Μέσα σε λίγες αράδες ο καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Σπύρος Κωτσάκης περιγράφει τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκονται στις 22 του Δεκέμβρη όλες οι ελασίτικες δυνάμεις στην Αθήνα και τον Πειραιά:
Χαρακτηριστικά: Τμήματα της VIII Tαξιαρχίας του ΕΛΑΣ εγκατέλειψαν , παρά τις αντίθετες διαταγές, τις θέσεις τους στα Πετράλωνα και συμπτύχθηκαν στην Ακαδημία Πλάτωνος. Στη Νέα Σμύρνη μια βρετανική Ταξιαρχία με 30 άρματα μάχης υποχρέωσε τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ να συμπτυχθούν προς τη Δάφνη.
Στου Ψυρρή και τους Αμπελόκηπους οι ελασίτες με δυσκολία κατάφεραν να κρατήσουν τις θέσεις τους παρά τις σφοδρές επιθέσεις που δέχτηκαν.
Στη Δραπετσώνα αποβιβάστηκε η 5η Ινδική Ταξιαρχία που επιτέθηκε αμέσως με την υποστήριξη των πυροβόλων του βρετανικού στόλου. Όμως οι ελασίτες με μια ορμητική αντεπίθεση τους καθήλωσαν.
Η επιχείρηση ανατίναξης του ξενοδοχείου
Στις 22 Δεκέμβρη αρχίζει η παράτολμη επιχείρηση του ΕΛΑΣ για την ανατίναξη του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία», που αποτελούσε το κέντρο της κυβέρνησης Παπανδρέου και των βρετανικών δυνάμεων.
Ένας τόνος με εκρηκτικά, που τον μετέφεραν οι μαχητές του μέσα από τους υπονόμους της Αθήνας, τοποθετήθηκε κάτω από το ξενοδοχείο. Όλα ήταν έτοιμα για την πυροδότησή τους, όμως την τελευταία στιγμή η ανατίναξη ματαιώθηκε με εντολή της ηγεσίας ΚΚΕ, λόγω τη άφιξης του Τσώρτσιλ στην Αθήνα τα Χριστούγεννα.
Γι’ αυτή την επιχείρηση ο Βασίλης Μπαρτζιώτας (Φάνης) τότε γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ έγραψε:
«Δυνάμεις του ΕΛΑΣ Αθήνας πλαισιωμένες από στελέχη της ΚΟΑ με επικεφαλής στον σ. Σπύρο Καλοδίκη, έκαναν μια άλλη τολμηρή και ηρωική επιχείρηση. Έχοντας στα χέρια τους το γενικό σχεδιάγραμμα των υπονόμων της Αθήνας, έπειτα από πορεία 12 ωρών μέσα στα βρώμικα νερά των οχετών, με άμεσο κίνδυνο της ζωής τους, κατόρθωσαν να κουβαλήσουν κάτω από την πλατεία Συντάγματος, ακριβώς στο ξενοδοχείο της “Μεγάλης Βρετανίας”, όπου ήταν η έδρα της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου, του “Κράτους Παπανδρέου”, περίπου έναν τόνο εκρηκτικής ύλης, τροτύλης και με ηλεκτρικό σύρμα συνέδεσαν την τροτύλη με ειδικό ηλεκτρικό μηχάνημα ανατίναξης, που βρίσκονταν στη δική μας περιοχή.
Ο σ. Καλοδίκης ανέφερε σε μένα, τη μέρα των Χριστουγέννων (25 Δεκέμβρη 1944), για την επιχείρηση αυτή, με τη δήλωση ότι είναι έτοιμοι να τινάξουν στον αέρα το άντρο της κυβέρνησης Παπανδρέου και των Αγγλων. Εγώ ανέφερα στο ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ που θα ’δινε και την τελική έγκριση. Το ΠΓ της ΚΕ έχοντας υπόψη τον ερχομό του Τσόρτσιλ και τις διαπραγματεύσεις μαζί του, μας είπε να περιμένουμε μερικές μέρες».
