"Ήτανε μιά Παναγιά η Μαρία" - Ποιος σκότωσε τη Μαρία Δημάδη; - Μαρτυρίες για τη δράση της

Η Αγρινιώτισσα ηρωίδα εκτελέστηκε έξω από τις φυλακές της Αγίας Τριάδας στις 31 Αυγούστου του 1944

Γράφει ο Μανώλης Πέπονας,

φοιτητής Ιστορικού-Αρχαιολογικού Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Αγρίνιο, τέλη Αυγούστου 1944. Οι Γερμανοί είναι έτοιμοι να αποχωρήσουν. Ο ΕΛΑΣ συγκεντρώνει τις δυνάμεις του με σκοπό τη δημιουργία πολιορκητικού κλοιού έναντι της πόλης. 

Ήδη στις 7 Αυγούστου οι Γερμανοί ένιωσαν την πίεση των ανταρτών στην περιοχή του Αϊ Βλάσση.Τα γερμανικά αντίποινα στα χωριά Παναιτώλιο και Παραβόλα είναι απλές σπασμωδικές κινήσεις ενός πεσόντος γίγαντα.

Παράλληλα ο ΕΔΕΣ, πιο ενισχυμένος από ποτέ, εντείνει τις ενέργειές του κατά των κατακτητών και τους προξενεί σοβαρές απώλειες αρχικά στην Αιτωλοακαρνανία και έπειτα στην Ήπειρο. Πράγματι, αυτές οι επιθέσεις των ανδρών του ΕΔΕΣ είναι η χαριστική βολή για τους Γερμανούς που θα αποσυρθούν οριστικά από την περιοχή στις αρχές Σεπτεμβρίου.

Στις 31 Αυγούστου, έξω από τις φυλακές της Αγίας Τριάδας ακούγονται πυροβολισμοί και μια γυναίκα πέφτει νεκρή. Είναι η 37χρονη Μαρία Δημάδη, η ευπαρουσίαστη κόρη του γιατρού Κώστα Δημάδη και μεταφράστρια της Κομαντατούρ. Για τη ζωή και τη δράση της συγκεκριμένης γυναίκας έχουν γραφτεί πολλά(1), ακόμη και σίριαλ ανέβηκε από την κρατική τηλεόραση.

Ο Θ. Κακογιάννης αναγράφει χαρακτηριστικά: «Η Μαρία Δημάδη, κόρη ευγενική, μορφωμένη και καλλιεργημένο πλάσμα, γόνος της εύπορης οικογένειας του γιατρού Δημάδη, στάθηκε για την πόλη και την περιοχή της η αποφασιστική, η ενεργητική συμπαραστάτισσα, η ριψοκίνδυνη γυναίκα, τότε σε κείνες τις δύσκολες μέρες της Κατοχής»(2).Αυτή την αξιοθαύμαστη ηρωίδα εκτέλεσαν οι άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας εκείνη την τελευταία μέρα του Αυγούστου.

Ποιος λοιπόν σκότωσε τη Μαρία Δημάδη; 
Είναι σχεδόν απίθανο πως αυτό το έκαναν οι Γερμανοί. Ο πρώτος λόγος είναι πως αυτοί ήταν απασχολημένοι σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις με σκοπό τη διευκόλυνση της πορείας αποχώρησής τους που θα ξεκινούσε στις 6 Σεπτεμβρίου.

Είναι χαρακτηριστικό πως όλο τον Αύγουστο τα γραφεία της Κομαντατούρ ήταν σχεδόν άδεια, καθώς εκτός των άλλων οι Γερμανοί αξιωματικοί ήταν «απασχολημένοι» με αντίποινα και εκτελέσεις για εκφοβισμό των ανταρτών. Εξάλλου είναι γνωστή η φήμη πως ανώτατος Γερμανός διοικητής είχε ερωτευτεί τη Δημάδη και παρ’ ότι η δράση της ήταν γνωστή αυτή ουδέποτε ενοχλήθηκε.

Ωστόσο μετά την εκτέλεση κανένας δεν τιμωρήθηκε, πράγμα που μπορεί να σημαίνει πως αυτή η απόφαση πάρθηκε κρυφά και έγινε γνωστή μαζί με ενοχοποιητικά στοιχεία που πιθανώς μάζεψαν -και σίγουρα οι Γερμανοί τα γνώριζαν από πριν- οι Ταγματασφαλίτες εκτελεστές.

