Ανακαλύφθηκαν κρυμμένες δομές 2.300 ετών κάτω από πύργο της ελληνιστικής περιόδου στην Πάρο (φωτο & βίντεο)

Ο Παλαιόπυργος με κατεύθυνση προς τα βόρεια πάνω από δύο κτήματα που ερευνήθηκαν και προς τον Κόλπο της Νάουσας. Φωτογραφία: E. Levine

Για πρώτη φορά, μια διεθνής ομάδα αρχαιολόγων, αξιοποίησε τεχνολογία υπόγειας γεωφυσικής έρευνας, με σκοπό να αποκαλύψει τα μυστήρια που κρύβονται στο έδαφος γύρω από τον ιστορικό πύργο της Πάρου.

Η μελέτη τους, η οποία δημοσιεύτηκε στο Journal of Archaeological Science: Reports, αποκάλυψε το αρχαίο αγροτικό σύμπλεγμα και καθιερώνει μια νέα, αποτελεσματική μέθοδο καταγραφής και διαφύλαξης της αγροτικής, αρχαιολογικής κληρονομιάς, η οποία αντιμετωπίζει την αυξανόμενη απειλή της αστικής ανάπτυξης και του μαζικού τουρισμού.

Η έρευνα εστίασε στον κυκλικό πύργο του Παλαιόπυργου, μια δομή της Ελληνιστικής Περιόδου (4ος – 3ος αιώνας π.Χ.), σε απόσταση 800 μέτρων από τη βόρεια ακτή της Πάρου. Μέχρι σήμερα, αυτό το είδος αγροτικού πύργου, είχε μελετηθεί κυρίως από αρχιτεκτονική σκοπιά. Ήταν γνωστό ότι, ο πύργος εξυπηρετούσε πολλές λειτουργίες – αμυντικές, οικιστικές, ως φυλακή, και κυρίως, ήταν κέντρο αγροτικής παραγωγής.

Ωστόσο, ελάχιστα είναι γνωστά για το πώς οι δομές του ενσωματώθηκαν στο περιβάλλον τοπίο. Στην Ελλάδα, οι γεωφυσικές μελέτες έχουν εφαρμοστεί κυρίως σε αρχαίους αστικούς χώρους στην ηπειρωτική χώρα και την Κρήτη.

Εναέρια ορθοφωτογραφία της περιοχής των ερευνών και στοιχεία που δείχνουν θέσεις και λεπτομέρειες του πύργου και πέντε δοκιμαστικές τάφροι που ανασκάφηκαν πριν αρχίσει η γεωφυσική μελέτη. Η μικρή τάφρος του τοίχου αναφέρεται στο κείμενο και φαίνεται πως εφάπτεται στην εξωτερική πλευρά του πύργου στην τάφρο. Φωτογραφία: E. Levine

Σπάνια έχει εφαρμοστεί στις Κυκλάδες και ακόμη πιο σπάνια σε αγροτικό πλαίσιο, εξηγούν οι ερευνητές στο άρθρο τους. Η εργασία τους ανατρέπει αυτή την τάση, αξιοποιώντας μαγνητική έρευνα, μια μη παρεμβατική γεωφυσική τεχνική για να εξετάσει κάτω από το έδαφος, από τα καλλιεργημένα αγροκτήματα που περιβάλλουν τον πύργο, με σκοπό να εντοπίσει θαμμένες, συστεγασμένες δομές και ίχνη αρχαίας γεωργικής δραστηριότητας, σημάδια που πλέον δεν είναι εμφανή στην επιφάνεια.

Η ομάδα, με επικεφαλής τον Emlyn Dodd του ινστιτούτου κλασικών σπουδών, από το πανεπιστήμιο του Λονδίνου, χαρτογράφησε μια περιοχή 30.000 τ.μ. γύρω από τον πύργο, με τη χρήση μαγνητόμετρου κλίσης.

Το εργαλείο αυτό λειτουργεί ως πολύ ευαίσθητος ανιχνευτής μετάλλων μόνο που, αντί ν’ αναζητά αντικείμενα, μετρά μικροσκοπικές διαφορές στο φυσικό μαγνητικό πεδίο της Γης.

Κοντινή λήψη αναγνωρισμένων ανωμαλιών [4] και [5] αρχαιολογικού ενδιαφέροντος γύρω από τον πύργο, με δεδομένα μαγνητομετρίας (επάνω μέρος) και ερμηνεία (κάτω μέρος). Τα σημεία που έχουν ανοίξει οι δοκιμαστικές τάφροι έχουν σημαδευτεί με άλλες ανωμαλίες και καταγράφονται στην μελέτη. Φωτογραφία: S. Kay

Οι διαφοροποιήσεις αυτές, ή “ανωμαλίες”, αποκαλύπτουν την παρουσία θαμμένων δομών: έναν πέτρινο τοίχο, μια λακκούβα, μια τάφρο ή ακόμη ένας σωρός από καμμένα κεραμικά, αλλάζουν τον μαγνητισμό του εδάφους και καταγράφονται στα δεδομένα.

