταν 5.05΄ το πρωί της Τετάρτης 7 Απρίλη 1943. Η καλά προετοιμασμένη επιχείρηση για την απελευθέρωση των 56 Ακροναυπλιωτών κρατουμένων στο Νοσοκομείο Σωτηρία είχε ξεκινήσει.

Ο Σπύρος Κωτσάκης (Νέστορας) Καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού.

Περπατώντας στα ακροδάχτυλα των ποδιών, 27 παλικάρια, δοκιμασμένα στελέχη του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Καπετάνιο και κομματικό υπεύθυνο του ΕΛΑΣ Αθήνας – Πειραιά, Σπύρο Κωτσάκη (Νέστορα) του μετέπειτα Καπετάνιου του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ, περνούν την λεωφόρο και κατεβαίνουν στο ρέμα. Τοποθετούνται παντού ομάδες περιφρούρησης: μια ομάδα ΕΛΑΣιτών αστυφυλάκων στη λεωφόρο Μεσογείων, ένα άλλο τμήμα φυλάει το γεφυράκι προς την πλευρά του στρατωνισμού των χωροφυλάκων και μια άλλη ομάδα παραμένει να φυλάει την είσοδο –έξοδο στο ρέμα. Τρεις ΕΛΑΣίτες παραμερίζουν τα σύρματα και τραβάνε τις κομμένες μπάρες του φράχτη. Το άνοιγμα είναι έτοιμο, ο αστυφύλακας Μιχάλης Κωστόπουλος ντυμένος  Μοίραρχος και ο Αρίστος (Γιώργος Διαμαντόπουλος) — καπετάνιος του ΕΛΑΣ Ν. Φιλαδέλφειας, Ν. Ιωνίας κ.λπ. – ντυμένος υπενωμοτάρχης, ο Παναγιώτης Μηλιώτης, υπενωμοτάρχης (κανονικός αυτός), συνοδευόμενοι από ΕΛΑΣίτες χωροφύλακες ντυμένους με στολές υπαξιωματικών εισβάλουν προσποιούμενοι ότι πρόκειται για έφοδο υψηλόβαθμου κλιμακίου για να επιθεωρήσει τη φύλαξη του χώρου. Εκεί τους περιμένει ο συνεργαζόμενος με τον ΕΛΑΣ υπενωμοτάρχης Γιάννης Γύπαρης, ο οποίος αναφέρει στον «μοίραρχο»: «Λαμβάνω την τιμή να αναφέρω σκοποί στη θέση τους. Κρατούμενοι επίσης».  Ο «μοίραρχος» προχωρεί και από πίσω του, αστραπιαία και αθόρυβα, οι σκοπιές αφοπλίζονται μια – μία και οι σκοποί δένονται και φιμώνονται.

Στις 5.30΄ ανοίγει η πόρτα του θαλάμου με τους κρατούμενους Ακροναυπλιώτες. Ολοι έτοιμοι, οι ΕΛΑΣίτες ανακοινώνουν στους κρατούμενους: «Σύντροφοι, είσαστε ελεύθεροι».

Ο Βασίλης Γ. Μπαρτζιώτας (Φάνης)

Στην είσοδο περιμένει ο Φάνης (Βασίλης Μπαρτζιώτας). Ο Σπύρος Κωτσάκης προτρέπει τους κρατούμενους να ετοιμαστούν γρήγορα και αθόρυβα.

Ανάμεσα στους 56 Ακροναυπλιώτες ήταν και ο πολύ βαριά άρρωστος Γιάννης Περδίκας, που ανήσυχος φωνάζει:

–Μη μ’ αφήνετε σύντροφοι, αδέλφια!

Ενας από τους συντρόφους του τον παίρνει στην πλάτη. Σε πέντε λεπτά όλοι ήταν έτοιμοι.

Ομάδες των δεσμωτών της Ακροναυπλίας, με επικεφαλής στην κάθε μια έναν ΕΛΑΣίτη, γλιστρούν από την ανοιγμένη πόρτα του κτιρίου, περνούν όλο το Σανατόριο, και από έναν υπόνομο περνούν τα σπασμένα σίδερα και βγαίνουν στη λεωφόρο Μεσογείων. Στο δρόμο συναντούν τους ΕΛΑΣίτες αστυφύλακες που τους δείχνουν από πού να πάνε.

