Εκτεταμένα αποσπάσματα από το άρθρο του Κερκυραίου φίλου του Ημεροδρόμου, Χρήστου Γαρουνιάτη, στην επέτειο του θανάτου του Διονύσιου Σολωμού και της γέννησης της ΕΑΜίτισσας συγγραφέως Ειρήνη Δεντρινού, που δημοσιεύεται σήμερα στο corfucommunists.gr:
Με διαφορά 22 χρόνων, την ίδια ημέρα του ίδιου μήνα, σαν σήμερα, στην Κέρκυρα έδυε ο Διονύσιος Σολωμός και ανέτειλε η Ειρήνη Δεντρινού. Ήταν 9 του Φλεβάρη.
Το 1857, στα Μουράγια της πόλης της Κέρκυρας πέθανε ο αρχηγέτης της πνευματικής Επτανησιακής Σχολής, ο πατέρας της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ο πνευματικός οδηγός μας, σύμφωνα με τον Κώστα Βάρναλη, για την κατάκτηση της ελευθερίας σε όλες της τις διαστάσεις.
Το 1879, εκεί κοντά, στα όρια της σημερινής οδού Σολωμού, γεννήθηκε η αξεπέραστη ίσαμε σήμερα γυναικεία ηγετική μορφή του πνευματικού γίγνεσθαι της Κέρκυρας, που βάδισε στα χνάρια του με οδηγό εκείνον, τον υπερασπίστηκε και τον ύμνησε κι έμελλε να αποτελέσει τον στερνό εκπρόσωπο της Επτανησιακής Σχολής, ώσπου έφυγε από τη ζωή το 1974.
Λίγα λουλούδια ημέρας γνωρίζουμε ότι θα αποτεθούν σήμερα από ένα πρόσωπο της Κέρκυρας στο νεκροταφείο του κερκυραϊκού προαστίου της Γαρίτσας, τόσο στο κενοτάφιο του Διονύσιου Σολωμού όσο και στον τάφο της Ειρήνης Δεντρινού ή Δενδρινού, όπως ήταν η ακριβής επωνυμία της, ενώ προτιμούσε να αναφέρεται ως Δεντρινού κι έτσι υπέγραφε κι ήθελε να μείνει στη μνήμη μας.
Μολονότι δεν χωρεί βέβαια σύγκριση ή κάποιος ανάλογος παραλληλισμός του πνευματικού έργου των δύο αυτών προσωπικοτήτων, όσα χρόνια και αν περάσουν, πιστεύουμε, η Κέρκυρα αυτή την ημέρα θα θυμάται και θα τιμά, συχνά, τη μνήμη αμφοτέρων.
Ειδικότερα για τη Δεντρινού, δεν θα αργήσουμε, ελπίζουμε, να συμβάλουμε ώστε να έλθει στο φως μια ανέκδοτη μελέτη για το έργο και την προσωπικότητά της, γραμμένη πριν από τρεις περίπου δεκαετίες.
Το άστρο της Ειρήνης Δεντρινού το γένος Ζαβιτζιάνου, συζύγου του πολιτικού Ανδρέα Δενδρινού, ανέτειλε στις 9 Φλεβάρη 1879.
Παρουσιάζουμε σήμερα, πιο κάτω, δύο αθησαύριστα ποιήματά της, δημοσιευμένα σε εφημερίδα του ΕΑΜ Κέρκυρας τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, τα οποία – λογοκριμένα ενδεχομένως για πολιτικούς λόγους καθώς αναφέρονται σε προσωπικότητες της Αριστεράς σε τοπικό και πανελλήνιο επίπεδο – απουσιάζουν από οποιοδήποτε βιβλίο έχει εκδοθεί με ποιήματα και άλλα έργα της ή για τη ζωή της, όπως και από κάθε σχετικό δημοσίευμα, παρόλο που και ενόσω ζούσε και μετά τον θάνατό της έχουν γίνει αρκετές εκδηλώσεις για εκείνη.
Συγχρόνως, παρουσιάζουμε πλευρές μιας εξ όσων γνωρίζουμε τελείως αμνημόνευτης από τότε, για παρόμοιους λόγους υποθέτουμε, δραστηριότητάς της στο πλευρό του ΕΑΜ της Κέρκυρας.