Η διαδικασία είναι περίπλοκη, αλλά η αρχή είναι απλή: Ό,τι είναι θαμμένο και διαφέρει από το περιβάλλον έδαφος, αφήνει μαγνητικό ίχνος. Οι ερευνητές επεξεργάστηκαν τα δεδομένα με εξειδικευμένο λογισμικό για να δημιουργήσουν χάρτες που, σαν ακτινογραφία εδάφους, δείχνουν τις ανωμαλίες αυτές με την μορφή κουκίδων, γραμμών και γεωμετρικών μορφών που πρέπει να ερμηνεύσουν οι αρχαιολόγοι.

Τι ανακαλύφθηκε κάτω από το πεδίο της μελέτης

Τα αποτελέσματα, τα οποία αναφέρονται λεπτομερώς στην έρευνα, αποκαλύπτουν πολλές, υποσχόμενες ανωμαλίες. Το σημαντικότερο βρίσκεται σε απόσταση περίπου 35 μέτρων νοτιοανατολικά του πύργου.

Η αναφορά των ερευνητών τη χαρακτηρίζει ως σύνολο ανωμαλιών που έχουν δημιουργηθεί από δύο υψηλές μαγνητικές συγκεντρώσεις μαζί με αδρές και σταθερές, ευθύγραμμες ανωμαλίες. Αν και το ακριβές του σχήμα δεν είναι σαφές, η εγγύτητά του στον πύργο και το γεγονός ότι συμπίπτει με μια περιοχή όπου η έρευνα υπόγειου πεδίου βρήκε σημαντική συγκέντρωση θραυσμάτων από αμφορείς, υποδηλώνει ότι μπορεί να ήταν τα υπολείμματα μιας συστεγασμένης δομής, ίσως ένα δωμάτιο ή εργαστήριο που σχετίζεται με τις δραστηριότητες του πύργου.

Στα βόρεια του πύργου, εμφανίζεται μια ακόμη ανωμαλία.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι μπορεί να είναι η συγκέντρωση υλικού ή γεμίσματος και όχι κάποια κάθετη δομή, αλλά η σημαντική του τοποθεσία, υποδηλώνει ότι ενδέχεται να είναι κομμάτι του συμπλέγματος. Ακόμη, το μαγνητόμετρο εντόπισε ένα αρχαίο κομμάτι γης: Μία ευθεία γραμμή από ανατολικά προς τα δυτικά, που διέτρεχε τα βόρεια κτήματα που μπορεί να ήταν η οριοθέτηση μιας ιστορικής ιδιοκτησίας που ανάγεται πριν από τον χωματόδρομο που υπάρχει σήμερα στο σημείο.

Παζλ με κομμάτια από άλλα νησιά

Για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων, οι αρχαιολόγοι εξέτασαν δύο παρόμοιους πύργους στις Κυκλάδες. Μια καθοριστικής σημασίας παράλληλη περίπτωση είναι ο Πύργος του Χειμάρρου (Ελληνιστική Εποχή) στο γειτονικό νησί, τη Νάξο.

Εκεί, ο κεντρικός πύργος περιβάλλεται από μια τετράγωνη αυλή 34×34 μέτρων όπου στεγάζονται τουλάχιστον επτά κολλημένα σπίτια, ορισμένα από τα οποία ήταν εξοπλισμένα με πιεστήρια για την παραγωγή ελαιόλαδου στην Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο.

Αν είναι παρόμοια η κατάσταση και στον Παλαιόπυργο, είναι πιθανόν ορισμένα τμήματα της αυλής αυτών των διαστάσεων, να μην έχουν ανιχνευθεί στην μελέτη, παραδέχονται οι ερευνητές.

Η μελέτη είχε ορισμένους περιορισμούς: Τον σύγχρονο δρόμο, τα κανάλια αποστράγγισης και στοίβες από πέτρες που έκλειναν τμήμα του υπεδάφους γύρω από τον πύργο.

Μάλιστα, μια μικρή δοκιμαστική τάφρος που είχε διανοιχθεί πριν από τη γεωφυσική μελέτη, αποκάλυψε πως ένας τομέας του παρακείμενου στον πύργο τοίχο, δεν μπορούσε ν’ ανιχνευθεί λόγω των εμποδίων. Το αποτέλεσμα, επαληθεύει πως, ίσως να υπήρχαν περισσότερες δομές γύρω από τον πύργο, οι οποίες τώρα είναι θαμμένες κάτω από στοίβες χαλασμάτων.

Συνολικά, τα δεδομένα αυτά καταδεικνύουν ότι ο πύργος δεν ήταν ποτέ απομονωμένος, έστω και τα όρια της αυλής ή άλλες δομές δεν είναι ορατές προς το παρόν, συμπεραίνουν οι συγγραφείς της έρευνας.

Με άλλα λόγια, ο πύργος στον Παλαιόπυργο δεν ήταν μόνος του – αλλά ο πυρήνας ενός ενεργού αγροτικού συμπλέγματος. Ο πύργος και οι περιβάλλουσες δομές χρησιμοποιούνταν για αιώνες.

Τα θραύσματα κεραμικής που συλλέχθηκαν από την επιφάνεια της γης, αφηγούνται μια ιστορία που ξεκινά από την Αρχαϊκή Εποχή (7ος αιώνας π.Χ.), και έχουν σημαντική παρουσία στην Κλασική και την Ελληνιστική Περίοδο, ενώ συνεχίζουν να εμφανίζονται με πιο συγκεντρωμένο και εκτεταμένο τρόπο στη διάρκεια της Ρωμαϊκής και Ύστερης Ρωμαϊκής περιόδου.

Η ανακάλυψη των αντιβάρων πιεστηρίου κοντά στον πύργο, υποδηλώνει σημαντική τοπική παραγωγή κρασιού ή ελαιόλαδου και μπορεί να συνδέονται με κλιβάνους αμφορέων του 6ου και 7ου αιώνα μ.Χ., οι οποίοι έχουν ανακαλυφθεί σε ανασκαφές, στον κοντινό κόλπο της Νάουσας. Τα προϊόντα, μεταφέρονταν σε αμφορείς με πλοία, για εξαγωγές, γεγονός που συμφωνεί με την πληθώρα των θραυσμάτων από δοχεία που έχουν ανακαλυφθεί.

Πέρα από τις συγκεκριμένες ανακαλύψεις στον Παλαιόπυργο, το έργο θέτει ένα σημαντικό προηγούμενο για τη διαφύλαξη της κληρονομιάς στις Κυκλάδες. Η Πάρος και γειτονικά της νησιά, έχουν υποστεί άνευ προηγουμένου πίεση λόγω της οικιστικής ανάπτυξης και του τουρισμού. Νέα κτίρια χτίζονται ομαδόν όλο και πιο κοντά στον αρχαιολογικό χώρο του Παλαιόπυργου, προειδοποιεί το άρθρο.

Η κατασκευή των τουριστικών καταλυμάτων εκτείνεται σ’ όλο το αστικό τοπίο, απειλώντας σημεία που δεν έχουν καταγραφεί ποτέ. Οι γεωφυσικές μελέτες προτείνονται ως εργαλείο της πρώτης γραμμής, είναι αποτελεσματικές, μη παρεμβατικές ώστε οι τοπικές αρχές να μπορούν να προχωρούν σε ορθές αποφάσεις.

Η υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης μεθοδολογίας, προσφέρει αποτελεσματικούς τρόπους για τα ταξιδιωτικά πρακτορεία, δίνοντας στους αρχαιολόγους τη δυνατότητα να καταγράψουν αποδοτικά τα αρχαιολογικά στοιχεία στην επιφάνεια και το υπέδαφος, με υψηλό βαθμό ανάλυσης.

Η μέθοδος αυτή, δίνει τη δυνατότητα ιεράρχησης των προτεραιοτήτων: Αν τα μαγνητικά δεδομένα δεν δείξουν τίποτα, τότε μπορούν ν’ αποφευχθούν δαπανηρές και παρεμβατικές δοκιμαστικές ανασκαφές. Αν, όπως στην περίπτωση αυτή, καταδείξουν περιοχές ενδιαφέροντος, οι ανασκαφές θα μπορούν να είναι εξαιρετικά ακριβείς, γλιτώνοντας χρόνο και πόρους.

Η μελέτη για τον Παλαιόπυργο, είναι το πρώτο βήμα. Οι συγγραφείς είναι επιφυλακτικοί και αναγνωρίζουν πως, τα πορίσματα, αν και υποσχόμενα, δεν είναι οριστικά. Η φύση των ανιχνευμένων ανωμαλιών, πρέπει να επαληθευτεί από μελλοντικές, στοχευμένες ανασκαφές στα κομβικά σημεία που υποδεικνύονται. Τελικά, η εργασία αυτή δείχνει πως, ακόμη και σε περίπλοκα αγροτικά πλαίσια, όπου τα αρχαιολογικά ίχνη είναι λιγότερα σε σχέση με μια πόλη, η γεωφυσική τεχνολογία μπορεί να φέρει θαμμένες ιστορίες στο φως.

Η τελική πρόταση της μελέτης, συνοψίζει εύστοχα το πνεύμα της:

Τα δεδομένα μπορούν ν’ αξιοποιηθούν για να καθοδηγηθεί το άνοιγμα των δοκιμαστικών τάφρων εκεί όπου χρειάζεται μεγαλύτερη διαύγεια, ή για τον έλεγχο της υπερβολικής διάνοιξης τάφρων όταν τα γεωφυσικά δεδομένα δεν μαρτυρούν την παρουσία στοιχείων, οδηγώντας στην πιο υπεύθυνη ανάπτυξη των χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς.

https://www.enikos.gr/