Ο Θανάσης Τάσος κουβαλάει στην πλάτη του τον ετοιμοθάνατο Γ. Περδίκα. Τον ξεκουράζουν οι Τάσος Κινόγλου και Βαγγέλης Ρογκάκος… Ο Περδίκας θα πεθάνει σε λίγες μέρες σε μια κλινική της Αθήνας, λεύτερος!

H επιχείρηση τελείωσε σε 25 λεπτά, σύμφωνα με το πρόγραμμα.  Όταν πια πέρασαν τα Τουρκοβούνια ακούστηκαν οι πρώτοι πυροβολισμοί, μα ήταν πια αργά. Ο διοικητής των χωροφυλάκων ειδοποιούσε τον υπουργό της Ασφάλειας για τη δραπέτευση. Κανείς δεν του απαντούσε. Οι ΕΛΑΣίτες είχαν κόψει και τα τηλεφωνικά σύρματα. Κι όταν πια στις 10 το πρωί, πέντε ώρες μετά, κινητοποιήθηκαν τα ιταλικά και γερμανικά τανκς, οι 56 αγωνιστές της Ακροναυπλίας βρίσκονταν κιόλας στα σπίτια που τους είχε εξασφαλίσει η Κομματική Οργάνωση της Αθήνας.

Η επιχείρηση της απελευθέρωσης των Ακροναυπλιωτών ήταν ένα αναπάντεχο «δώρο» στον Ιωάννη Ράλλη που αυτή τη μέρα, 7 Απρίλη 1943, διοριζόταν πρωθυπουργός της δωσίλογης κυβέρνησης  των Γερμανών, μετά την παραίτηση του άλλου δωσίλογου Κ. Λογοθετόπουλου.

Η προετοιμασία της Επιχείρησης

Οι φυλακές της Ακροναυπλίας

Το Δεκέμβρη του 1942 τα χιτλερικά Ες-Ες περικυκλώνουν την Ακροναυπλία και την ζώνουν από όλες τις μεριές με πολυβόλα. Γερμανοί με αυτόματα μπαίνουν μέσα στο στρατόπεδο και αρχίζουν να κλωτσάνε, να βρίζουν και να χτυπούν όποιον κρατούμενο βρίσκουν. Τελικά πήραν στην Αθήνα 6 κρατούμενους και σε λίγες μέρες εκτέλεσαν τους τέσσερις:

1. Ηλία Μπερκέτη, πρώην υποψήφιο δήμαρχο του ΚΚΕ στην Αθήνα
2. Ηλία Θωΐδη, γραμματέα του Ενωτικού Εργατικού Κέντρου Πειραιά
3. Χαράλαμπο Κοσκινά, δάσκαλο από την Αθήνα, και
4. Αριστοτέλη Τσουρτσούλη, δημοσιογράφο του Ριζοσπάστη, από τον Αλμυρό Θεσσαλίας.

Η εκτέλεση των τεσσάρων προκάλεσε έντονες διαμαρτυρίες και κύμα αναταραχής. Οι Ιταλοί φασίστες για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση που δημιουργήθηκε απάντησαν με δυο τρόπους: Πρώτο, συντόμευσαν τη μεταφορά των αγωνιστών της Ακροναυπλίας στα ιταλικά στρατόπεδα της Λάρισας και της Κατούνας στη Βόνιτσα και, δεύτερο, έδωσαν υπόσχεση σε πολλές επιτροπές επιστημόνων και κληρικών που τους επισκέφτηκαν, ότι τους φυματικούς Ακροναυπλιώτες, καμιά πενηνταριά, θα τους μεταφέρουν για «θεραπεία» στο Σανατόριο «Σωτηρία» στην Αθήνα.