Είναι γνωστοί οι αγώνες της — και δεν θα αναφερθούμε σ’ αυτούς αναλυτικά — τόσο για την υπεράσπιση της σολωμικής πνευματικής κληρονομιάς όσο και για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας, μαζί βέβαια με πολλούς άλλους λόγιους του καιρού της, όπως ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης και ο Λορέντζος Μαβίλης.
Λίγα χαρακτηριστικά αποσπάσματα της διάλεξής της για τον Σολωμό, τα οποία αφορούν κυρίως όσα συνέβησαν στην αγγλοκρατούμενη τότε Κέρκυρα όταν έγινε γνωστός ο θάνατος του Ζακύνθιου βάρδου της ελευθερίας, επιλέξαμε να θυμίσουμε.
Να τι είχε πει:
«Η Ιονική Βουλή σταμάτησε αμέσως τότες τη συνεδρίασή της και κήρυξε δημόσιο πένθος για το χαμό μιας τέτοιας προσωπικότητας κ’ η δημοτική αρχή της Κέρκυρας έδωκε διαταγή να πάψει κάθε διασκέδαση ως ότου ταφεί ο νεκρός, που η κηδεία του, γιομάτη επιβολή και μεγαλοπρέπεια, συντροφεύτηκε με τ’ αληθινά δάκρυα εκείνων που ευτύχησαν να γνωρίσουν και ν’ αγαπήσουν την αλησμόνητη ποιητική μορφή, και με του λαού την ανυπόκριτη θλίψη».
Με το πολυσχιδές έργο της η Δεντρινού προσπάθησε ν’ ανταποκριθεί με τον καλύτερο τρόπο, όσο αυτό της ήταν μπορετό, θα μπορούσε να πει κανείς, στη σολωμική πνευματική και κοινωνική παρακαταθήκη, σε μια μεταβατική περίοδο κατά την οποία η Επτανησιακή Σχολή ολοκλήρωνε πια τον ρόλο της, ως ιδιαίτερο – και καινοτομικό – κεφάλαιο της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Αν και δεν είναι ζητούμενο αυτών των γραμμών η καταγραφή της πνευματικής προσφοράς και των έργων της, να σημειώσουμε ότι έγραψε και δημοσίευσε ποιήματα, μικρά πεζογραφήματα και διηγήματα, άρθρα, μελέτες, χρονογραφήματα και τέθηκε επικεφαλής ενός μεγάλου δημοτικιστικού τοπικού κινήματος, με πανελλήνια εμβέλεια, έχοντας ως βασική πηγή αναφοράς το έργο του Σολωμού. Πρωτοστάτησε εξάλλου στη δημιουργία της κερκυραϊκής πνευματικής – καλλιτεχνικής «Συντροφιάς των Εννιά» και στην έκδοση του πρωτοποριακού περιοδικού «Κερκυραϊκή Ανθολογία» τις αρχές του περασμένου αιώνα.
Στα γραφτά της, όπως έγραψε ο Κώστας Δαφνής, «εισφέρει έντονο το ποιητικό στοιχείο, την ευγένεια του ύφους, την οξύτητα της παρατηρήσεως, τη σατυρική νότα, την αισθητική καλλιέργεια, την πίστη της».
Εσυμπλήρωσε ο ίδιος: «Η Δεντρινού δεν ανήκει στους ερασιτέχνες που καλλιεργούν την τέχνη για την τέχνη. Έχει ιδέες και πιστεύει σ’ αυτές. Στην τέχνη βλέπει το μέσο για να τις φέρει πιο σιμά στο λαό. Και το χρησιμοποιεί σε κάθε ευκαιρία. Κι’ όταν γράφει κι’ όταν μιλεί. Μπορεί έτσι να αδίκησε την καλλιτεχνική ποιότητα των έργων της, έχει όμως την ικανοποίηση ότι σε κάποιες στιγμές στάθηκε στην έπαλξη των προοδευτικών αγώνων του Έθνους για την πνευματική του ανανέωση (…) Η σημαντικώτερη, η πιο ουσιαστική προσφορά της Ειρήνης Δεντρινού στην πνευματική ιστορία του τόπου υπήρξαν οι μελέτες της για τον κύκλο της Κερκυραϊκής Σχολής (…) Με την Ειρήνη Δεντρινού κλείνει οριστικά και ανεπίστρεπτα μια ολόκληρη πνευματική περίοδος (…) Σ’ αυτήν ανήκει η τιμή ότι συντήρησε το πνεύμα της παραδόσεως και αγωνίστηκε για την επιβίωσή του».
