Μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη που παραχώρησε στο blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης" ο κ. Κυριάκος Χήνας διατελέσας καθηγητής ιστορίας στο Ευρωπαϊκό Σχολείο Καρλσρούης στη Γερμανία.
*****
Μέσα στην πολυσπερμία των ερμηνειών για την ύπαρξη και στοχοθεσία των συλλογικών Μύθων, θεωρούμε ως πλέον έγκυρη αυτή που τους εξηγεί ως μια προσπάθεια του λαού να καταγράψει τις ενοράσεις του για την ανθρώπινη φύση και να διαχειριστεί το βαρύτερο αίνιγμα: το άλγος της θνητότητάς του.
Παράλληλα, αναπληρώνονται τα οντολογικά κενά των νοημάτων που βιώνουν οι άνθρωποι στη δημόσια σφαίρα και ενισχύεται η αναγκαία αίσθηση του Ανήκειν (αυτό που ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ονόμαζε sense of somebodiness, αίσθηση της σημαντικότητας).
Η ιστορία του Πανάρετου (Πανάρατος, κατά τη λα'ι'κή εκδοχή) και της Ερωφίλης αναδείχθηκε με τη δημοφιλή τραγωδία που έγραψε ο Ρεθυμνιώτης Γεώργιος Χορτάτσης ή Χορτάτζης γύρω στο 1600.
Η πιθανότερη εξήγηση για το πώς εμφανίστηκε αυτή η ιστορία στη Δυτική Ελλάδα (όπου έγινε λα'ι'κό θέατρο) είναι ίσως η μετανάστευση Κρητών στα βενετοκρατούμενα νησιά του Ιονίου και στη Δυτική Ελλάδα μετά την άλωση της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669.
Κατά άλλη εκδοχή, είναι πιθανό αυτό το δρώμενο να έφτασε στην Ευρυτανία από Ηπειρώτες μάστορες στα πρώτα χρόνια του 20ου αι.
Στο έργο ο βασιλιάς Φιλόγονος αποκρούει τον έρωτα της θυγατέρας του Ερωφίλης με τον Πανάρετο, αποκεφαλίζει τον νέο και μετά η Ερωφίλη αυτοκτονεί.
Η υπόθεση δεν τελειώνει εκεί, αφού ο βασιλιάς θανατώνεται από το χορό των κορασίδων (ο οποίος αποτυπώνει το λα'ι'κό αίσθημα) και οι δύο νέοι ανασταίνονται με την παρέμβαση του Χάρου: "Ευθύς εβγήκα απ'τον Άδη με τας ψυχάς 'τα χέρια μου. Όλοι να σηκωθούνε απάνω οι νεκροί".
Πρόκειται για μια συμβολική απόπειρα της λα'ι'κής ψυχής να αποτυπώσει την επιθυμία της για την επικράτηση Αξιών και ορμέμφυτων στάσεων που θέλει να προσδιορίζουν τη ζωή των ανθρώπων.
Έτσι, διατυμπανίζονται με θριαμβικό τρόπο:
1. Η δικαίωση του Έρωτα, αφού οι δύο νέοι οδηγούνται στην ισόβια ευτυχία ύστερα από την υποδειγματική αμοιβαία αφοσίωση που δεν υπολόγισε το θάνατο.
Ένας διάλογός τους αποτελεί μια πολύ τρυφερή έκφραση αγάπης:
- Πανάρετος:"Στον ήλιον έχω ντήρηση κι εις τ' άστρα που περνούσι και τσι μορφιές σου, αφέντρα μου, κάτω στη γη θωρούσι μηδέ χυθού κι αρπάξου σε".
- Ερωφίλη: "Ή όμορφη είμαι ή άσκημη, Πανάρετε, ψυχή μου, για σέναν εγεννήθηκε στον κόσμο το κορμί μου".
2. Η υπερνίκηση του θανάτου, έστω και με αυτόν τον απλο'ι'κό μαγικοθρησκευτικό τρόπο. Η Ανάσταση θα συνιστά διαχρονικά τη συμβολική βούληση να ακυρωθεί η υπεροπλία του θανάτου. Ενώ με αυτή τη θεολογική μορφή ο λαός επιχειρεί να καταστείλει το φόβο του για το θάνατο, είναι γνωστό στις σύγχρονες κοινωνίες ότι αυτή η λύτρωση εν μέρει επιδιώκεται με τη φαντασίωση της άπειρης προόδου που θα αποφέρει την ευτυχία και θα περιορίσει αυτό το φόβο.
3. Η απόδοση της ηθικής δικαιοσύνης με τη δολοφονία του αξιοκατάκριτου βασιλιά, ο οποίος προκάλεσε το θάνατο των δύο νέων. Επιπρόσθετο στοιχείο κοινωνικής παρέμβασης και δικαιοσύνης υπάρχει εδώ, αφού τη δολοφονία αποφασίζουν και εκτελούν άνθρωποι του λαού (στη σκηνή, ο χορός των γυναικών).