Στο τέλος του Δεκέμβρη 1942 η Κομματική Επιτροπή της Ακροναυπλίας πήρε κρυπτογραφημένο σημείωμα από το Πολιτικό Γραφείο της ΚΕ του ΚΚΕ (το υπόγραφε ο Γιάννης Ιωαννίδης) με το οποίο την πληροφορούσε για τις ενέργειες και την πάλη του Κόμματος για τη σωτηρία των Ακροναυπλιωτών. Ταυτόχρονα έδινε εντολή στην Κομματική Επιτροπή Ακροναυπλίας, με προσωπική ευθύνη του γραμματέα της, Βασίλη Μπαρτζιώτα, να πάρει όλα τα μέτρα και να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα που μπορούσε, για να σχηματιστεί ένας κατάλογος 50-60 «φυματικών» στελεχών και μελών του ΚΚΕ (εγκριμένος από τους Ιταλούς στρατιωτικούς γιατρούς), που θα μεταφερθούν στο Σανατόριο «Σωτηρία» της Αθήνας. Από κει και πέρα – έλεγε το σημείωμα – είναι δουλειά του Κόμματος για την απελευθέρωσή τους…

Πράγματι σχηματίστηκε ένας κατάλογος από 57 «φυματικούς». Στην πραγματικότητα στην Ακροναυπλία δεν υπήρχαν παραπάνω από 5-6 κρατούμενους με ανοιχτή φυματίωση. Ολοι οι φυματικοί στη διάρκεια της βασιλο-μεταξικής δικτατορίας, μέχρι και τον Μάη του 1942, είχαν μεταφερθεί στα Σανατόρια του Ασβεστοχωρίου και της Πέτρας.

Τον Γενάρη του 1943 μεταφέρθηκαν πάνω από 500 Ακροναυπλιώτες στα ιταλικά στρατόπεδα. Εμειναν μόνο οι 57 του καταλόγου. Στο τέλος ήρθε η έγκριση για τη μεταφορά τους στην Αθήνα, στο Σανατόριο Σωτηρία. Ηταν 24 Φλεβάρη 1943. Το κάτεργο της Ακροναυπλίας έκλεισε οριστικά ύστερα από 6 χρόνια ηρωικής ζωής. Το απόγευμα έφτασαν στο «Σωτηρία». Τρεις μέρες μετά πέθανε ο Ακροναυπλιώτης Γιάννης Κονταξής, σιδηροδρομικός από τη Θεσσαλονίκη, με ανοιχτή καλπάζουσα φυματίωση.

Το «Σωτηρία» ήταν ένα κρατικό Σανατόριο για τους φυματικούς. Τότε η φυματίωση θέριζε την Ελλάδα. Κάθε χρόνο πέθαιναν 15.000. Στο «Σωτηρία», που ήταν πλήρης, έφερναν τους βαριά άρρωστους φυματικούς. Αυτό το Σανατόριο ήταν ζωσμένο από εχθρικούς καταυλισμούς. Από τη μια μεριά η Σχολή Χωροφυλακής και το Γουδί με τα γερμανικά και ιταλικά στρατόπεδα, από την άλλη οι φυλακές της «Σωτηρίας». Και μετά σε μια απόσταση 100 μέτρων από το κτίριο των κρατουμένων ήταν το κτίριο όπου στρατωνίζονταν οι χωροφύλακες της φρουράς.

Στις 28 Φλεβάρη το Δελτίο Πληροφοριών της Οργάνωση του ΕΛΑΣ της Αστυνομίας Πόλεων, ανέφερε ότι μεταφέρθηκαν με τρένο 60 περίπου πολιτικοί κρατούμενοι από την Ακροναυπλία στο «Σωτηρία». Στις επόμενες δυο μέρες ήρθε η πληροφορία κι από τα τμήματα του ΕΛΑΣ των σιδηροδρομικών και της Σωτηρίας. Οι πληροφορίες πήγαν στην ΚΕ του ΕΛΑΣ και το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.