Για να το πούμε αλλιώς, με στίχο του Σολωμού, είχε «πάντ’ ανοιχτά πάντ’ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής» της. Δεν γύριζε την πλάτη της στα βάσανα και τους αγώνες του λαού μας.
Δημοσίευμά της για τον πρωθυπουργό Γ. Θεοτόκη
Φύση τολμηρή, μαχητική, σε ηλικία 27 χρόνων το 1906 δεν εδίστασε, όπως είχε κάνει λίγο νωρίτερα ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, να αντιπαρατεθεί με αυτοπεποίθηση, δημοσίως, στον τότε πανίσχυρο πρωθυπουργό της χώρας Κερκυραίο πολιτικό Γεώργιο Θεοτόκη, ηγέτη κόμματος της μεγαλοαστικής τάξης, εκθέτοντάς τον, μάλιστα, με σαρκαστικό πνεύμα, με επιστολή της στο αθηναϊκό λογοτεχνικό περιοδικό «Νουμάς».
Ιδού απόσπασμα από εκείνο το κείμενό της, που αποτελούσε συνέχεια άλλου υπέρ της γλώσσας του Σολωμού και δημοσιεύτηκε σε δύο σελίδες του υπ’ αριθ. 204 τεύχους του περιοδικού, τις 25 Ιούνη 1906, με τον τίτλο «Κορφιάτικα γράμματα»:
Φίλε «Νουμά»
Και σήμερα πάλε δεν έχω κέφι για χαρούμενες κουβέντες, πάλε με πόνο θα σου μιλήσω, θα γκρινιάσω λιγάκι, μα συ είσαι καλός, θα με συμπαθήσης και δε θα μου αρνηθής τη φιλοξενία σου. Το ξέρω.
Διάβασα – είναι μέρες τώρα – στις Αθηναίικες εφημερίδες, πως ο Κορφιάτης πρωθυπουργός, μιλώντας σ’ έναν Ιταλό δημοσιογράφο, είπε, πως στον τόπο του, στον καλό κόσμο δε μιλιέται παρά η Ιταλική γλώσσα και πως τα Ρωμαίικα τα μιλούν μονάχα οι χωριάτες μας. Δεν το πίστεψα – και πως μπορούσα να το πιστέψω; – και περίμενα πως γλήγορα θάβλεπα με κάποιαν επίσημη υπογραφή την διάψευση αυτής της κουβέντας. Μα δεν είδα τίποτα. Λοιπόν είναι αλήθεια; Λησμόνησε τόσο ο Γ. Θεοτόκης, που είναι πρωθυπουργός στην Ελλάδα και πως για τούτο – ναι, μονάχα για τούτο – κάθε του λέξη είναι επίσημη, κ’ έτσι μιλώντας σε δημοσιογράφο του Έθνους εκείνου, που με την μεγαλύτερη αφέλεια έγραψε στο χάρτη την
Κέρκυρα Isola Italiana, έπρεπε να φανή περσότερο αληθινός και περσότερο πατριώτης από άνθρωπος του σαλονιού;
Ξέρουν όλοι πως ο Θεοτόκης δεν πολυδιαβάζει, μα να μην ξέρη πράματα πολύ, πολύ απλά όπως είναι η ιστορία του τόπου του και η ιστορία της γλώσσας του, φαίνεται απίστευτο, αν κι αληθινό. Εμείς όμως, φίλε «Νουμά», στην Κέρκυρα μιλούμε όλοι τα Ρωμαίικα και τα μιλούμε με καμάρι· αν ξέρουμε τα Ιταλικά και αν μας έμειναν μερικές Ιταλικές λέξες, τούτο είναι γιατί στάθηκαν χρόνια οι Βενετσιάνοι στα Εφτάνησα κι όπως οι Τούρκοι στην λοιπήν Ελλάδα, έτσι και κείνοι δεν μπορούσαν παρά να μας αφήσουν κάτι.