Οι αντάρτες κάθε οργάνωσης ήταν πάντα βέβαιοι για τον ένοχο του θανάτου της συναγωνίστριάς τους. Ο ΕΛΑΣίτης Δ. Μπαλωμένος αναφέρει στο βιβλίο-ημερολόγιό του: «(…) ο Τολιόπουλος με τον Αρσένη εκτελούν την Ηρωίδα Μαρία Δημάδη έξω από τις φυλακές στην Αγία τριάδα. Ο λόγος να μην παρουσιάσει τα αμαρτήματα των Ταγματασφαλιτών για όλες τις εκτελέσεις»(3).

Είναι γεγονός πως η Δημάδη ως μεταφράστρια της Κομαντατούρ γνώριζε πολλά για τη δράση των «τσολιάδων» και οι τελευταίοι, με ορατό το ενδεχόμενο παράδοσης της πόλης αποφάσισαν πως η ασφάλειά τους δεν ήταν εξασφαλισμένη όσο αυτή ήταν στη ζωή.

Ο ταγματάρχης Τολιόπουλος, διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας στο Αγρίνιο, ήταν ένας σαδιστής που προτιμούσε να βασανίζει ο ίδιος τα θύματά του(4). Θέλοντας να κρύψει τη δράση του ανέθεσε σε πρωτοκλασάτους και φανατικούς συνεργάτες του την επιχείρηση της συγκεκριμένης εκτέλεσης, έχοντας έτσι τη σιγουριά πως η Δημάδη δεν θα γλίτωνε.

Στην περίφημη αναφορά του βέβαια δεν κάνει καμία μνεία για το περιστατικό. Υπάρχει όμως ένα αναπάντητο ερώτημα: γιατί κανένας δεν προσπάθησε να σώσει τη Δημάδη; Ένας καλός λόγος είναι η δύναμη των Γερμανών και των συνεργατών τους -οι οποίοι δεν ήταν καθόλου αμελητέο μέγεθος- ή ο φόβος αντιποίνων.

Επιπλέον ο ΕΛΑΣ επιθυμούσε να αποφύγει την αιματοχυσία για δύο λόγους: αφενός γιατί ήθελε να καταλάβει αυτός το Αγρίνιο με τις λιγότερες απώλειες και αφετέρου στο μυαλό κάποιων υψηλόβαθμων στελεχών του (όπως ήταν ο Βελουχιώτης(5)) οι ανάγκες για εξοπλισμό και συντήρηση ήταν ταυτόσημες με τη θέληση για ανατροπή της εξουσίας μετά την απελευθέρωση.

Από την άλλη ο ΕΔΕΣ -ο οποίος δεν είχε σχέσεις με τη Δημάδη- ήταν απασχολημένος με επιθέσεις στην ύπαιθρο και κυρίως στην περιοχή της Ηπείρου όπου βρισκόταν ως και ο ίδιος ο Ζέρβας. Σε τελική ανάλυση και για τις δύο οργανώσεις, η ηρωίδα από το Αγρίνιο ήταν μια πολύτιμη συνεργάτιδα αλλά ακόμη μία από τις πολλές που εκτελέστηκαν.

Στις 31 Αυγούστου 1944 η Μαρία Δημάδη εκτελέστηκε από συμπατριώτες της (αν και ότι περιέχει τον όρο πατριώτης δεν μπορεί να συμβαδίσει με αυτούς τους ανθρώπους) των Ταγμάτων Ασφαλείας. Γνώριζε πως η θέση της ήταν επισφαλής, προτίμησε όμως να μείνει πιστή στο καθήκον και να πέσει στο βωμό των ιδανικών του εαυτού της και της πατρίδας της.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1.Βλέπε χαρακτηριστικά, Φ. Γελαδόπουλος, «Μαρία Δημάδη», β’ έκδοση

2.Θ. Κακογιάννης, «Μνήμες και Σελίδες της Εθνικής Αντίστασης», εκδ. Κωσταράκη.

