Σμύρνη 1922: Από το όνειρο,στον εφιάλτη και την καταστροφή

Μαύρη επέτειος! Η Σμύρνη κάηκε και πνίγηκε στο αίμα

Γράφει ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΛΕΒΕΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ

Νεκρική σιγή. Ένας καυτός άνεμος σάρωνε την παραλία της Σμύρνης. Η μυρωδιά του καμένου ξύλου ήταν παντού. Πυκνός μαύρος καπνός γέμιζε τον ουρανό πάνω από το όρος Πάγο. Αποκαΐδια... Μικρά φλεγόμενα κομμάτια ξύλου, στροβιλίζονταν στον αέρα και έπεφταν στην πάλαι ποτέ κοσμοπολίτικη προκυμαία της Σμύρνης. Το νερό εκεί που σκάει το κύμα στο μώλο, είχε πάρει ένα βαθύ κόκκινο χρώμα. Το αίμα στο λιθόστρωτο έτρεχε σαν ποτάμι και χυνόταν στη θάλασσα. Μια βρωμερή μυρωδιά δεν επέτρεπε σε κανένα να αναπνεύσει. Στην επιφάνεια δεκάδες πτώματα. Παραμορφωμένα, αφύσικα φουσκωμένα, “χόρευαν” στο ρυθμό του κύματος.

Στην παραλία 300.000 άνθρωποι εξουθενωμένοι, φοβισμένοι, στριμωγμένοι, εγκλωβισμένοι κρατούσαν την αναπνοή τους. Δεν ήθελαν καν να ανασάνουν. Δεν ήθελαν να τους ακούσει ο θάνατος που πλησίαζε. Τα πρόσωπα τους μαύρα από τη φωτιά και τη στάχτη, ήταν γεμάτα δάκρυα. Τα μάτια τους ήταν ανέκφραστα, ήταν τα μάτια του ανθρώπου που έχασε τα πάντα. Που τον κορόιδεψαν που τον σκότωσαν που τον βίασαν που έχασε τα παιδιά του, και τώρα δεν τον ενδιαφέρει τίποτε. ..

Από τα βρώμικα ανήλεα σοκάκια που οδηγούσαν στην προκυμαία, κάπου κάπου ακουγόταν μια κραυγή από κάποιο κορίτσι που βιάζονταν. Ύστερα πάλι σιγή. Κάποια μάνα ούρλιαζε τραβώντας από το στεγνό της στήθος το νεκρό μωρό της που κουβαλούσε μέρες τώρα, στο ταξίδι του θανάτου. Είχε χάσει τα μυαλά της... Ύστερα πάλι σιγή... Αίμα... θάνατος...αγωνία... Ουρλιαχτά , εκκλήσεις , παρακλήσεις... Τίποτε από αυτά δεν μετέφερε ο αέρας στα “συμμαχικά” πλοία που περίμεναν αδιάφορα στο κέντρο του λιμανιού. Ένας κανονιοβολισμός στον αέρα και όλη η σφαγή θα σταματούσε. Μάταια.

Η Ιωνία χάθηκε. Ο αέρας ύπουλος και αυτός δεν μετέφερε τις κραυγές ούτε καν στην άλλη πλευρά του Αιγαίου. Στην Αθήνα...

Η Σμύρνη, καιγόταν. Η Σμύρνη πέθαινε αργά, αφημένη στην μοίρα της. Ο Ελληνισμός της Ιωνίας, έσβηνε για πάντα από τον χάρτη...

1922 το όνειρο έγινε εφιάλτης... Οι αναλύσεις ένα αιώνα σχεδόν τώρα που έχουν γραφτεί για τα αίτια της καταστροφής, είναι άπειρες. Φταίει ο Βασιλιάς και η μανία του να γίνει κάποτε ηγέτης χωρίς να μπορεί. Φταίει ο Βενιζέλος που μας έμπλεξε. Φταίει ο Γούναρης που αποδείχτηκε νάνος, ανίκανος να διαχειριστεί μια κρίση. Φταίει η ...μαϊμού. Φταίνε οι κομμουνιστές οι οποίοι για να μην χαλάσουν τη γραμμή του Λένιν, σαμπόταραν εκ των έσω την εκστρατεία. Φταίνε οι σύμμαχοι που μας “πούλησαν”. Φταίει ο στρατός που γύρισε τα νώτα του και άρχισε να τρέχει προς τη θάλασσα. Φταίνε οι Τούρκοι...