Ίσως ο πρωθυπουργός να μην ξέρη, και για τούτο θα του το μάθουμε, πως στην Κέρκυρα από το 1854 είχαμε Ελληνικό Παρθεναγωγείο τέλειο του Κ. Ζαβιτζιάνου, που ιδρύθηκε για να συνεχίση τη διδασκαλία των Ελληνικών γραμμάτων, που είχε για καιρό διακοπή από τους Άγγλους (…) Το 1868 αρχίζει να λειτουργή στην Κέρκυρα τ’ Αρσάκειο· τα εγκαίνιά του – για να είμαστε σωστοί – γείνηκαν στις 16 του Οχτώβρη 1868 και χωρίς καμμιά διακοπή από τότες διδάσκει τα Ελληνικά και μόνο τα Ελληνικά – γιατί λίγα Γαλλικά μαθαίνουν οι Αρσακειάδες – στα κορίτσια της πόλης. Από το 1836 είχαμε επίσημη την Ελ. Γλώσσα στα Ειρηνοδικεία και στην ποινική διαδικασία (πραξ. Κοινοβουλίου τις 11 Γενναριού 1836), από το 1849 τους λόγους και τα πραχτικά της Βουλής (21 Μαΐου 1849) και το 1852 σ’ όλες τις δημόσιες πράξες.
Μα μήπως στην Ιόνιο Ακαδημία του Guilford ο Νεόφυτος Ιεροδιάκονος Βάμβας, ο Θεόκλητος Ιεροδιάκονος Φαρμακίδης, ο Κωνσταντίνος Ασώπιος, που διάδοχός του είτανε ο Χριστόφορος Φιλητάς, δεν εδίδασκαν Ελληνικά; (κοιτ. βιβλ. Επικρίσεις Μάρκου Θεοτόκη). Κι αν θελήσουμε να τρέξουμε ακόμα μακρύτερα, τον 15ο αιώνα έχουμε τους Ελληνιστάδες Αντώνιο Έπαρχο, Νίκαντρο Νούκιο, το Νικολ. Σοφιανό κι όλους τους άλλους, που μαζί με τους Βυζαντινούς έδωσαν τον πολιτισμό και – τολμάμε να το πούμε – τον ανθρωπισμό
και σ’ αυτή την Ευρώπη.
Πώς λοιπόν, επίσημε πατριώτη μου, μεγάλε μας πρωθυπουργέ, δεν κατορθώσαμε μ’ όλα τούτα να μάθουμε Ελληνικά οι Κορφιάτες; Μας έχεις για ντουβάρια;
Μ’ αν συ το πιστεύης, εμείς δεν το πιστεύουμε· γιατί όχι μονάχα οι Κερκυραίοι μιλούμε Ελληνικά, μα όχι λίγο η Κέρκυρα δούλεψε για την Ελληνική γλώσσα, μα κι ακόμα σήμερα δουλεύει (…), γαντιοφορεμένε πρωθυπουργέ (…).
Με το ΕΑΜ την Κατοχή
Στη διάρκεια της Κατοχής, αν και είχε περάσει πια τα εξήντα, η Ειρήνη Δεντρινού δεν έμεινε αμέτοχη στον αγώνα του κερκυραϊκού λαού. Συντάχθηκε με την αγωνιστική πλευρά της Ιστορίας, με το ΕΑΜ. Ασπάστηκε τα ιδανικά του για μια ελεύθερη και λαοκρατούμενη Ελλάδα και συμπαρατάχθηκε, μαζί με άλλους λογοτέχνες, με τους πρωτοπόρους κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές διάφορων πολιτικών ρευμάτων με προοδευτικές διακηρύξεις που μπήκαν μπροστά, όπως και ο σύζυγός της αγροτιστής βουλευτής Ανδρέας Δενδρινός.
Έχει καταγραφεί άλλωστε η συμμετοχή της και σε λαϊκές διαδηλώσεις στην Κέρκυρα αρκετά χρόνια νωρίτερα, από τη δεκαετία του 1920.