Παράλληλα, στην υπόθεση καταγράφονται, με σκοπό να στιγματιστούν, ρεαλιστικές εικόνες της καθημερινής πραγματικότητας: Ο σύμβουλος του βασιλιά που τον πληροφορεί χαιρέκακα για το δεσμό των νέων αναπαριστά τον κάθε κακόβουλο που επιβουλεύεται την ευτυχία των άλλων.
Οι ταξικές αντιθέσεις που δεν επιτρέπουν το γάμο και τις ευρύτερες διαπροσωπικές σχέσεις ανάμεσα σε άτομα διαφορετικού κοινωνικού βεληνεκούς. Ο ρόλος της Μοίρας με τις ασταθείς παλινωδίες της.
Σε εμβριθές άρθρο της, η κα. Μαρία Παναγιωτοπούλου, προ'ι'σταμένη των ΓΑΚ Ευρυτανίας ("Ευρυτανικός Παλμός" 21-3-2021), αναφέρει ότι: στα πρώτα χρόνια οι ηθοποιοί (μόνον άνδρες) φορούσαν τοπικές φορεσιές και αργότερα αρχαιοπρεπείς. Μετά το 1972 προστέθηκε και ο χορός των γυναικών.
Οι δύο παραλλαγές που σώζονται στο Καρπενήσι απαρτίζονται από 260 και 313 στίχους. Η πρώτη σώζεται στο τετράδιο του ηπειρώτη μάστορα Τασιού Παπαγεωργίου, το οποίο βρίσκεται στο αρχείο του ποδοσφαιρικού Συλλόγου Καρπενησίου. Τέλος, η κα. Παναγιωτοπούλου γράφει ότι προπολεμικά η ομάδα των ηθοποιών έβγαζε δίσκο για κοινωφελείς σκοπούς.
Θεωρείται ότι το έργο (παιζόταν τις τελευταίες ημέρες της Αποκριάς) εναρμονιζόταν με το ευφρόσυνο κλίμα της Αποκριάς, παρά την τραγική υπόθεσή του, γιατί το τέλος είναι ένας χαρμόσυνος θρίαμβος της Ζωής με την ευτυχία των δύο ερωτευμένων.
Σε μια προσπάθεια αναβίωσης του λα'ι'κού αυτού δρώμενου (το οποίο διακόπηκε το 1981, χωρίς να ευοδωθεί μια νεότερη πρωτοβουλία για την επιστροφή του στις αρχές του 21ου αι.), ο ευκλεής Πολιτιστικός Σύλλογος Καρπενησίου διοργάνωσε ειδική συγκέντρωση στο Συνεδριακό Κέντρο στις 30-4-2022 με κεντρική ομιλία της σημαντικής λαογράφου κας. Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη.
Με φιλόφρονα διάθεση ο ευγενικός πρόεδρος του Συλλόγου κ. Γιάννης Δημητρίου, μας ενημέρωσε ότι εξελίσσεται μια ορθοφρονούσα διεργασία για να μπορέσει το εγχείρημα να εδραιωθεί σε σταθερές βάσεις: συνεργασία με φερέγγυους θεατράνθρωπους και συλλογικότητες, αλλά και κινητοποίηση των Ευρυτάνων ώστε να αγκαλιάσουν την προσπάθεια από κάθε μετερίζι χωρίς διχαστικές ψυχώσεις. Έτσι θα διασφαλιστούν οι ποιοτικότεροι όροι για την αναβίωση.
** Ευχαριστώ θερμά την κα. Μαρία Παναγιωτοπούλου, την κα. Γιούλη Μάλαινου, τον κ. Γιάννη Δημητρίου και τον "Ευρυτανικό Παλμό" για τη συμβολή τους σε αυτό το άρθρο και τις φωτογραφίες που το συνοδεύουν.
ΥΓ.: Στους ανθρώπους που διακονούν τον πολιτισμό στη γεραρή Ευρυτανία και αντιστέκονται στην πραγμοποίηση και το φετιχισμό της δημόσιας ζωής, αφιερώνω το δίκαιο έπαινο (μάλλον άγνωστο) για την ηθική και πνευματική αλκή των Ευρυτάνων, τον οποίο προσπορίζει ο Κωνσταντινουπολίτης λόγιος Κωνσταντίνος Σπανούδης (1871-1941), μια εμβληματική μορφή του Ελληνισμού της Ανατολής:
<< Έλληνες, από τους αγνοτάτους την ψυχήν και το αίμα. Διετήρησαν αμόλυντον το άρωμα της ψυχής των. Ποίος δεν εγνώρισεν το σφρίγος και την ωραιότητα της ψυχής του Ευρυτάνα; Και έφθασαν εις το να μας δώσουν τον αρτιώτερο τύπο του σώματος και την καλλιτέραν μορφήν της Ελληνικής ψυχής. Υπήρξεν ανέκαθεν ο ευγενέστερος από την μεγάλην Ελληνικήν οικογένειαν, πολίτης και πατριώτης >>
(εφημερίδα "Πρόοδος" της Κωνσταντινουπόλεως 9-3-1920, Βιβλιοθήκη της Εστίας Νέας Σμύρνης).
Άρθρο του καθηγητή ιστορίας κ. Κυριάκου Χήνα
για τους αναγνώστες του blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Για πες