Μια ψυχρή ματιά στα γεγονότα δίχως μικροκομματικές και κοντόφθαλμες ερμηνείες αποδεικνύει εύκολα ποιος έφταιξε. Δυστυχώς για κάποιους δεν έφταιξε ο Βενιζέλος. Δυστυχώς για κάποιους η στάση των κομμουνιστών δεν ήταν εκείνη που άλλαξε τα γεγονότα εις βάρος μας. Δυστυχώς για κάποιους δεν έφταιξε η μαϊμού που δάγκωσε τον Βασιλιά Αλέξανδρο, τον πιο αγαπητό βασιλιά στην ιστορία του Ελληνικού κράτους. Δυστυχώς για κάποιους φυσικά και δεν έφταιξε ο Στρατός.

1920 Παρίσι. Σιδηροδρομικός σταθμός ΛΥΩΝ
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επικεφαλής της Ελληνικής αποστολής, ετοιμάζεται να επιβιβαστεί στο τρένο για να επιστρέψει νικητής στην Ελλάδα. Σε μια Ελλάδα που πλέον δεν είναι “μικρά πλην όμως τιμία” αλλά στην Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Πριν το τρένο ξεκινήσει είχε τηλεγραφήσει: “ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΛΑΟΝ. Είμαι ευτυχής αγγέλων προς υμάς, ότι σήμερον υπεγράφη η συνθήκη ειρήνης μετά της Τουρκίας. Η συνθήκη δι' ης αι κυριώταται σύμμαχοι δυνάμεις, μεταβιβάζουσι εις την Ελλάδα, την κυριαρχίαν επί της Δυτικής Θράκης, (...) και η συνθήκη μετά της Ιταλίας δι' ης αυτή μεταβιβάζει εις ημάς τα Δωδεκάνησα. Καθ' ην στιγμήν , το έργον όπερ διαξάγομεν, εν μέσω τοσούτων δυσχερειών, στεφανούται δια τοιάυτης επιτυχίας. Αισθάνομαι το καθήκον όπως εκφράσω προς τους συμπολίτας μου τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου δια την σταθεράν εμπιστοσύνην με την οποίαν με περιέβαλον τόσα έτη...”

Η συνθήκη των Σεβρών ήταν θεωρητικά για την Ελλάδα η μεγαλύτερη διπλωματική νίκη στην ιστορία της. Εκτός των άλλων παραχωρήσεων, η χώρα θα αναλάμβανε τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης και της ενδοχώρας, για πέντε χρόνια. Στη συνέχεια με δημοψήφισμα ο λαός της Ιωνίας θα αποφάσιζε για το μέλλον της περιοχής του. Επίσης στην Ελλάδα δόθηκαν, η Ίμβρος, η Τένεδος και η Ανατολική Θράκη. Η Ελλάδα του 1910 των 64.679 τ.χλμ και των 2.632.000 κατοίκων μέσα σε 10 χρόνια είχε γίνει μια Ελλάδα των 173.779 τ.χλμ και των 7.156.000 κατοίκων. Όλα αυτά αποκλειστικά χάρη στον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Ελληνικό λαό που αγόγγυστα τροφοδοτούσε ένα ισχυρότατο αήττητο στρατό που “υπολόγιζαν οι φίλοι και έτρεμαν οι εχθροί.”

Και ενώ όπως πολλοί ιστορικοί έχουν γράψει “το μελάνι των υπογραφών δεν είχε ακόμη στεγνώσει”, 2 απότακτοι βασιλόφρονες αξιωματικοί πυροβολούν για να δολοφονήσουν, 10 φορές τον Βενιζέλο μέσα στον σταθμό. Ο Έλληνας πρωθυπουργός τραυματίζεται ελαφρά αλλά η χώρα μπαίνει στο τούνελ ενός νέου εθνικού διχασμού. Στην Αθήνα όχλος Βενιζελικών δολοφονεί σαν αντίποινα, τον Ίωνα Δραγούμη, λίγο πιο κάτω από εκεί που χρόνια μετά θα χτιστεί το Μέγαρο Μουσικής στη Β. Σοφίας.