Εγγλέζοι πυροτεχνουργοί πάνω από τον υπόνομο, όπου είχαν τοποθετηθεί τα εκρηκτικά.
Ένα άλλο στέλεχος του ΚΚΕ ο Νίκος Κυριακίδης (αναπληρωματικό μέλος του Πολιτικού Γραφείου μετά τη μεταπολίτευση του ’74) που πήρε μέρος στην επιχείρηση της μεταφοράς των εκρηκτικών, μίλησε γι’ αυτήν στο «Ριζοσπάστη» (21.1.2001):
«Η προετοιμασία της επιχείρησης αυτής είχε αρχίσει. Προηγούμενα είχαν παρθεί από το Δήμο της Αθήνας οι σχετικοί χάρτες των υπονόμων της Αθήνας. Μελετήθηκαν από ειδικούς συντρόφους.
Ο ένας σύντροφος μηχανικός, ειδικευμένος στους υπονόμους του Βελγίου και ο άλλος υπολοχαγός Μηχανικού, ειδικευμένος στα εκρηκτικά, δυστυχώς δε θυμάμαι τα ονόματά τους, κατάστρωσαν τα σχέδια για την είσοδό μας στους υπονόμους της Αθήνας και καθόρισαν το σημείο των υπονόμων από όπου θα μπούμε.
Έγιναν από τους ειδικούς οι σχετικές προετοιμασίες μέσα στους υπονόμους, αφού οι υπόνομοι δεν ήσαν σε ευθεία γραμμή. Αλλού ήταν ανήφορος και αλλού κατήφορος, οπότε χρειάστηκε να τοποθετηθούν σκάλες κλπ. Όλα είχαν ετοιμαστεί.
Στις 22 Δεκέμβρη 1944, τελικά, αν θυμάμαι καλά, αποφασίστηκε να μπούμε μέσα στον υπόνομο 150 περίπου άνδρες του ΕΛΑΣ και άλλα στελέχη του Κόμματος, με στόχο και κατεύθυνση το ξενοδοχείο της «Μεγάλης Βρετανίας», μεταφέροντας από τον υπόνομο που δέχεται τα βρόχινα νερά και τις βρωμιές της τότε Αθήνας, έναν τόνο περίπου εκρηκτικής ύλης, τροτύλης.
Η επιχείρηση ξεκίνησε από το Μεταξουργείο. Ο υπόνομος δεν ήταν αυτός που δέχεται τις ακαθαρσίες, αλλά τα βρόχινα νερά και η κάθοδος έγινε με σιδερένια και όχι ξύλινη σκάλα. Η ατμόσφαιρα μέσα δεν ήταν καθόλου ευχάριστη. Μύριζε υγρασία και μούχλα. Και τα νερά, στα σημεία που ήταν φαρδύς ο υπόνομος, μας φτάνανε ως τα γόνατα, ενώ όπου στένευε φτάνανε ως το στήθος, χώρια τα τεράστια ποντίκια…
Η επιχείρηση από το Μεταξουργείο δεν προχώρησε. Είχαμε την απώλεια του μέλους του Γραφείου της Αχτίδας που σκοτώθηκε από αγγλικό βλήμα. Είδαν κάποια μικρή μάζωξη στο σπίτι που βρισκόμασταν και μας έριξαν. Η καθοδήγηση της Αχτίδας κατόπιν τούτου αποφάσισε να σταματήσει η επιχείρηση και φυσικά να γίνει σε άλλο σημείο.
Πράγματι η επιχείρηση έγινε στη Λένορμαν πολύ πιο μακριά από το Μεταξουργείο. Μπήκαν όλοι οι άνδρες στον υπόνομο με προσοχή κατά ομάδες τοποθέτησαν την εκρηκτική ύλη και επέστρεψαν ύστερα από αρκετές ώρες.
Η απομάκρυνση των εκρηκτικών από τους Εγγλέζους πυροτεχνουργούς.