3.Δ. Μπαλωμένος «Το Ημερολόγιο ενός Αγωνιστή», Αγρίνιο 2011

4.Χαρακτηριστικές οι συνεντεύξεις των Λ. Νικολάου και Αμ. Λέρη στη Μ. Αγγελή (όπως η ίδια αναφέρει σε άρθρο της με τίτλο «Αποθήκες Αφών Παναγοπούλου» στο τοπικό site του Αγρινίου «Εποχές»). Τις εμπειρίες τους για τους βασανισμούς από τον Τολιόπουλο μου μοιράστηκαν οι Μ.Α. και Α.Σ. -επίσης γυναίκες- στις 16/6/2014.

5.Για τις απόψεις του Βελουχιώτη, βλέπε Ιάσονας Χανδρινός, «ΑΡΗΣ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ», περιοδικό Ιστορία του Έθνους τεύχος 5, Ιούνιος 2009.
http://www.agrinionews.gr/

"Ήτανε μιά Παναγιά η Μαρία"

Μαρτυρίες για τη δράση της Μαρίας Δημάδη, ηρωίδας της Εθνικής Αντίστασης, που εκτελέστηκε στις 31/8/1944, στο Αγρίνιο από Έλληνες, συνεργάτες των Γερμανών

Ιερέας Κων/νος Παπαβαλής
Όπου επρόκειτο οι Γερμανοί να κάνουν επίθεση, η Μαρία μας ειδοποιούσε, για να παίρνουμε τα μέτρα μας.

Μια γερμανική αμαξοστοιχία με πυρομαχικά, στις 9 Απριλίου έρχονταν από Κρυονέρι – Αγρίνιο. Και στη θέση Σταμνά, την ανατίναξε ο Ελασίτης Καπετάν Βονόρτας με τα παλικάρια του. Και οι 65 Γερμανοί στρατιώτες νεκροί.

Γιαγιά Ερασμία
Όταν ρωτούσαμε τη Μαρία τι κάνει, πού πάει, μας απαντούσε: “τρέχω να σώσω τον κόσμο που κινδυνεύει”. Όταν πιάσανε όλους τους Πετροχωρίτες από το χωριό Μακρυνία (…) τους φυλάκισαν. Κι έγινε η δίκη.
Η Μαρία φρόντισε με όλους τους τρόπους και τους αθώωσε.
Όταν βγήκανε, πήγανε στη Μαρία και την ευχαριστήσανε, και την είπανε:
“Τι θέλεις, τρόφιμα ή χρήματα;”
Κι η Μαρία τους είπε:
“Δε θέλω τίποτα, μόνον φύγετε αμέσως να μη σας ξαναπιάσουνε”.
Τότες της είπανε:
“Όταν τελειώσει ο πόλεμος θα σου κάνει όλο το χωριό ένα μεγάλο δώρο”.
Και όταν μάθανε το θάνατό της χτυπήσανε την καμπάνα και πήγε όλο το χωριό και της κάνανε μνημόσυνο.

Ευάγγελος Κουκούλης
Με τη Μαρία τα λέγαμε συχνά. Ήταν σε κάθε φιλανθρωπική εκδήλωση.
Ήτανε μέσα στο αίμα της να κάνει καλό στον άνθρωπο που χρειάζονταν βοήθεια. Γι’ αυτό όλοι στο Αγρίνιο την εκτιμούσαν. (…)

Μετά εμένα με επιστράτευσαν βιαίως τα Τάγματα Ασφαλείας. Τι να έκανα; Και σαν υπαξιωματικός που ήμουν με τοποθέτησαν αρχιφύλακα στις φυλακές της Αγίας Τριάδας. Βοηθούσα κρυφά τους κρατούμενους. Τους έδινα ψωμί, φαγητό, φάρμακα. Τους διευκόλυνα όσο μπορούσα, με κίνδυνο της ζωής μου.

Μια νύχτα οι τσολιάδες φέραν μια γυναίκα. Όταν αναγνώρισα ότι ήταν η Μαρία Δημάδη ανατρίχιασα. Αμέσως την έσυραν πιο πέρα και μπροστά στα μάτια μου την εκτέλεσαν.


από το βιβλίο του ΦΙΛΙΠΠΑ ΓΕΛΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
“ΜΑΡΙΑ ΔΗΜΑΔΗ ΗΡΩΙΔΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ”
Εκδόσεις ΝΕΣΤΟΡΑΣ

ΑΓΡΙΝΙΟ.....ΓΛΥΚΙΕΣ ΜΝΗΜΕΣ