Διατέλεσε μάλιστα, αν όχι και στη διάρκεια της Κατοχής για κάποια περίοδο, όπως σώθηκε από στόμα σε στόμα, πάντως σίγουρα στη συνέχεια, πρόεδρος της – ΕΑΜικής ιδεολογίας – οργάνωσης Εθνική Αλληλεγγύη (Ε.Α.) της Κέρκυρας, που σκοπό είχε την παροχή υποστήριξης σε καταδιωκόμενους ή φυλακισμένους αγωνιστές, σε αντάρτες και σε άπορες οικογένειες. Το γεγονός πιστοποιεί το πιο κάτω εικονιζόμενο δημοσίευμα του υπ’ αριθ. 47 φύλλου της τοπικής ΕΑΜικής εφημερίδας «Η Φωνή του Λαού», με ημερομηνία 19 Αυγούστου 1945, οπότε βέβαια οι αγωνιστές του ΕΑΜ και κυρίως οι υποστηρικτές του ΚΚΕ βρίσκονταν αντιμέτωποι, σε ολόκληρο το νησί, με σωρεία διώξεων. Τα τοπικά «τζάκια» και οι τοπικές αρχές, μεταξύ των οποίων δέσποζαν απόγονοι και υποστηρικτές του Γεώργιου Θεοτόκη, δεν άργησαν πολύ να κηρύξουν την Εθνική Αλληλεγγύη παράνομη, ατύπως στην αρχή, ως οργάνωση συνδεδεμένη με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, πριν ακόμη η λειτουργία της απαγορευτεί στο σύνολο της χώρας και τυπικά τον Μάιο του 1947.
Όπως προκύπτει από το σχετικό δημοσίευμα, το κερκυραϊκό παράρτημα της Εθνικής Αλληλεγγύης τα μέσα Αυγούστου του 1945 είχε οργανώσει στα γραφεία της Φιλαρμονικής «Μάντζαρος» σύσκεψη στελεχών του για τα προβλήματα που ταλάνιζαν εκείνη την περίοδο τους προγόνους μας. Είχε παραστεί μάλιστα σε αυτήν, ανταποκρινόμενος σε σχετική πρόσκληση, ο τότε Μητροπολίτης Μεθόδιος. Τη συζήτηση είχε ανοίξει, ως πρόεδρος της οργάνωσης, η Ειρήνη Δεντρινού. Στο τέλος, είχε εκδοθεί ψήφισμα, που απευθυνόταν στις κυβερνητικές αρχές, σε εκπροσώπους των λεγόμενων Συμμαχικών Δυνάμεων και στη διεθνή οργάνωση παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας ΟΥΝΡΑ.
Μ’ ένα ποίημα στη δεξιά κορυφή της πρώτης σελίδας της, τιτλοφορούμενο «Στον Δημήτρη Γληνό», είχε κυκλοφορήσει η «Φωνή του Λαού», την οποία διηύθυνε ο στερνός διοικητής του ΕΛΑΣ Κέρκυρας Αλέκος Πρίφτης, την 1η Γενάρη 1946. Το υπέγραφε η Δεντρινού.
Η εφημερίδα εξηγούσε ότι «το παραπάνω ποίημα απαγγέλθηκε, από την ίδια την ποιήτρια, στο πολιτικό μνημόσυνο του Δημήτρη Γληνού, που έγινε με πρωτοβουλία του ΕΑΜ της Κέρκυρας στις 26/12 στην αίθουσα του Κερκυραϊκού Γυμναστικού Συλλόγου».
Αναφερόταν βέβαια στον πρωτοπόρο εκπαιδευτικό, υπέρμαχο της δημοτικής γλώσσας, εξέχοντα διανοητή, πολιτικό και κοινωνικό αγωνιστή με πολλές φυλακίσεις και εξορίες Δ. Γληνό, ανώτερο στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και κορυφαία πνευματική μορφή του σοσιαλιστικού – κομμουνιστικού χώρου το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, ο οποίος είχε αποβιώσει τις 26 Δεκέμβρη 1943. Η Ειρήνη Δεντρινού είχε γράψει το ποίημα την ημέρα της σχετικής εκδήλωσης του ΕΑΜ Κέρκυρας.
Ιδού το αθησαύριστο αυτό ποίημά της, όπως εδημοσιεύτηκε:
ΣΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΛΗΝΟ
Προσκυνητάδες, αλησμόνητε Νεκρέ,
Της μνήμης σου, που φως κι αυτή σκορπάει
Με τους παλμούς μας η ψυχή μας, διαλεχτέ,
Σε χαιρετάει.