Αφού τέλειωσε αυτή η φάση έδωσε εντολή το Γραφείο της Αχτίδας και συγκεκριμένα ο Γραμματέας της Αχτίδας Μπάμπης Γρηγοριάδης, είχαμε δουλέψει μαζί από το 1943 που ήταν γραμματέας της 6ης Αχτίδας, να μπούμε 5 σύντροφοι, για να κάνουμε τον τελευταίο έλεγχο των καλωδίων.
Σημειώνω τις δυσκολίες που συναντήσαμε από την είσοδο του υπονόμου μέχρι το τέρμα και το σημειώνω αυτό γιατί τις έζησα ο ίδιος. Φυσικά, οι δυσκολίες, που αντιμετώπισαν οι προηγούμενες ομάδες που κουβαλούσαν το φορτίο της εκρηκτικής ύλης στην πλάτη τους, ήταν πολύ μεγαλύτερες και οι κίνδυνοι πολύ περισσότεροι.
Τεράστιες δυσκολίες
Οπως αναφέρω πιο πάνω ο υπόνομος δεν ήταν ευθύς είχε λακκούβες μικρές και μεγάλες που γλίστραγες και έμπαινες μέσα στο νερό και σε ορισμένα σημεία πάνω από τη μέση μέχρι και στο στήθος. Οι δρόμοι δεν ήταν σε ευθεία γραμμή, το επίπεδο του δρόμου άλλαζε μέχρι που δημιουργούσε μικρούς καταρράχτες και ανεβαίναμε σε σκάλες που το πρώτο συνεργείο είχε τοποθετήσει. Θυμάμαι πως κάτω από την Ερμού ήταν μία δίοδος πολύ μικρή και στενή. Αρκεί να σημειώσω πως την περάσαμε με την κοιλιά, μπουσουλώντας στο νερό. Και σε άλλα σημεία περνούσαμε σκυμμένοι, ήταν πολύ δύσκολη η διαδρομή.
Κίνδυνοι υπήρχαν πολλοί. Εκτός αυτών που ανέφερα ήταν και οι κίνδυνοι που προέρχονταν από τα φρεάτια των δρόμων που μέσω αυτών έμπαιναν τα νερά στον υπόνομο.
Ένα από τα κιβώτια με τα εκρηκτικά που είχαν τοποθετηθεί κάτω από τη «Μεγάλη Βρετανία»
Ακούγαμε τα βήματα των περαστικών και φυσικά και τις περιπολίες των Αγγλων στρατιωτών. Αυτό το γεγονός υποχρέωνε όλους τους συντρόφους που βρίσκονταν μέσα στον υπόνομο να είναι πολύ προσεκτικοί. Οι βρωμιές και αναθυμιάσεις μας έφερναν βήχα, φτέρνισμα που μας ανάγκαζαν να προσέχουμε για να μη μας αντιληφθούν. Δε βγάζαμε κουβέντα, η συνεννόηση γινόταν με χειρονομίες».
Η ματαίωση της πυροδότησης
Στις 7 το πρωί της 25 Δεκέμβρη, ανήμερα Χριστουγέννων, όλα ήταν έτοιμα. Το μόνο που έλειπε ήταν η έγκριση και το σύνθημα από την καθοδήγηση του Κόμματος. Ο Νίκος Κυριακίδης συνεχίζει τη διήγησή του:
«Τελικά παρ’ όλες αυτές τις δυσκολίες επιστρέψαμε στη βάση μας. Η επιχείρηση τέλειωσε και πέτυχε, αφού ξεπέρασε σε χρόνο περίπου 12-15 ώρες, και τελικά περιμέναμε το σύνθημα για να μπει σε ενέργεια η ηλεκτρογεννήτρια.
Το αυτοκίνητο με την ηλεκτρογεννήτρια θα έδινε στην κατάλληλη στιγμή τον σπινθήρα στα εκρηκτικά που ήταν τοποθετημένα στα θεμέλια και κάτω από τα υπόγεια της “Μεγάλης Βρετανίας”.
Ερχεται όμως ξαφνικά ο Σπύρος Καλοδίκης, Β΄ Γραμματέας της ΚΟΑ με μοτοσικλέτα, (δολοφονήθηκε το Νοέμβρη του 1947 από όργανα της Ασφάλειας στη Λάρισα) και σε έξαλλη κατάσταση φώναξε τους άνδρες που χειριζόταν τη γεννήτρια.
«Σταματήστε – Σβήστε τη γεννήτρια αμέσως. Σταματήστε! Η ανατίναξη δε θα γίνει. Ηρθε ο Τσόρτσιλ στη «Μεγάλη Βρετανία». Σταματήστε!…».
Ολοι, όσοι βρεθήκαμε εκεί και πήραμε μέρος στην επιχείρηση, βρεγμένοι ως το κόκαλο από τα νερά των υπονόμων, αισθανθήκαμε αγανάκτηση για τη ματαίωση αυτής της ανατίναξης.
Από την πρώτη στιγμή, τη χαρακτηρίσαμε λάθος την απόφαση της ματαίωσης της επιχείρησης. Παρότι πέρασαν χρόνια από τότε, δεν πείστηκα ότι η ματαίωση της ανατίναξης της «Μ. Βρετανίας» ήταν σωστή».
Πως αποκαλύφθηκε η υπονόμευση
Η ανακάλυψη των εκρηκτικών από τους Εγγλέζους έγινε την επόμενη μέρα, 26 Δεκέμβρη. Σύμφωνα με το δημοσιογράφο και στέλεχος του ΚΚΕ Βάσο Γεωργίου η πληροφορία για την υπονόμευση και την τοποθέτηση των εκρηκτικών προήλθε από την ΕΑΜική πλευρά και απέβλεπε στον ηθικό αντίχτυπο που θα είχε:
« …Αφού λοιπόν ματαιώθηκε οριστικά η ανατίναξη, διαδόθηκε από την ΕΑΜική πλευρά για τον ηθικό αντίχτυπο. Τότε το πληροφορήθηκαν και οι αντίπαλοι, που δεν παραλείψανε να ανακοινώσουν ότι ματαίωσαν τάχα αυτοί την έκρηξη με την ανακάλυψη του λαγουμιού, ότι είχαν πληροφοριοδότες κλπ.
Είναι όμως βέβαιο ότι οι 80 άνθρωποι ενήργησαν με απόλυτη μυστικότητα, φύλαγαν το μυστικό και κανένας δεν πήρε είδηση τι γινόταν κάτω στον υπόνομο…» (Τμήμα Ιστορίας του ΚΚΕ «Δεκέμβρης του ’44 κρίσιμη ταξική σύγκρουση», σ. 253, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2014).
«Ο ελληνικός λαός σας εύχεται καλά Χριστούγεννα και ευτυχισμένο το νέο έτος» γράφει η κάρτα του ΕΑΜ προς τους Βρετανούς στρατιώτες, τα Χριστούγεννα του 1944, με το χριστουγεννιάτικο δέντρο περιστοιχισμένο από την φλεγόμενη Αθήνα και τα νεκρά κορμιά από τους βρετανικούς βομβαρδισμούς.
O Τσώρτσιλ στην Αθήνα
Το μεσημέρι της 25 του Δεκέμβρη, το αεροσκάφος Skymaster που μεταφέρει τον Τσώρτσιλ από τη Νεάπολη στην Αθήνα, προσγειώνεται στο Καλαμάκι. Στις 4 το απόγευμα εγκατέλειψε το «Skymaster» για να μεταβεί με θωρακισμένο αυτοκίνητο στον Όρμο του Φαλήρου, όπου επιβιβάσθηκε στο πολεμικό « Ajax». Λίγο αργότερα έφθασαν ο ΜακΜίλαν , ο Λήπερ και ο Σκόμπι με τον Γ. Παπανδρέου και τον Δαμασκηνό.
Ο Τσώρτσιλ στο βρετανικό πολεμικό πλοίο «Αjax» (Imperial War Museum).
Ο Τσώρτσιλ διανυκτέρευσε στο «Αjax» και την άλλη μέρα, 26 Δεκέμβρη, το πρωί παρακολούθησε από τη γέφυρα του πλοίου τις μάχες που συνεχίζονταν και το μεσημέρι πήγε με θωρακισμένο όχημα στη βρετανική πρεσβεία. Εκεί είχε και νέα συζήτηση με τον Δαμασκηνό στον οποίο έδωσε οδηγίες για τη στάση που θα έπρεπε να κρατήσει στη σύσκεψη.