Λίγες μέρες μετά ο Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, Γιώργης Σιάντος καλεί σε σύσκεψη τον Σπύρο Κωτσάκη, καπετάνιο και πολιτικό υπεύθυνο του ΕΛΑΣ της Αθήνας – Πειραιά, και τον Πολύδωρο Δανιηλίδη, πολιτικό υπεύθυνο της ΚΕ του ΕΛΑΣ, και τους ανακοινώνει την απόφαση του ΠΓ: 1) Να συγκροτηθεί Επιτροπή για την απελευθέρωση των κρατουμένων της Ακροναυπλίας που μεταφέρθηκαν στη Σωτηρία, και 2) Η απελευθέρωση να γίνει από τον ΕΛΑΣ της Αθήνας.

Μετά από εντατικές προετοιμασίες, στο τέλος Μάρτη το σχέδιο δράσης είχε ολοκληρωθεί. Ποιοι θα πάρουν μέρος, οι βοήθειες από τις οργανώσεις των ΕΑΜτών γιατρών, νοσοκόμων, άλλων εργαζομένων και χωροφυλάκων, ο τρόπος με τον οποίο θα γίνει ο αιφνιδιασμός και ο αφοπλισμών των σκοπών χωροφυλάκων.

Την Τετάρτη 31 Μάρτη 1943, ο Σπύρος Κωτσάκης – ντυμένος γιατρός – συνοδευόμενος από τον γιατρό υφηγητή Λαμέρα και τον αρχινοσοκόμο Βλαχούλη, επισκέφτηκαν τον Βασίλη Μπαρτζιώτα, ως επικεφαλής των 56, δήθεν για καρδιολογική εξέταση και του έδωσαν το σημείωμα του Πολιτικού Γραφείου, και του ανέπτυξαν γρήγορα και με ακρίβεια όλο σχέδιο της επιχείρησης. Την Δευτέρα 5 Απρίλη ο Μπαρτζιώτας πήρε το συνθηματικό απέξω: «Τετάρτη».

Την παραμονή, Τρίτη 6 Απρίλη, μαζεύονται όσοι θα έπαιρναν μέρος στην επιχείρηση, σε μια παράγκα, κοντά στο Σανατόριο, από αυτές που έφτιαχναν οι φυματικοί του «Σωτηρία», οι «εξωτερικοί», οι οποίοι δεν χωρούσαν στο νοσοκομείο γιατί ήταν πλήρες.

Εκεί οι μαχητές πληροφορούνται τις λεπτομέρειες του σχεδίου και παρέμειναν κλεισμένοι μέχρι την ώρα που θα άρχιζε η εκτέλεση της επιχείρησης. Δυο ΕΛΑΣίτες, ο Μιχάλης και ο Λεωνίδας είχαν κόψει, από το προηγούμενο βράδυ, τα σίδερα στο ρέμα και όλα ήταν έτοιμα. Η επιχείρηση είχε αρχίσει.

Η απελευθέρωση των 56 αγωνιστών της Ακροναυπλίας, που έγινε αναίμακτα, ήταν μια τεράστιας σημασίας πετυχημένη επιχείρηση  του ΕΛΑΣ της Αθήνας. Πέρα από το κύμα ενθουσιασμού που προκάλεσε στο λαό της πρωτεύουσας, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οργάνωση του αγώνα, αφού οι απελευθερωθέντες, στην πλειοψηφία τους δοκιμασμένα στελέχη του ΚΚΕ, πλαισίωσαν σαν καθοδηγητές τις οργανώσεις του κόμματος όλης της Ελλάδας. Ο Βασίλης Μπαρτζιώτας, σε λιγότερο από δυο μήνες ανάλαβε γραμματέας της ΚΟΑ σαν «Φάνης».

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

[1] Από το βιβλίο «Εξήντα χρόνια αγώνων και θυσιών. Χρονικό ΚΚΕ» Εκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος Ι, 1918-1945, σελ. 196

ΠΗΓΕΣ:

–«Η Εθνική Αντίσταση στην Αδούλωτη Αθήνα», Βασίλη Γ. Μπαρτζιώτα, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1984
–«ΕΙΣΦΟΡΑ στο χρονικό της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης στην Αθήνα», Σπύρου Α. Κωτσακη (Νέστορα), Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986

από ημεροδρόμος