Πώς σε θυμάμαι! Ο λόγος σου σκληρός
Ενάντια στο ψέμα, στην κακία
Μα φάνταζε, σαν χάδι, τρυφερός,
Μπρος στο δίκηο, στο τίμιο, στην αντρεία
Ο σπόρος, οπού σκόρπισες, τρανέ,
Με πλούσιο χέρι
Εμέστωσε, φουντώνει,
Ω ναι,
Στις πολιτείες, στα χωριά, στις λαγκαδιές,
Και μας ισκιώνει
Στρατοκόπους στις νυχτιές,
στο χαραμέρι.
Μα όταν θάρθει η στιγμή, που τ’ όνειρό μας,
Μυριοπόθητη Αλήθεια θα γενεί,
Τι πόνος! Συ δε θάσαι στο πλευρό μας,
να στολίσεις την πάναγνη γιορτή.
ΕΙΡΗΝΗ ΔΕΝΤΡΙΝΟΥ
Κέρκυρα 26 – ΧΙΙ – 1945
Για τον επικεφαλής του ΕΑΜ Κέρκυρας
Επίσης, η «Φωνή του Λαού» τις 12 Μάρτη 1946 δημοσίευσε στην πρώτη σελίδα της ένα ολιγόστιχο ποίημα της Δεντρινού, γραμμένο για τον Γραμματέα του ΕΑΜ Κέρκυρας στη διάρκεια της Κατοχής και στην αμέσως επόμενη περίοδο, αριστερό σοσιαλιστή γιατρό Ερωτόκριτο Μωραΐτη, ο οποίος, ας προσθέσουμε εδώ, είχε υπερασπιστεί με σθένος τον αγώνα του λαού της Αθήνας τον Δεκέμβρη του 1944 και είχε σταθεί δίπλα στους διωκόμενους κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές της Κέρκυρας μέχρι που οι αρχές έθεσαν το ΕΑΜ εκτός νόμου, αλλά και αργότερα.
Τρείς ημέρες πριν από τη δημοσίευση του ποιήματος αυτού είχε αποβιώσει και κηδευτεί ο σύζυγός της Ανδρέας Δενδρινός και η «Φωνή του Λαού» είχε αφιερώσει ολόκληρη την πρώτη σελίδα φύλλου της σ’ εκείνον.
Προφανώς, οι στίχοι της Δεντρινού αναφέρονταν στον επικήδειο λόγο που είναι γνωστό ότι εκφώνησε ο επικεφαλής του ΕΑΜ Κέρκυρας στην κηδεία του συζύγου της τις 9 Μάρτη 1946.
Έγραψε:
ΣΤΟΝ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟ ΜΩΡΑΪΤΗ
Λόγια δεν ήταν, μα ψυχής τρεμούλα
Μελωδία μακρόσυρτη, θλιμμένη,
Που μοιάζει γλυκοστάλαχτη δροσούλα,
Βάλσαμο στην ψυχή την πονεμένη.
Λαχτάρες ας μας φέρνει άγριες ο χρόνος,
Τις κακίες και τις ασκήμιες η ζωή·
Ευλογημένος κι’ όμορφος ο πόνος
Που εμπνέει την ανώτερη ψυχή
9-Μαρτιού-46.
ΕΙΡΗΝΗ Α. ΔΕΝΤΡΙΝΟΥ
Ο θάνατός της τον Νοέμβρη του 1974 είχε βυθίσει σε πένθος την κερκυραϊκή κοινωνία. Είναι χαρακτηριστικό ένα δημοσίευμα της εφημερίδας «Αγώνας» της κερκυραϊκής Οργάνωσης του ΚΚΕ, σε φύλλο της με ημερομηνία 25 Νοέμβρη 1974, με τίτλο «Πέθανε η Ειρήνη Δενδρινού».