Ο Τσώρτσιλ υποβασταζόμενος κατεβαίνει από το θωρακισμένο αυτοκίνητο με το οποίο γίνονταν όλες οι μετακινήσεις του στην Αθήνα. (Φωτογραφία του Dmitri Kessel «Ελλάδα του ’44», εκδόσεις ΑΜΜΟΣ, Αθήνα 1994).
Στις 5 το απόγευμα με τον υπουργό Εξωτερικών Ήντεν έφθασαν με δυο θωρακισμένα αυτοκίνητα στο υπουργείο Εξωτερικών. Μαζί τους ήταν ο στρατάρχης Αλεξάντερ, ο υπουργός για θέματα της Μεσογείου Xάρολντ ΜακΜίλλαν και ο στρατηγός Σκόμπι.
Mόλις έγινε γνωστή η άφιξη του Τσώρτσιλ ο Σιάντος και ο στρατηγός Μάντακας κατέβηκαν από τη Χασιά στην Αθήνα. Σ’ ένα σπίτι στο τέρμα Αχαρνών συνεδρίασε το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ (Σιάντος, Παρτσαλίδης, Ζεύγος, Χρύσα Χατζηβασιλείου, Πέτρος Ρούσος και Βασίλης Μπαρτζιώτας). Στο σπίτι πήγαν και τα μέλη της διοίκησης του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ. Εκεί έμειναν μέχρι την ώρα που έφυγαν τα μέλη της αντιπροσωπείας για τη σύσκεψη.
Η σύσκεψη στο υπουργείο Εξωτερικών έγινε με φως από λάμπες θυέλλης , γιατί λόγω των μαχών το ρεύμα είχε κοπεί. Διακρίνονται ο Τσώρτσιλ, ο Δαμασκηνός και ο στρατάρχης Αλεξάντερ ( από το Εγγλέζικο περιοδικό ΑΕΡΑ που τυπωνόταν στην Αίγυπτο. Συλλογές του Ε.Λ.Ι.Α. και του Γιώργου Ζεβελάκη).
Στις 2.30 το μεσημέρι, στις 28 του Δεκέμβρη το αεροπλάνο με τον Τσώρτσιλ απογειώθηκε από το Χασάνι. Οι τελευταίες διαταγές που έδωσε ήταν:
Στον Σκόμπυ να συνεχίσει τις επιθέσεις των βρετανικών δυνάμεων με μεγαλύτερη ορμή.
Στον Αλεξάντερ να αποσύρει αμέσως από το ιταλικό μέτωπο μια μεραρχία και να τη μεταφέρει στην Ελλάδα μαζί με όσες άλλες δυνάμεις θα χρειάζονταν στην πορεία.
Λόγω της σύσκεψης οι συγκρούσεις στις 26 του Δεκέμβρη περιορίσθηκαν στις περισσότερες περιοχές σε ανταλλαγή πυροβολισμών. Εξαίρεση αποτέλεσαν οι περιοχές του Νέου Φαλήρου, των Νέων Σφαγείων και νότια των Πετραλώνων όπου οι Εγγλέζοι επιτέθηκαν με κατεύθυνση την πλατεία Ομονοίας.
Νυχτερινή επιχείρηση του ΕΛΑΣ στο αεροδρόμιο στο Χασάνι αποκρούσθηκε (από την έκδοση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού «Η απελευθέρωσις της Ελλάδος και τα μετά ταύτην γεγονότα (Ιούλιος 1944-Δεκέμβριος 1945), σ. 204,205).
ΠΗΓΗ:
Από το Αφιέρωμα του Ημεροδρόμου «Μέρες του Δεκέμβρη ’44», σε κείμενα του Γιώργου Καραγιάννη:
22 Δεκέμβρη: Αρχίζει η επιχείρηση για την ανατίναξη της «Μεγάλης Βρετανίας»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Για πες