Με την επιστροφή του με το θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ ο Βενιζέλος είναι αναγκασμένος να προκηρύξει εκλογές. Η Βουλή που με 4 αναγκαστικά διατάγματα από το 1915, (λόγω των πολέμων) συνέχιζε να υφίσταται έπρεπε να διαλυθεί. Στην Ελλάδα οι Βασιλόφρονες συμπράττουν με τους κομμουνιστές και αποκαλούν τον Βενιζέλο “τύραννο”. Οι εφημερίδες με πύρινα άρθρα ομιλούν για το “ΟΙΚΑΔΕ” για τον “άθλιο Βενιζέλο που έχει τον στρατό μας από το 1913 σε πόλεμο και που επιτέλους πρέπει τα παιδιά μας να επιστρέψουν στην πατρίδα”.

Ο κόσμος πονάει από τον πόλεμο και παρά την εθνική υπερηφάνεια θέλει να τελειώσουν όλα. (όχι μόνο δεν επέστρεψαν οι στρατιώτες με τη νέα κυβέρνηση και τον Βασιλέα, όπως είχαν δεσμευτεί ότι θα κάνουν, αλλά επιστρατεύτηκαν και επιπλέον κλάσεις...)

Ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές για να έχει την νέα λαϊκή εντολή σαν επιπλέον διαπραγματευτικό χαρτί με τους άλλους Ευρωπαίους στις όποιες συνομιλίες. Ήδη κάποιοι “σύμμαχοι” (Ιταλοί) στην Ευρώπη του είχαν πει: “ Εσείς ποιόν εκπροσωπείτε κύριε Βενιζέλε; ”

Η κατάσταση μέσα στο κοινοβούλιο ήταν ηλεκτρισμένη. Οι βουλευτές της “Ηνωμένης Αντιπολίτευσης” ξέσκιζαν επιδεικτικά, από το βήμα της Βουλής, τους χάρτες της Μεγάλης Ελλάδας (βουλευτής Κουμουνδούρος). Ωρύονταν και κραύγαζαν “Δεν τα θέλουμε” (εννοώντας τα χώματα της Ιωνίας και της Σμύρνης) ενώ έφταναν σε σημείο να ερωτούν τους ψηφοφόρους τους, όπως ο βουλευτής Μεσσηνίας Μοσχούλας, “και που μεγάλωσε η Ελλάδα, εσένα μήπως μεγάλωσε το χωράφι σου;”

Την 1η Νοεμβρίου έγιναν οι εκλογές. Την 1η Νοεμβρίου η Ελλάδα έχασε την Ιωνία. Η χώρα αποφάσισε να παραμείνει “μικρά και πτωχή”. Το κόμμα των Φιλελευθέρων κέρδισε σε ψήφους αλλά λόγω του εκλογικού συστήματος έπαθε πανωλεθρία σε έδρες στη Βουλή. Λίγες ημέρες πριν ο Βασιλέας Αλέξανδρος πέθαινε βασανιστικά στο κρεββάτι του ύστερα από το δάγκωμα μιας μαϊμούς. Αλέξανδρος και Βενιζέλος συγκροτούσαν ένα δίδυμο όπου ο καθένας ήξερε τις αρμοδιότητες του και δεν έμπλεκε στα πόδια του άλλου. Ο Αλέξανδρος ήταν ο αγαπημένος Βασιλιάς της Ελλάδας από ιδρύσεως του κράτους. Η επιστροφή του Κωνσταντίνου ήταν πια γεγονός.

Τα χωριά της Αττικής και της Βοιωτίας συγκεντρώθηκαν στην Αθήνα και γιόρταζαν με ζουρνάδες και κλαρίνα και με συνθήματα «ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά». «Ζήτω το Μενίδι», «ζήτω το Λιόπεσι», «ζήτω ο Κουμπάρος». Κομμουνιστές και Βασιλόφρονες πανηγύριζαν δίπλα δίπλα φωνάζοντας: “ Σφυρί δρεπάνι και ελιά στεφάνι” ( η ελιά ήταν το σύμβολο των αντιβενιζελικών - Βασιλικών)

Οι εκλογές και η λαϊκή εντολή έπρεπε να γίνει σεβαστή. Ενδεχομένως εάν η νέα κυβέρνηση δεν προέβαινε σε εκκαθαρίσεις στο στράτευμα τα πράγματα να ήταν διαφορετικά. Οι “αμυνίτες”, Βενιζελικοί αξιωματικοί (ανώτατοι και ανώτεροι) πολεμούσαν από το 1913. Ήταν μπαρουτοκαπνισμένοι, είχαν αποκτήσει την αντίληψη του πεδίου των μαχών, ήξεραν να “διαβάζουν” τις αδυναμίες του εχθρού και να τον κατατροπώνουν. Οι αξιωματικοί του Ελληνικού στρατού είχαν γίνει ένα με τους στρατιώτες τους. Ο Ελληνικός στρατός ήταν μέχρι τότε ΑΗΤΤΗΤΟΣ.

Παρασκευόπουλος, Νιδερ, Κονδύλης, Οθωναίος, Χατζημιχάλης, Πρωτοσύγκελος, Σαρηγιάννης, Σπυρίδωνος, Παπαθανασίου, Ζήρας, Τσάκαλος Μαζαράκης, Ναπολέων Ζέρβας, Φλούλης, Καλομενόπουλος, Τσερούλης, Ιωάννου, Κατσώτας, και άλλοι τόσοι αντικαταστάθηκαν μέσα σε μια νύχτα από άκαπνους αξιωματικούς με αντιλήψεις για τον πόλεμο από το 1910, με αξιωματικούς Βασιλόφρονες που νόμιζαν ακόμη ότι ο πόλεμος διεξάγεται ακόμη στα χαρακώματα.

Αξιωματικούς που το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν να είναι αρεστοί στον Βασιλιά Κωνσταντίνο, και τον πολιτικό τους προϊστάμενο, Δ. Γούναρη. Το νέο καθεστώς δεν τόλμησε να πειράξει τον ακραιφνώς Βενιζελικό, Νίκο Πλαστήρα, διοικητή του ενδόξου 5/24. Και αυτό γιατί οι ακραιφνώς Βασιλικοί εύζωνες του θρυλικού Συντάγματος, που διοικούσε ο Μαύρος Καβαλάρης, δήλωσαν ότι δεν θα πολεμούσαν υπό τις διαταγές άλλου αξιωματικού.

Στην Τουρκία ο Κεμάλ πανηγυρίζει. Οι Έλληνες βγάζουν μόνοι τους τα μάτια τους. Οι Τούρκοι ξεκινάνε διπλωματικό μαραθώνιο στην Ευρώπη και καταφέρνουν από την ανυπαρξία της Ελληνικής διπλωματίας να γίνουν ισότιμα μέλη με την Ελλάδα στις συζητήσεις. Αναγνωρίζονται de facto. Οι “σύμμαχοι” δηλώνουν την αντίθεση τους στην επάνοδο του Γερμανόφιλου Κωνσταντίνου στο θρόνο.

Οι Έλληνες ταγοί δεν καταλαβαίνουν την κρισιμότητα της κατάστασης. Στη Σμύρνη που ο κόσμος σιχαίνεται οτιδήποτε αφορά το στέμμα και πίνει νερό στο όνομα του Βενιζέλου, τραγουδά πένθιμα: “ και πως να κλείσω μάτι πια, Λευτέρη που είσαι μακρυά από τη Σμύρνη τη χρυσή που την λευτέρωσες εσύ”. Ενώ στην Αθήνα αμέσως μετά τις εκλογές και τη διαφαινόμενη καταστροφή η Πηνελόπη Δέλτα θα γράψει: “ Με τι δικαίωμα η άμορφη αυτή αγέλη ρίχνει στη σκλαβιά εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες; Με τι δικαίωμα παραιτείται από Ελληνικά μέρη. Με τι δικαίωμα “Δεν τα θέλετε” Ποιος σας ρώτησε Πλακιώτες στενόψυχοι και αποφασίζετε ότι δεν θέλετε το ένωμα της φυλής.”

Ο Μητροπολίτης Σμύρνης, Χρυσόστομος που έβλεπε την καταστροφή να πλησιάζει, λίγες ημέρες μετά τις εκλογές και ενώ το στράτευμα αποψιλωνόταν από τους έμπειρους αξιωματικούς, έστειλε επιστολή στον Βενιζέλο: “Αγαπητέ φίλε και αδελφέ Ελευθέριε Βενιζέλε. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το Ελληνικόν κράτος αλλά και σύμπαν το Ελληνικόν έθνος, κατεβαίνει πλέον εις τον Άδην, από του οποίου καμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάση και να το σώση. Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής, βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί σας εχθροί, πλην και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος, δια δύο πράξεις σας.

Πρώτον διότι αποστείλατε εις Μικράν Ασίαν, ως Ύπατον Αρμοστήν έναν τουτ' αυτόν παράφρονα και εγωιστήν, φλύαρον, απερροφημένον εν τω αυτοθαυμασμώ του και καταφρονούντα και υβρίζοντα και δέροντα και εξορίζοντα και φυλακίζοντα όλα τα υγιή και σώφρονα στοιχεία του τόπου. Και δεύτερον διότι πριν αποπερατώσετε το έργον σας και θέσητε την κορωνίδα και το επιστέγασμα επί του ανεγερθέντος, αφαντάστως ωραίου και μεγαλοπρεπούς δημιουργήματος σας, είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν, να διατάξητε εκλογάς, κατ'αυτάς ακριβώς τας παραμονάς της προς εκτέλεσην των όρων της -οίμοι- δια παντώς καταστραφείσης Συνθήκη των Σεβρών”

Η νοοτροπία πάντως της νέας κυβέρνησης και του ιδίου του Βασιλέα για τα ιερά χώματα της Ιωνίας αποτυπώνεται πλήρως σε απόσπασμα επιστολής του Πρίγκηπα Ανδρέα, αδερφού του Κωνσταντίνου και αρχιστράτηγου πλέον, προς τον Ιωάννη Μεταξά, λίγο πριν την καθοριστική μάχη του Σαγγάριου.

Αναφέρει λοιπόν ο πρίγκηψ (η οικογένεια του οποίου λίγα χρόνια πριν ενώ φοιτούσε στη σχολή Ευελπίδων, πίεσε με κάθε τρόπο τον τότε διοικητή της σχολής, Νικόλαο Ζορμπά να δώσει προαγωγές στον εύελπη Ανδρέα επειδή ήταν... πρίγκηπας. Κάτι τέτοιο δεν έγινε και δημιουργήθηκε μάλιστα και κρίση εντός σχολής, διότι ο Διοικητής έκρινε πως ο Θ. Πάγκαλος -νυν επιτελάρχης της Στρατιάς και εκ των ικανοτέρων επιτελικών πράγματι- άξιζε και πήρε τις προαγωγές.): “ Απαίσιοι πραγματικώς είναι οι εδώ Έλληνες. Επικρατεί Βενιζελισμός ογκώδης και κατά την 15η Δεκεμβρίου - εορτή του Αγ. Ελευθερίου- είχον κλείσει σχεδόν όλα τα καταστήματα. Θα ήξιζε πράγματι να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμάλ δια να τους πετσοκόψει όλους αυτούς εδώ τους αχρείους”

Εδώ να αναφέρουμε και τη νοοτροπία των κομμουνιστών για την εκστρατεία όπως γράφτηκε σε φύλο του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ την 12η Ιουλίου του 1935, πιστή στη γραμμή των Σοβιετικών:
«Αν δεν νικιόμασταν στην Μ. Ασία, η Τουρκία θα ήτανε σήμερα πεθαμένη και εμεις μεγάλη Ελλάδα. Τη «λευτεριά» μας θα την στηρίζαμε στην υποδούλωση του τουρκικού λαού. Αυτό εμείς δεν το δεχόμαστε. Το αποκρούουμε κατηγορηματικά. Η αστικο-τσιφλικάδικη Ελλάδα στην Μ. Ασία πήγε όχι ως εθνικός απελευθερωτής αλλά ως ιμπεριαλιστική δύναμη, όργανο των Εγγλέζων μεγαλοκαρχαριών. Πήγαινε αυτού όχι μόνο για να διαιωνίση την ξενική κυριαρχία πάνω στον τουρκικό λαό μα και να κάμη την Τουρκία αντισοβιετικό ορμητήριο. Δεν είναι αυτός ο δρόμος της ειρηνικής δημοκρατικής συμβίωσης των λαών της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η Μικρασιατική εκστρατεία δεν χτυπούσε μόνο την νέα Τουρκία, μα στρεφότανε ενάντια στα ζωτικότατα συμφέροντα του Ελληνικού λαού. Γι? αυτό εμείς, όχι μόνο δεν λυπηθήκαμε για την αστικο-τσιφλικάδικη ήττα, στην Μ. Ασία, μα και την επιδιώξαμε».

ΑΥΡΙΟ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ
http://www.onalert.gr/