Να τι ανέφερε:
«Στα 96 χρόνια της, χρόνια γιομάτα από δημιουργική καλλιτεχνική και πνευματική πνοή, πέθανε η Ειρήνη Δενδρινού. Η ζωντανή της παρουσία στη πολιτιστική κίνηση της Κερκύρας, αλλά και γενικότερα της Ελλάδας, τη κατατάσσει ανάμεσα στις διασημότερες γυναικείες προσωπικότητες της εποχής μας. Βαθειά ποτισμένη στις προοδευτικές και δημοκρατικές ιδέες, υπέρμαχος του δημοτικισμού κράτησε επάξια τη σκυτάλη μιας λαμπρής παράδοσης στα εφτανησιακά γράμματα. Οι σχέσεις της με τον πεζογράφο Ντίνο Θεοτόκη, έναν από τους πρωτοπόρους στην κοινωνική πεζογραφία, αλλά και γενικότερα η επαφή της με άλλα φωτεινά μυαλά της εποχής, της άνοιξαν καινούργιους ορίζοντες για την αξιοποίηση του καλλιτεχνικού της ταλέντου. Το ποιητικό και πεζογραφικό της έργο βρίσκεται δημοσιευμένο στα πιο γνωστά περιοδικά. “Νουμάς”, “Νέα Εστία”, “Κερκυραϊκή Ανθολογία”, “Ιόνιος Ανθολογία” κ.λπ. Η Ειρήνη Δενδρινού θα μείνει γνωστή από τη πλούσια πολιτιστική της δραστηριότητα. Έδωσε μια σειρά από διαλέξεις γύρω από το Σολωμό, το Θεοτόκη, τον Μαβίλη και τον Μαρκορά, φωτίζοντας πολύπλευρα το έργο τους. Συγκεντρωμένα βρίσκονται, πολλά της ποιήματα σε συλλογή, που εκδόθηκε με τον τίτλο “Σονέττα”. Πλούτισε ακόμα τη παιδική λογοτεχνία του τόπου μας, ενός τόσο σημαντικού και με ιδιαίτερη βαρύτητα χώρου. Ο θάνατός της είναι μια απώλεια για το τόπο της, για τους φίλους της, για τη πολιτιστική παράδοση του νησιού μας. Τιμάμε τη μνήμη της και διατηρούμε ολοζώντανη την ανάμνηση της γυναίκας, της δημοκράτισσας, της καλλιτέχνιδας».
Ο Διονύσιος Σολωμός στην Κέρκυρα
Αλλά, βέβαια, για να επανέλθουμε στον Σολωμό – πάνω εικονίζεται ληξιαρχικό έγγραφο για τον θάνατό του τις 10 το πρωί τις 9 Φλεβάρη 1857 που σώζεται στα Αρχεία Κέρκυρας και έχει παρουσιαστεί από τον Περικλή Παγκράτη σε κυπριακό έντυπο – η Κέρκυρα, με πρωτοβουλία της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών (ΕΚΣ), θα τιμήσει εφέτος το μεγάλο γεγονός της συμπλήρωσης 200 ετών από τη συγγραφή του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν». Το γεγονός αυτό έχει ενταχθεί στον κύκλο των εκδηλώσεων που προγραμματίζει για φέτος η ΕΚΣ, παράλληλα με τις εκδηλώσεις που ετοιμάζει για τη συμπλήρωση 100 ετών από τον θάνατο του – βαθύτατα σολωμικού – κορυφαίου Κερκυραίου λογοτέχνη Κωνσταντίνου Θεοτόκη.
Ανεξάρτητα όμως από το τι θα συμβεί από πλευράς σχετικών εκδηλώσεων στην Κέρκυρα εφέτος, παραμένουν ίσως και σήμερα επίκαιρα, λίγο ή πολύ, κάποια λόγια του Κωστή Παλαμά, που η Ειρήνη Δεντρινού είχε επισημάνει και αναδείξει στη διάλεξή της για τον Σολωμό το 1919. Είχε θυμίσει τότε, καταλήγοντας, ετούτα τα λόγια του Παλαμά: «Ο κόσμος έναν ίσκιο ασύστατο του μεγάλου ποιητή έτσι τυφλά προσκυνάει, μα με τον αληθινό, με τον ακέραιο Σολωμό, καθώς του αξίζει να γνωριστεί, ακόμα δεν καλογνωρίστηκε».
