Το αντικίνημα του Κωνσταντίνου στις 13 Δεκεμβρίου 1967 - Ποιοι λόγοι τον οδήγησαν εκεί, γιατί απέτυχε

Η κάκιστη οργάνωσή του από φίλα προσκείμενους σ' αυτόν αξιωματικούς - Η έναρξη του αντικινήματος - Η φυγή του Κωνσταντίνου και της οικογένειάς του στη Ρώμη.

Σαν σήμερα πριν από 57 χρόνια, στις 13 Δεκεμβρίου 1967 εκδηλώθηκε το, λεγόμενο, «αντικίνημα» του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου εναντίον της χούντας των συνταγματαρχών. Το αντικίνημα απέτυχε παταγωδώς, ο Κωνσταντίνος αναχώρησε εσπευσμένα για τη Ρώμη και η χούντα, αφού προέβη και σε μερικές αλλαγές - εκκαθαρίσεις εδραιώθηκε για άλλα 6,5 χρόνια στην εξουσία. 

Θα δούμε σήμερα τους λόγους που οδήγησαν τον Κωνσταντίνο στο αντικίνημα, την κάκιστη οργάνωσή του από έμπιστους στον βασιλιά και έμπειρους αξιωματικούς και λεπτομέρειες γι’ αυτό. Θα δούμε τέλος, τον ρόλο των Η.Π.Α., πώς εμπλέκεται ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στην όλη υπόθεση και τους λόγους που οδήγησαν στην αποτυχία του αντικινήματος.

Οι σχέσεις Κωνσταντίνου - χούντας

Η δικτατορία των συνταγματαρχών ήταν μάλλον ανεπιθύμητη στο παλάτι. Καθώς δεν υπήρχε πολιτική ομαλότητα στη χώρα, ο νεαρός τότε Κωνσταντίνος σχεδίαζε το δικό του πραξικόπημα, με τη λεγόμενη «χούντα των στρατηγών». Θα προχωρούσε σε μιας μορφής «εκτροπή», με επιβολή στρατιωτικού νόμου και αναστολή άρθρων του Συντάγματος. Ο Κωνσταντίνος φαίνεται ότι είχε ζητήσει και τη βοήθεια του Αμερικανού πρέσβη στη χώρα μας Τάλμποτ. 

Ωστόσο, κατά την επίσκεψή του στις Η.Π.Α. τον Σεπτέμβριο του 1967 και τη συνάντησή του με τον Αμερικανό Πρόεδρο Τζόνσον, δεν έλαβε σοβαρά υπόψη του την τουλάχιστον επιφυλακτική στάση των Η.Π.Α., όταν ανακοίνωσε τις προθέσεις του για το «αντικίνημα». Ο Αλέξης Παπαχελάς μάλιστα είναι πιο ξεκάθαρος: οι Αμερικανοί του είπαν ανοιχτά να μην κάνει καμία απολύτως κίνηση, γιατί είχαν αρχίσει να βρίσκουν διαύλους επικοινωνίας με τους χουντικούς, αλλά ο Κωνσταντίνος μάλλον τους αγνόησε...

Κωνσταντίνος και Τζόνσον στον Λευκό Οίκο

Ο Βαγγέλης Κούμπουλης γράφει ότι: «...η θέση των Η.Π.Α. ήταν πως ο βασιλιάς θα έπρεπε να επιβληθεί στη χούντα αλλά βασιζόμενος αποκλειστικά σε δικές του δυνάμεις και δεν έπρεπε να ελπίζει σε αμερικανική επιχείρηση υποστήριξης».

Οι χουντικοί ήταν καχύποπτοι και επιφυλακτικοί με τον Κωνσταντίνο, γιατί είχαν πληροφορίες ότι σχεδίαζε να κινηθεί εναντίον τους, όμως δεν σκόπευαν να τον ανατρέψουν όσο αυτός ήταν συνεργάσιμος. Ενήμερος των προθέσεων του Κωνσταντίνου ήταν και ο αυτοεξόριστος τότε στο Παρίσι Κ. Καραμανλής, ο οποίος μάλιστα βολιδοσκοπήθηκε από πρόσωπο του βασιλικού περιβάλλοντος (Αρναούτης) για να αναλάβει την πρωθυπουργία αν το αντικίνημα πετύχαινε. Όμως ο Καραμανλής αρνήθηκε. Φαίνεται ότι ήταν καλύτερα ενημερωμένος και σίγουρα πιο οξυδερκής από τον νεαρό Κωνσταντίνο, που πλαισιωνόταν μάλιστα από κακούς συμβούλους...

Οι πρώτες ενδείξεις για το αντικίνημα - Ποια ήταν τα βασικά του σημεία;

Η πρώτη κίνηση του Κωνσταντίνου για το «αντιπραξικόπημα» χρονολογείται από τον Ιούνιο του 1967 όταν επιθεώρησε ως Ανώτατος Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων στρατιωτικές μονάδες στη Θράκη. Εκεί συναντήθηκε με τον Διοικητή του Γ' Σώματος Στρατού Γ. Περίδη, που ήταν φιλοβασιλικός και με τον Επιτελάρχη του Ορ. Βιδάλη. Τον Ιούλιο του 1967 ο Αρχηγός του Στρατιωτικού Οίκου του Βασιλέως Κων/νος Δόβας μετέφερε στον Περίδη την εντολή του βασιλιά να συνταχθεί «Σχέδιον Ενεργείας» για την αντεπανάστασή του. Ο Περίδης ανέθεσε τη σύνταξη του σχεδίου στον Βιδάλη.

O Γεώργιος Περίδης

Στη συνέχεια, όταν ο τελευταίος το ολοκλήρωσε, ο Περίδης το πήρε πάλι, το συμπλήρωσε και το παρέδωσε στον Κ. Δόβα. Αυτός το έδωσε στον Κωνσταντίνο ο οποίος το ενέκρινε. Το «Σχέδιον Ενεργείας» της 13ης Δεκεμβρίου 1967, κατασχέθηκε από το προσωπικό αρχείο του Γεωργίου Περίδη, όταν συνελήφθη από τον Ταγματάρχη Πετάνη, μετά την αποτυχία του αντικινήματος.

O Κωνσταντίνος Δόβας

Το θεωρητικό υπόβαθρο του αντικινήματος

Ο τίτλος του σχεδίου ήταν «Αναγέννησις της Επαναστάσεως». Παραθέτουμε, περιληπτικά, τα βασικά του σημεία:

Η Επανάσταση «ορθώς και επικαίρως παρενεβλήθη εις την ζωήν του Έθνους», αλλά πρέπει να επέλθει «συμφιλίωσις της Επαναστάσεως με την Α.Μ. του Βασιλέα» ώστε να αποκτήσει αυτή «νέαν φυσιογνωμίαν».

Η «Αναγέννησις της Επαναστάσεως» θα επιτευχθεί μόνον εάν τεθεί «υπό την ηγεσίαν, πνοήν και ουσιαστικόν προβάδισμα της Α.Μ. του Βασιλέως».

Η «ανανεωμένη Επανάστασις» θα έχει πλέον τον Βασιλέα επικεφαλής και θα αποκαλείται «Επανάστασις Εθνικής Σωτηρίας».

Η νέα Επαναστατική Κυβέρνησις «θα ασκεί την εξουσίαν ως εντολοδόχος των Ενόπλων Δυνάμεων». Θα συντάξει ένα «Συμβόλαιο Τιμής», που θα περιλαμβάνει τους στόχους, τις φάσεις και το χρονοδιάγραμμα της «αναζωογονούμενης Επαναστάσεως» το οποίο μπορεί να εγκριθεί και με δημοψήφισμα.

Η Επανάσταση πλέον απαλλάσσεται από τους πρωτεργάτες της και θα διευθύνεται «μερίμνη και ευθύνη του Σ.Α.Γ.Ε. (Συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων)», το οποίο θα συνεδριάζει «υπό την Προεδρίαν του Βασιλέως». 

Υπήρχαν βέβαια και κάποια άλλα σημεία, από τα οποία παρουσιάζουμε τα πιο ενδιαφέροντα:

α) Τελεσίδικος αποκλεισμός του κομμουνισμού εις το διηνεκές από την άμεση ή έμμεση επέμβαση στη ζωή της χώρας.

β) Μεταφορά της πολιτικής ευθύνης στον λαό, το ταχύτερο δυνατό, αφού προηγηθεί ολοκλήρωση της διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος.

γ) Σαφής και ενεργός συμμετοχή στη Δυτική Συμμαχία και τις γενικότερες επιδιώξεις του ελεύθερου κόσμου (εννοεί τις χώρες που δεν ανήκαν στο κομμουνιστικό μπλοκ).

δ) Κυβέρνηση εξειδικευμένων, έμπειρων και αδιάβλητων προσωπικοτήτων στην οποία ΔΕΝ θα περιλαμβάνονται (ήδη) αναμειχθέντες στην πολιτική, η οποία θα ασκεί την εξουσία ως εντολοδόχος των Ενόπλων Δυνάμεων.

ε) Διατυπώνεται η σκέψη για δημοψήφισμα, με το οποίο θα δινόταν λαϊκή εξουσιοδότηση στις Ένοπλες Δυνάμεις και την εντολοδόχο κυβέρνηση. Έτσι θα εξουδετερώνονταν πλήρως οι αντιδράσεις από το εξωτερικό και θα μπορούσε η κυβέρνηση να ασχοληθεί απερίσπαστη με το έργο της.

Προβλέπονταν επίσης κατάργηση της λογοκρισίας του Τύπου, περιορισμός των αρμοδιοτήτων των στρατοδικείων, αμνηστία για πολιτικά εγκλήματα κ.ά.

Εκείνο που φαίνεται από το σχέδιο είναι ότι ο Κωνσταντίνος δεν ήθελε να αφήσει τους στρατιωτικούς μακριά από την εξουσία, απλά ήθελε να αντικαταστήσει τους συνταγματάρχες, με άλλους, δικούς του. Ο Μάνος Χατζηδάκης χαρακτηρίζει «Βασιλική Δικτατορία» το πολίτευμα που θα προέκυπτε αν πετύχαινε το αντικίνημα…

Ακολούθησαν το ταξίδι του Κωνσταντίνου στις Η.Π.Α. στο οποίο αναφερθήκαμε, η έντονη φημολογία για αντιπραξικόπημα με αφορμή την παρουσία του Κων/νου στη στρατιωτική παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη και οι αποστρατεύσεις αξιωματικών από τον βαθμό του Ταξίαρχου και πάνω σε ποσοστό 65%. Πάντως, ο αρχικά μουδιασμένος πολιτικός και πνευματικός κόσμος της χώρας από την επιβολή της δικτατορίας είχε αρχίσει να ξεκαθαρίζει τη στάση του εκφράζοντας την αντίθεσή του προς αυτή. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος εκφράστηκε αρχικά κατά του καθεστώτος, όπως και ο Κων/νος Καραμανλής από το Παρίσι. Το ίδιο έκανε και η Ελένη Βλάχου με συνέντευξή της στην ιταλική «La Stampa».

Η εκδήλωση του αντικινήματος

Οι φήμες ότι ο Κωνσταντίνος ετοιμάζει αντικίνημα, είχα φτάσει ακόμα και στο εξωτερικό. Ο Κωνσταντίνος κατάλαβε πλέον ότι, αν καθυστερήσει κι άλλο, η αποτυχία του θα ήταν σίγουρη. Το εντυπωσιακό είναι ότι ενώ στα τέλη Νοεμβρίου - αρχές Δεκεμβρίου 1967, Ελλάδα και Τουρκία βρέθηκαν στα πρόθυρα πολέμου και η Ελλάδα υποχρεώθηκε να αποσύρει τη Μεραρχία από την Κύπρο, ο Κωνσταντίνος σχεδίαζε το αντικίνημα και οι χουντικοί την αποτροπή του. 

Είχε προηγηθεί, τον Σεπτέμβριο του 1967 αποτυχημένη ελληνοτουρκική συνάντηση στον Έβρο (Κεσάνη και Αλεξανδρούπολη) μεταξύ Κόλλια (πρωθυπουργού) - Παπαδόπουλου και Ντεμιρέλ. Οι Τούρκοι στη συνέχεια μπλόφαραν με, υποτιθέμενη απόβαση στην Κύπρο (πραγματικός τους στόχος ήταν τα νησιά του Β. Αιγαίου, η Ρόδος και η Κως) και εκβιαστικά πέτυχαν την απόσυρση της Μεραρχίας από την Κύπρο, μετά και τα γεγονότα της Κοφίνου.

Στις 8.00 π.μ. της 13/12/1967 ο πρέσβης των Η.Π.Α. στην Αθήνα Φ. Τάλμποτ βρισκόταν στα ανάκτορα Τατοΐου. Όπως είπε στον Αλέξη Παπαχελά σε συνέντευξή του το 2006 ο Κωνσταντίνος ενημέρωσε τον Αμερικανό διπλωμάτη: «Όταν έφτασε ο Τάλμποτ του είπα ότι θα αναχωρούσα σε λίγο και του ανακοίνωσα την πρόθεσή μου να ανατρέψω τη χούντα. Του είπα ότι έχω μιλήσει με τον Πρόεδρο των Η.Π.Α. και μου υποσχέθηκε ότι θα με στηρίξει» (σημ. αυτό το τελευταίο δεν προκύπτει από άλλη πηγή…).

Φίλιπ Τάλμποτ

Στις 10.30 π.μ. δύο αεροπλάνα, το βασιλικό και ένα Ντακότα, αναχώρησαν από το Τατόι. Μαζί τους ήταν και ο πρωθυπουργός Κόλλιας. Ο Γ. Παπαδόπουλος που έμαθε τι έγινε αμέσως, τηλεφώνησε στον Στυλιανό Παττακό που βρισκόταν στα Καλάβρυτα για την 23η επέτειο του ολοκαυτώματός τους από τους Γερμανούς: «Στέλιο, παράτα το πρόγραμμά σου. Ο γέρος (Κόλλιας) επήρε το παιδί (Κωνσταντίνο) και πιάσαν τα βουνά. Πρέπει να έλθεις στο ΓΕΣ το συντομότερο. Να σου στείλω ελικόπτερο;»

Στο μεταξύ το βασιλικό αεροπλάνο, στο οποίο επέβαινε κι ο Κόλλιας, μετά από μία ώρα προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο Αμυγδαλιάς Καβάλας, όπου βρισκόταν ο Διοικητής της Μεραρχίας Κεχαγιάς. Ο Κόλλιας φανταζόταν ότι θα πήγαιναν στη Θεσσαλονίκη και είπε στον Κωνσταντίνο:

«Μεγαλειότατε, η πείρα μ’ εδίδαξε ότι τα κινήματα αποβαίνουν υπέρ εκείνου που κατέχει την Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη και τα μέσα τηλεπικοινωνίας. Εμείς ούτε τα κέντρα, ούτε τα μέσα επικοινωνίας κατέχουμε. Φοβάμαι ότι η κίνηση θα αποτύχει».

Ακόμα και ο ίδιος ο Κωνσταντίνος έμεινε έκπληκτος από την επιλογή της Καβάλας. Το αεροδρόμιο ήταν σχεδόν έρημο. Ακόμα κι ο Κεχαγιάς ειδοποιήθηκε την τελευταία στιγμή από τον Περίδη. Η Καβάλα επιλέχθηκε γιατί ήταν κοντά στο προωθημένο Στρατηγείο του Γ’ Σώματος Στρατού που, λόγω της ελληνοτουρκικής κρίσης είχε έδρα την Κομοτηνή.

Στο πλευρό του Κωνσταντίνου βρισκόταν ο Αρχηγός της Αεροπορίας Αντωνάκος, ο οποίος πήγε αεροπορικώς στη Λάρισα όπου εδρεύει το ΑΤΑ (Αρχηγείο Τακτικής Αεροπορίας). Εν πτήσει προς τη Λάρισα, ο Αντωνάκος διατάσσει γενικό συναγερμό, απαγόρευση εισόδου του Στρατού στα αεροδρόμια, ακόμα και με χρήση όπλων, εξοπλισμό του 50% των αεροσκαφών με πυραύλους και πραγματοποίηση πτήσεων επίδειξης πάνω από την Αθήνα. Έδωσε όμως ρητή εντολή να μην χρησιμοποιηθούν πυρά από τα αεροπλάνα.

Άλλες αναγκαίες προαπαιτούμενες ενέργειες, ήταν η μετάδοση βασιλικού μηνύματος από τον Ρ/Σ της Λάρισας, η διακοπή των τηλεπικοινωνιών από τη Βόρεια στη Νότια Ελλάδα και η επίσκεψη του Γενικού Επιθεωρητή Στρατού Ι. Μανέτα στο Πεντάγωνο. Εκεί, σύμφωνα με το σχέδιο, θα πήγαινε στο γραφείο του τότε Αρχηγού ΓΕΣ Οδυσσέα Αγγελή και θα του ζητούσε να του παραδώσει τη διοίκηση του Στρατού.

Το μήνυμα του Κων/νου από τον Ρ/Σ Λάρισας μεταδίδεται, αλλά λόγω της μικρής εμβέλειας του σταθμού ακούγεται μόνο στη Θεσσαλία. Και η διακοπή τηλεπικοινωνιών μεταξύ Βόρειας και Νότιας Ελλάδας έγινε, χάρη στις ενέργειες του Στρατηγού Κόλλια, συνεπωνύμου του πρωθυπουργού, ο οποίος όμως δεν είχε ενημερωθεί έγκαιρα και με δυσκολία έφερε εις πέρας την αποστολή του. 

Ο Μανέτας πηγαίνει στο ΓΕΣ μια ώρα νωρίτερα από την καθορισμένη και ζητά από τον Αγγελή να του παραδώσει την ηγεσία του Στρατού. Ο Αγγελής, που είχε ενημερωθεί για το αντικίνημα, διατάσσει να συλλάβουν τον Μανέτα, κάτι που γίνεται και να τον θέσουν υπό περιορισμό! Υπό περιορισμό τέθηκε και ο Στρατηγός Βαρδουλάκης που είχε αποστρατευθεί και συνόδευσε τον Μανέτα, με την προοπτική να αναλάβει Α’ Υπαρχηγός ΓΕΣ! Παράλληλα, ο Αγγελής προσπαθεί να αποκαταστήσει τις επικοινωνίες μεταξύ Βορρά και Νότου.

O Ιωάννης Μανέτας

Όσον αφορά τον Κωνσταντίνο, φροντίζει για τη μετάδοση του μηνύματός του από τον Ρ/Σ Καβάλας. Και αυτός ο Ρ/Σ είχε μικρή ισχύ και το μήνυμα ακούστηκε μέχρι τη Θεσσαλονίκη και τις περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας. Ο βασιλιάς επικοινωνεί με τους μυημένους διοικητές που τον διαβεβαιώνουν ότι όλα «βαίνουν καλώς». Στις 15.30 πήγε στην Κομοτηνή με ελικόπτερο, όπου συνάντησε τους Περίδη- Βιδάλη, όχι όμως και τον Ταξίαρχο Έρσελμαν, διοικητή της ΧΧ ΤΘ Ταξιαρχίας. 

Να σημειώσουμε, ότι στο πλευρό του Κωνσταντίνου είχαν ταχθεί ο Διοικητής της 99ης Μεραρχίας Απόστολος Ζαλαχώρης (έδρα της Ταξιαρχίας ήταν η Ορεστιάδα) και η 11η Μεραρχία στην Καβάλα, με Διοικητή τον Κεχαγιά, που υποδέχτηκε τον βασιλιά και τη συνοδεία του στην πόλη της Μακεδονίας. Ωστόσο, στη Θεσσαλονίκη υπέρ του βασιλιά ήταν σίγουρα μόνο ο Διοικητής της Σχολής Πολέμου Σωτήρης Λιαράκος. Ο Λιαράκος όμως δεν είχε στη διάθεσή του μάχιμες μονάδες, παρά μόνο τους αξιωματικούς που φοιτούσαν στη Σχολή. Τη φρουρά της Θεσσαλονίκης αποτελούσαν τότε δύο Μοίρες Καταδρομών, ένα Σύνταγμα Πεζικού, μία Επιλαρχία Ελαφρών Αρμάτων και ένας Λόχος της ΕΣΑ (Στρατονομίας). 

Ο Λιαράκος εγκαταστάθηκε στην έδρα του Γ’ ΣΣ και έστειλε έμπιστους σε αυτόν αξιωματικούς, να αναλάβουν τη διοίκηση των μονάδων της πόλης. Αυτό όμως δεν πραγματοποιείται, γιατί οι χουντικοί γνώριζαν τις κινήσεις των οπαδών του Κωνσταντίνου, αλλά και γιατί οι μεσαίοι και κατώτεροι αξιωματικοί, ως επί το πλείστον, ήταν πιστοί στη χούντα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Ταξίαρχος Δημήτριος Πατίλης, Διοικητής των ΛΟΚ της πόλης που, αν και νοσηλευόταν στο ΑΧΕΠΑ έχοντας πρόβλημα με τα νεφρά του, φεύγει από το νοσοκομείο και πηγαίνει στον Ρ/Σ της πόλης, όπου εκφωνεί μήνυμα στο οποίο καταδίδει τους αδίστακτους τυχοδιώκτες που παρέσυραν τον βασιλιά. Παράλληλα, στέλνει έμπιστούς του να καταλάβουν το αεροδρόμιο Σέδες. Ο ίδιος εγκαθίσταται στα γραφεία της ΚΥΠ φρουρούμενος και από εκεί έδινε εντολές στους άνδρες του.

Στο μεταξύ, οι αξιωματικοί του Λιαράκου μόνο στην Επιλαρχία είχαν αρχικά κάποια επιτυχία, η οποία όμως δεν είχε συνέχεια. Τελικά, οι χουντικοί διέκοψαν και την επικοινωνία Λιαράκου- Περίδη. Το παιχνίδι για τον Κωνσταντίνο χάθηκε οριστικά στη Θράκη. Στην Κομοτηνή, ο Ταξίαρχος Έρσελμαν, αφού το πρωί της 13ης Δεκεμβρίου έθεσε υπό κράτηση 3 αξιωματικούς, οπαδούς της 21ης Απριλίου (τους Αντισυνταγματάρχες Πετάνη και Πυρρόπουλο και τον Ταγματάρχη Κιρκηλή), έδωσε εντολή να κινηθούν τα άρματα προς τη Θεσσαλονίκη. 

Ο Ταγματάρχης Σοφικίτης, Υποδιοικητής της 2ας διοικήσεως Μάχης, ζήτησε συνάντηση με τον Έρσελμαν, δήθεν για να ενημερωθεί. Μαζί με λίγους πιστούς στρατιώτες συνέλαβαν τον Έρσελμαν και τον έκλεισαν σε ένα άρμα! Αμέσως μετά απελευθέρωσε τους αξιωματικούς που είχε συλλάβει ο Έρσελμαν. Ο πλέον σκληροπυρηνικός «απριλιανός» ήταν ο Πετάνης. Ο Σοφικίτης κινήθηκε για να συλλάβει και τον Περίδη.

Άρματα μάχης στους δρόμους της Αθήνας στις 14 Δεκεμβρίου 1967

Ο Κωνσταντίνος στην Κομοτηνή συνάντησε τον Περίδη, ο οποίος τον ενημέρωσε ότι το Α’ και το Β’ Σώμα Στρατού τηρούσαν ουδέτερη στάση. Ο Περίδης ζήτησε από τον Ζαλοχώρη από τον Έβρο, να σπεύσει σε βοήθεια. Τα τεθωρακισμένα του όμως, λόγω της σφοδρής βροχόπτωσης κολλούν στις λάσπες, ενώ και κάποιοι διοικητές μονάδων, προσκείμενοι στην 21η Απριλίου καθυστερούσαν σκόπιμα να δράσουν. Το απόγευμα, μία ίλη τεθωρακισμένων υπό τον Σοφικίτη συνέλαβε τους Περίδη και Βιδάλη. Πάντως, πρωταγωνιστικό ρόλο στην όλη επιχείρηση είχε ο Αν/χης Πετάνης. 

Να σημειώσουμε ότι στα υψώματα γύρω από την Κομοτηνή υπήρχαν αντιαρματικά, τα οποία δεν έριξαν ούτε ένα βλήμα στα άρματα του Σοφικίτη, καθώς οι αξιωματικοί τους δεν αντέδρασαν στις εξελίξεις. Τέλος, ο Διοικητής της Στρατιάς Κόλλιας έδωσε εντολή στις μονάδες του να κινηθούν προς τα Τέμπη. Οι δυνάμεις του όμως χρονοτριβούσαν όταν κατάλαβαν ποιος ήταν ο αντικειμενικός τους σκοπός. Έτσι, έξω από τη Λάρισα και τη Λαμία έπεσαν στα χέρια των δυνάμεων που ήταν πιστές στους χουντικούς. Λίγο αργότερα συνελήφθη και ο ίδιος ο Κόλλιας.

Πολεμική Αεροπορία - Πολεμικό Ναυτικό

Ο Αρχηγός της Πολεμικής Αεροπορίας Αντωνάκος, όπως αναφέραμε, ήταν ένας από τους βασικούς συνεργάτες του βασιλιά στο αντικίνημα. Όμως, στα αεροδρόμια η κατάσταση ήταν διαφορετική. Το Ελληνικό καταλήφθηκε εύκολα από δυνάμεις πιστές στους απριλιανούς. Το αεροδρόμιο Τατοΐου επίσης, μετά από μικρή αντίσταση σμηνιτών. Η Ελευσίνα και η Τανάγρα καταλήφθηκαν μετά από αιματηρές συγκρούσεις. Έτσι, οι πτήσεις των μαχητικών αεροσκαφών πάνω από την Αθήνα σταδιακά σταμάτησαν. 

Ως προς το ΠΝ, ο Ναύαρχος Ροζάκης, επικεφαλής του Στόλου Κρητικού και Ιονίου Πελάγους, της μεγαλύτερης δηλαδή δύναμης κρούσης του Ναυτικού με έδρα τη Σούδα, αν και δεν είχε ενημερωθεί έγκαιρα, είχε έτοιμο τον Στόλο για αναχώρηση προς Θεσσαλονίκη και Καβάλα.

Ο Α/ΓΕΝ Δέδες δεν είχε μάθει τίποτα για το βασιλικό αντικίνημα. Όταν το έμαθε όμως, και μάλιστα από τους χουντικούς (!) έδωσε προφορική εντολή στους υφισταμένους του Ροζάκη και Πανά (Αρχηγός Στόλου Αιγαίου Πελάγους με έδρα τη Σαλαμίνα) να αποπλεύσουν προς βορρά. Ο Δέδες έπειτα, μεταβαίνει στο Πεντάγωνο όπου και συλλαμβάνεται. Ο Στόλος κινείται προς βορρά. Όταν όμως ο Δέδες έμαθε ότι θα δοθεί αμνηστία για τα πληρώματα των πλοίων, έδωσε εντολή μέσω ραδιοτηλεγραφήματος να επιστρέψει ο Στόλος στη Σούδα. Κάποιοι εισηγήθηκαν στον Κωνσταντίνο να μεταβεί στην Κρήτη και να ξεκινήσει από εκεί νέα προσπάθεια να ανατρέψει τους χουντικούς, ευτυχώς όμως αυτός απέρριψε την εισήγηση.

Για ποιους λόγους απέτυχε το αντικίνημα;

Ο Διδάκτωρ Σύγχρονης ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Νεάπολης Πάφου Ιωάννης Δασκαρόλης, θεωρεί ότι το βασιλικό αντικίνημα απέτυχε για τρεις, κυρίως, λόγους: ο πρώτος και σημαντικότερος ήταν ότι οι διοικητές των μονάδων που ήταν μυημένοι στο αντικίνημα, δεν τις έλεγχαν πλήρως . 

Οι ανώτατοι αξιωματικοί δεν ήταν συνηθισμένοι σε ανάλογες ενέργειες, ενώ οι κατώτεροι, που ήταν προσκείμενοι στη χούντα, έδειξαν θάρρος και αποφασιστικότητα. Ο δεύτερος ήταν ότι οι ηγέτες της 21ης Απριλίου ήταν ικανότατοι σε στρατιωτικές και συνωμοτικές δράσεις. Ακόμα και όταν είχαν «χάσει» το Ναυτικό και την Αεροπορία, πήραν ψύχραιμες αποφάσεις και με μεθοδικές κινήσεις αντέστρεψαν την κατάσταση. Τρίτος λόγος ήταν η αυστηρή ουδετερότητα των Αμερικανών. 

Ο Κωνσταντίνος δεν κατάλαβε (;) ότι όχι μόνο δεν θα έχει τη στήριξή τους, αλλά και ότι οι Η.Π.Α. αρχίζουν να προσεγγίζουν τους χουντικούς. Ο Βαγγέλης Κούμπουλης προσθέτει μερικούς λόγους ακόμα: οι χουντικοί γνώριζαν όλες τις κινήσεις του Κωνσταντίνου. Από τους 6 υπασπιστές του, οι 3 ήταν χουντικοί (!), πράγμα που γνώριζε κι ο ίδιος. 

Ο χρόνος εκδήλωσης του αντικινήματος ήταν λανθασμένος, όπως και η μετάβαση οικογενειακώς (!) του Κωνσταντίνου στην Καβάλα. Το βασιλικό σχέδιο, κάθε άλλο παρά μυστικό αποδείχθηκε, ενώ στο «όνομα» αυτής της μυστικότητας δεν ενημερώθηκαν, παρά μόνο την τελευταία στιγμή, κομβικά πρόσωπα, όπως οι Κόλλιας και Αντωνάκος. Τέλος, το αντικίνημα δεν είχε ερείσματα στην Αθήνα, όπου οι περισσότεροι αξιωματικοί ήταν φιλικά προσκείμενοι στους απριλιανούς.

Ο Κωνσταντίνος με την οικογένειά του

Η ορκωμοσία του Γ. Παπαδόπουλου ως πρωθυπουργού- Η φυγή του Κωνσταντίνου και της οικογένειάς του στη Ρώμη

Στις 21.00 μεταδίδεται από τον Ρ/Σ Αθηνών η ορκωμοσία του Γ. Ζωιτάκη ως Αντιβασιλέα και του Γ. Παπαδόπουλου ως πρωθυπουργού. Οι χουντικοί αναζήτησαν την Ειρήνη, αδελφή του Κωνσταντίνου για να την ορκίσουν αντιβασίλισσα, αλλά αυτή είχε ακολουθήσει τον βασιλιά στην Καβάλα. Όταν ο Κωνσταντίνος μαθαίνει τη σύλληψη των Περίδη, Βιδάλη και Έρσελμαν καταλαβαίνει το παιχνίδι έχει χαθεί. 

Στις 02.30 π.μ. (κατ’ άλλη εκδοχή στις 04.00 π.μ.)της 14/12/1967 το βασιλικό αεροπλάνο με τον Κωνσταντίνο και την οικογένειά του, τον αυλάρχη Παπάγο, τον πρωθυπουργό Κόλλια, τον Α/ΓΕΑ Αντωνάκο και τον γυναικολόγο Κουτήφαρη, καθώς η Άννα-Μαρία ήταν έγκυος απογειώνεται, κάτω από καταρρακτώδη βροχή και φτάνει μετά από περιπετειώδες ταξίδι στη Ρώμη. 

Η κίνηση της χούντας να ορκίσει αντιβασιλέα και η μη δημιουργία εξόριστης κυβέρνησης από τον Κωνσταντίνο επέτρεψε στις περισσότερες χώρες να αναγνωρίσουν την κυβέρνηση των πραξικοπηματιών, ενώ παράλληλα διατηρούσαν τη μοναρχία εν απουσία του βασιλιά. Το αντικίνημα τελικά ενίσχυσε de facto το καθεστώς της χούντας. Οι εκκαθαρίσεις που έγιναν στον Στρατό, έπαιξαν και αυτές τον ρόλο τους στα τραγικά γεγονότα του 1974…

Ο Κωνσταντίνος και η Άννα Μαρία στη Ρώμη

Πηγές: Ιωάννης Β. Δασκαρόλης, «Το στρατιωτικό κίνημα του βασιλιά Κωνσταντίνου Β’ κατά της χούντας (13 Δεκεμβρίου 1967)», antibaro.gr, 11 Ιανουαρίου 2023.

Βαγγέλης Κούμπουλης, «ΤΟ ΑΝΤΙΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΙΣ 13 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1967», Περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ, τ. 630, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020.

Μάνου Ν. Χατζηδάκη, «Βασιλεύς ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β’ ΟΣΑ «ΕΙΠΕ» ΚΑΙ ΟΣΑ… ΔΕΝ ΕΙΠΕ, Η απάντησις στο «Βασιλεύς Κωνσταντίνος ΧΩΡΙΣ ΤΙΤΛΟ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ, Ιωάννης Χρ. Γιαννάκενας, 2015.

Ευχαριστούμε θερμά τους κύριους Δασκαρόλη και Γιαννάκενα για την πολύτιμη βοήθειά τους.

Μιχάλης Στούκας

https://www.protothema.gr/