Πόσο γνωστές είναι αλήθεια σήμερα, ευρύτερα, οι δεκάδες επιστολές που ο Σολωμός έστειλε από την Κέρκυρα σε συγγενικά του και άλλα πρόσωπα και αναδεικνύουν, ως έναν βαθμό, τη δική του ιδιαίτερη «ματιά» στην κοινωνική και γενικότερη κατάσταση που επικρατούσε στην αγγλοκρατούμενη τότε Κέρκυρα, απόψεις του για κοινωνικοπολιτικά θέματα της εποχής του, αλλά και πλευρές της προσωπικότητάς του και της ζωής του ανάμεσα στους προγόνους μας; Τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, είχε φέρει στο φως αρκετές από τις επιστολές του, που απευθύνονταν κυρίως στον αδελφό του ποιητή στη Ζάκυνθο, ο εγκατεστημένος τότε εκεί Κερκυραίος ιστοριοδίφης Σπυρίδων Δε Βιάζης. Στην πορεία ήλθαν κι άλλες στο φως. Ακριβώς πριν από μισόν αιώνα, το 1973, ο εκ των κορυφαίων μελετητών του Σολωμού και της νεοελληνικής φιλολογίας Λίνος Πολίτης, υπεύθυνος και για την έκδοση των ιστορικών τόμων με τα «Αυτόγραφα» του ποιητή, αξιοποίησε όλες τις γνωστές επιστολές – που ήταν γραμμένες στην ιταλική γλώσσα – και εξέδωσε τον τόμο «Ο Σολωμός στα γράμματά του», παρουσιάζοντάς τες όλες σε δική του μετάφραση, προσιτή στο σύγχρονο αναγνωστικό κοινό, αναδεικνύοντας και τη δουλειά του Δε Βιάζη.
Επιλέξαμε λοιπόν, λόγω της ημέρας, να θυμίσουμε μερικές από αυτές, όπως αυτές παρουσιάστηκαν από το έργο του Πολίτη στον αφιερωμένο στην ιδιαίτερη σχέση της Κέρκυρας με τον ποιητή δεύτερο τόμο της έκδοσης «Διονυσίου Σολωμού, Τα Κερκυραϊκά», που κυκλοφόρησε το 2009 με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 150 χρόνων από την ιστορική κερκυραϊκή έκδοση με «Τα Ευρισκόμενα» του Σολωμού το 1859. Σύμφωνα με τον Πολίτη, «από τα γράμματα βγαίνει ένας Σολωμός πολύ πιο αληθινός και πολύ πιο διαφορετικός από εκείνον που μας έδωσαν οι βιογραφικές ας πούμε “συνθέσεις”», που είχαν εκδοθεί μέχρι τότε και οι οποίες, ως γνωστόν, τον εμφάνιζαν ως «αδιάφορο», περίπου, για όσα συνέβαιναν γύρω του στην Κέρκυρα. Σήμερα όλες σχεδόν εκείνες οι επιστολές φυλάγονται κυρίως στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στα σολωμικά Μουσεία στη Ζάκυνθο και την Κέρκυρα και σε άλλους παρόμοιους φορείς, όπως το Μουσείο Μπενάκη.
(σ.σ. Ακολουθούν μικρά αποσπάσματα από 28 τέτοιες επιστολές του Διονύσιου Σολωμού, σταλμένες από την Κέρκυρα στον αδελφό του Δημήτριο είτε σε άλλα πρόσωπα, που μπορείτε να διαβάσετε, μαζί με ολόκληρο το άρθρο, στο corfucommunists.gr)
Τον Οκτώβρη του 1855, δεκαπέντε περίπου μήνες πριν «φύγει» από τη ζωή, ο Διονύσιος Σολωμός ήταν ο μεγαλύτερος Επτανήσιος δωρητής για την παροχή βοήθειας σε θύματα επιδημίας χολέρας που είχε ξεσπάσει στην Κέρκυρα, καθώς και σε άλλους ενδεείς του νησιού. Όπως πιστοποιεί δημοσίευμα της επίσημης «Εφημερίδας των Ιονίων Νήσων» με κατάλογο όσων είχαν εισφέρει σημαντικά ποσά, ο ίδιος είχε προσφέρει περισσότερες από 21 λίρες και 100 δίστηλα της εποχής.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΑΡΟΥΝΙΑΤΗΣ
*Στη φωτογραφία που συνοδεύει το άρθρο, αριστερά ο Διονύσιος Σολωμός,(εικαστική δημιουργία του Σπύρου Προσαλέντη)και δεξιά η Ειρήνη η Δεντρινού (εικαστική δημιουργία της Ρένας Κρουαζιέ)
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου