Με αφορμή τα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης της πανδημίας από τον νέο κορωνοϊό, δόθηκε μεγάλη έμφαση στην ατομική ευθύνη των πολιτών για την τήρηση αυτών των μέτρων. Γράφει ο ΗΛΙΑΣ ΜΙΧΑΛΑΡΕΑΣ*
Η εμμονή της κυβέρνησης στην ατομική ευθύνη και η αναπαραγωγή της από μερίδα των Μ.Μ.Ενημέρωσης, εν είδη πλύσης εγκεφάλου, δημιουργεί έντονους προβληματισμούς. Πρόκειται απλώς για μια διαφορετική άποψη, ή για την κοσμοαντίληψη της έννοιας του ατόμου μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία, που με την ευκαιρία της πανδημίας επιχειρείται να εδραιωθεί ως πλεονέκτημα για τις κοινωνικές συγκρούσεις που αναπόφευκτα θα έρθουν;
Η πολιτική της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας, είναι μια ταξική πολιτική. Ενώ ο νέος κορωνοϊός είναι εδώ με σχεδόν 1,5 εκατομμύρια νεκρούς σε όλο τον κόσμο και περίπου 50 εκατομμύρια επιβεβαιωμένα κρούσματα, η κυβέρνηση, αντί για συλλογικότητα, αλληλεγγύη, συμμετοχή, κοινωνική δράση, ενίσχυση του Ε.Σ.Υγείας, των Μ.Μ.Μεταφοράς, της προστασίας των εργαζομένων στους χώρους δουλειάς, της αποσυμφόρησης των σχολείων, δίνει χρήματα στα Μ.Μ.Ενημέρωσης, ψηφίζει νόμους κατά των διαδηλώσεων, πτωχευτικούς νόμους, νόμους που προσδένουν την εκπαίδευση στις ανάγκες του κεφαλαίου, κατεβάζει νομοσχέδια για απλήρωτες υπερωρίες και φλερτάρει με την φιλελεύθερη ιδέα της περαιτέρω συρρίκνωσης του κράτους και της ανατροπής των πάντων, με την ευκαιρία της τηλεργασίας και της τηλεκπαίδευσης. Λιγότερο κράτος λοιπόν, περισσότερα μοναχικά άτομα, και πλήρης ελευθερία για τις επιχειρήσεις.
Για το λόγο αυτό, η κυβέρνηση διατηρεί το δικαίωμα εν μέσω πανδημίας να ανατρέπει εργατικά κεκτημένα δεκαετιών, την ίδια στιγμή που δεν αναγνωρίζει το συνταγματικό δικαίωμα φορέων και κομμάτων να απεργούν, να συναθροίζονται και να διαδηλώνουν, τηρώντας τα απαραίτητα μέτρα που επιβάλλει η περίσταση και που σε τελευταία ανάλυση η ίδια η πολιτεία θα έπρεπε να διασφαλίζει.
Η πανδημία έθεσε υπό ερώτηση τον ίδιο τον καπιταλισμό και την φιλοσοφία του. Το ανθρώπινο είδος για να επιβιώσει δεν μπορεί να βασίζεται στο ο καθένας για τον εαυτό του, στην λογική της διάλυσης του κοινωνικού κράτους, του κράτους πρόνοιας, του ελάχιστου κράτους, και στην εμπιστοσύνη στους μηχανισμούς των αγορών.
Η κοινωνία χρειάζεται κοινά αποδεκτούς συλλογικούς κανόνες, και την διασφάλιση της κοινωνικής αλληλεγγύης από το ίδιο το κράτος και όχι από τους εθελοντές και τις ΜΚΟ.
Η μοναχικότητα της οικογένειας και του ατόμου, είναι αναγκαίο κακό για μικρό χρονικό διάστημα και στην περίπτωση της πανδημίας, αναδεικνύει την τεράστια σημασία των κοινωνικών σχέσεων.
Το βασικότερο πρόβλημα των έκτακτων μέτρων είναι η απομόνωση του ατόμου, και η ρήξη των κοινωνικών σχέσεων. Το μεγάλο κέρδος είναι η συνειδητοποίηση του κινδύνου που εμπεριέχει η πραγματικότητα του «μοναχικού ατόμου», γιατί έτσι θίγεται η ίδια η ουσία του ανθρώπου που, όπως υποστηρίζει ο Μαρξ, ανάγεται στο σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων.
Ο μεγαλύτερος εχθρός του καπιταλισμού είναι ο εαυτός του. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, η σκληρή πραγματικότητα του φιλελευθερισμού με τις πολιτικές του «λιγότερου κράτους», ανέδειξε την μεγάλη σημασία των δημόσιων υπηρεσιών, του δημόσιου συστήματος υγείας, την ανάγκη στήριξης των φτωχών και των αδυνάτων. Μπροστά στην επέλαση του νέου κορωνοϊού, αυτή η πραγματικότητα είναι αδιαμφισβήτητη.
Οι οπαδοί του Θατσερισμού, όπως ο Μπορίς Τζόνσον στην Αγγλία, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας στην χώρα μας, κλπ, προσπάθησαν να διαφυλάξουν την πολιτική του «λιγότερου κράτους» που, όπως αποδείχτηκε, αδυνατεί να βοηθήσει τους πολίτες που νοσούν, εισάγοντας την έννοια της «ατομικής ευθύνης» και ρίχνοντας το βάρος στους πολίτες και στο τραγικό «μοναχικό άτομο» του καπιταλισμού.
Όταν η Μάργκαρετ Θάτσερ, δήλωνε ότι «Δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο άτομα και οι οικογένειες τους», υπερασπιζόταν τον κόσμο της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και σηματοδοτούσε από την μια μεριά την μείωση του κοινωνικού κράτους και των δημόσιων υπηρεσιών και από την άλλη την απόλυτη ελευθερία στους νόμους της αγοράς και στις επιχειρήσεις.
Για τον νεοφιλελευθερισμό, ελευθερία σημαίνει απουσία ελέγχου για τα μονοπώλια και τις επιχειρήσεις, με ταυτόχρονη διάλυση του κοινωνικού κράτους. Πρόκειται για την έννοια της ελευθερίας που ταυτίζεται με την ασυδοσία των επιχειρήσεων.
Για την διαιώνιση αυτής της κατάστασης το μεγάλο κεφάλαιο διαθέτει τεράστια χρηματικά ποσά για την εξαγορά μέρους του πολιτικού προσωπικού των χωρών. Εάν κοιτάξει κανείς υψηλόβαθμα στελέχη μονοπωλιακών ομίλων και επιχειρήσεων θα διαπιστώσει ότι πολλοί έχουν θητεύσει ως κυβερνητικά στελέχη στις κυβερνήσεις των χωρών τους.
Μέσα στο θεωρητικό πλαίσιο του Μίλτον Φρίντμαν και του Φρίντριχ Χάγκε, η πραγματική ελευθερία αφορά στην απουσία κάθε κρατικού ελέγχου πάνω στις επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια, η έννοια του κοινωνικού χάνει το νόημά της και δεν έχει λόγο ύπαρξης στον καπιταλισμό. Αυτή είναι και η πεμπτουσία του Θατσερισμού που γνωρίσαμε.
Στην περίπτωση που το κοινωνικό γίνει αποδεκτό μέσα στον καπιταλισμό, το σύστημα «μολύνεται» με έννοιες όπως αυτές της κοινωνικής δικαιοσύνης, του κοινωνικού σχεδιασμού, της κοινωνικής πρόνοιας, της κοινωνικής αλληλεγγύης, του κοινωνικού καλού, με πιθανή προοπτική τον σοσιαλισμό.
Όλα αυτά τα «ανατρεπτικά στοιχεία», απειλούν την πραγματικότητα, που τα αυτόνομα και άρα ελεύθερα άτομα παράγουν. Τέτοιες απόψεις κυριαρχούν σήμερα στην παγκόσμια τάξη του φιλελευθερισμού.
Η ύπαρξη μιας αρμονικής σχέσης ατόμου και κοινωνίας ήταν μια βασική θέση της Αριστοτελικής ηθικής αρχής, η οποία βέβαια διατυπώθηκε μέσα στα πλαίσια του δουλοκτητικού συστήματος, οπότε ο όρος «άτομο» αφορά αποκλειστικά τον ελεύθερο πολίτη, πολύ δε περισσότερο τον δουλοκτήτη. Αυτή η Αριστοτελική θέση, πλήττεται από τον φιλελευθερισμό.
Για τον Μαρξισμό, στην σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία με έντονο το παρασιτικό στοιχείο, πλήττεται η ιδέα ενός έμφυτου κοινωνικού ενστίκτου και την θέση του παίρνει η άποψη ότι οι ατομικές ελευθερίες ανήκουν πρωταρχικά στην διάσταση της φύσης και όχι της κοινωνίας.
Οι κοινωνικοί δεσμοί ανάγονται σε κάτι τεχνητό που επιβάλλεται στο «αυτάρκες» άτομο από «εξωτερικούς παράγοντες». Οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής διαμορφώνουν την ανάγκη εκείνης της «ελευθερίας» του ατόμου, που θα επέτρεπε να συνάπτει «ελεύθερες συμβατικές σχέσεις» με άλλα άτομα και να μπορεί έτσι να πουλάει κυρίως την εργατική του δύναμη.
Το αποξενωμένο μοναχικό άτομο προσλαμβάνει την «ελευθερία» σαν «φυσικό δικαίωμα» και η ιδέα του για την «ατομική ελευθερία» έχει πάρει το χαρακτήρα δόγματος. Το άτομο, ζώντας την απομόνωσή του, ψάχνει την «απόλυτη ηρεμία» της ολοκλήρωσής του σε ένα «Εμείς» έξω από την πραγματικότητα, αναζητά τη λύση του πραγματικού προβλήματος της απομόνωσής του σε ένα φανταστικό «Εμείς», έξω από τις κοινωνικές σχέσεις.
Η έννοια της ελευθερίας στο φιλελευθερισμό είναι ένα εργαλείο για την εδραίωση της κυριαρχίας της πλουτοκρατίας σε όσο γίνεται μεγαλύτερο βάθος χρόνου. Αφού πραγματική ελευθερία είναι η απουσία ελέγχου στους νόμους της αγοράς, τότε εξ αντικειμένου νομιμοποιούνται οι κοινωνικές ανισότητες, η φτώχια, ο κοινωνικός αποκλεισμός κλπ.
Η έννοια του κοινωνικού ενοχλεί, γιατί όπως υποστηρίζει ο Μαρξ, σε συνθήκες προσφοράς και ζήτησης οι ανθρώπινες ιδιότητες του εργάτη υπάρχουν μόνο εφόσον υπάρχουν για ένα κεφάλαιο ξένο προς αυτόν. Δηλαδή, οι ανθρώπινες ανάγκες μπορούν να ικανοποιηθούν μόνο εάν συμβάλλουν στην συσσώρευση πλούτου.
Όμως η ουσία του ανθρώπου μπορεί να εκδηλωθεί μόνο μέσα στην μη αλλοτριωμένη εργασία του, στην ελεύθερη δημιουργία, στην εκπλήρωση όλων των δυνατοτήτων και των αναγκών του, στην «Κοινωνική ατομικότητα». «Γιατί η ουσία του ανθρώπου ανάγεται στο σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων». Η ρήξη αυτών των σχέσεων οδηγεί στην αλλοτρίωση.
Με την αλλοτρίωση δημιουργείται ένα έλλειμμα στο «κοινωνικό είναι» του ατόμου, που υποκαθίσταται με κοινωνικές συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται από τον ατομικισμό, την αποξένωση, την υποκρισία, τη διαμεσολάβηση των ανθρώπινων σχέσεων από το χρήμα, την έλλειψη ανθρωπιστικών αξιών, τον καταναλωτισμό, κλπ.
Όσο το άτομο «κόβει τους δεσμούς του από την φύση και την καθαρά ανθρώπινη φύση του», τόσο υποτάσσεται στον φυσικό νόμο της πραγμοποίησης, όπως τον έθεσε ο Μαρξ, αναφερόμενος στην αιτιατή σχέση και στο φετιχισμό του εμπορεύματος και τόσο οι σχέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους μετατρέπονται σε σχέσεις ανάμεσα σε πράγματα και καλλιεργείται η ψευδαίσθηση ότι η ατομική απομόνωση είναι προϊόν της ελεύθερης επιλογής ατόμων ή της ατομικής βούλησης και λειτουργεί σαν μέσο προστασίας από την καταπίεση που επιβάλλουν οι αλλοτριωμένες και αλλοτριωτικές κοινωνικές σχέσεις.
Η ατομική απομόνωση είναι η ψευδαίσθηση της «προστασίας» από την βαρβαρότητα των αλλοτριωμένων σχέσεων, μια ψευδαίσθηση αυτάρκειας και αυταξίας.
Η έννοια της «αυτόνομης ατομικότητας» , λέει ο Μαρξ, γίνεται μέσο νομιμοποίησης ενός κοινωνικού συστήματος που φυλακίζει τους ανθρώπους στην φενάκη και την μοναξιά τους, θέτοντάς τους , ανταγωνιστικά αντιμέτωπους και υποδουλώνοντας τους στις «τεχνητές επιθυμίες τους» κάτω από την εξουσία των άψυχων πραγμάτων.
Το καταφύγιο αυτών των ανθρώπων είναι η μεταφυσική και ο ανορθολογισμός. Το καταφύγιο αυτών των ανθρώπων είναι το σπίτι τους. Μπροστά στον τρόμο της βίαιης καπιταλιστικής παραγωγικής δραστηριότητας, το άτομο βρίσκει καταφύγιο στον ιδιωτικό του κόσμο. Το σπίτι του ατόμου γίνεται ο χώρος έκφρασης της αυταπάτης της κυριαρχίας του, της αυταπάτης της πλήρους ελευθερίας του.
Εάν η έννοια του κοινωνικού δεν έχει θέση μέσα στον καπιταλισμό, τότε δεν υπάρχει η «κοινωνική ατομικότητα». Υπάρχει μόνο η «αυτόνομη ατομικότητα». Χωρίς κοινωνία λοιπόν, οι ανισότητες δεν είναι κοινωνικές, αλλά φυσικές. Κατά συνέπεια το δικαίωμα στην εργασία, στην υγεία, κλπ., δεν είναι ένα κοινωνικό δικαίωμα, είναι « ατομική ευθύνη» και άρα νομιμοποιείται η στέρηση του.
Όπως λέει ο βρετανός σκηνοθέτης Μάθιου Γουόρτσας, « με αυτόν τον τρόπο η Θάτσερ, διαίρεσε την κοινωνία σε νικητές και ηττημένους και ο « λαϊκός καπιταλισμός» μετέτρεψε την κοινωνία σε αρένα ανταγωνιστικότητας πείθοντας τους εργάτες να αγοράσουν μετοχές από τις κρατικές εταιρείες που ιδιωτικοποιούνταν. Η ιδέα ο καθένας για τον εαυτό του, ενίσχυσε την κουλτούρα της εξατομίκευσης, όπου δεν χρειάζεται να συναναστρέφεσαι με πολλούς ανθρώπους και μπορείς να αντικαταστήσεις την κοινωνική επαφή μέσω των ΜΜΕ και του internet. Αυτό είχε ως συνέπεια τα συνδικάτα να διαλυθούν, οι εκκλησίες να αδειάσουν, τα κοινωνικά κέντρα να ερημώσουν. Η κοινή δράση δεν υπάρχει πλέον στην χώρα. Αρκετοί άνθρωποι θυμούνται πλέον την αλληλεγγύη που χάθηκε.»
Δεν προηγείται η συνείδηση του κοινωνικού είναι, αλλά το κοινωνικό είναι της συνείδησης, κατά συνέπεια ο άνθρωπος είναι κοινωνικός από την φύση του. Η ατομικότητα προσδιορίζεται από την κοινωνικότητα, ως κοινωνική ατομικότητα και η ουσία της ατομικής ευθύνης αποκτά νόημα και σημασία, αντανακλώντας το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων και της κοινωνικής ευθύνης, με την μορφή της κοινωνικής αλληλεγγύης, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της κοινωνικής συμμετοχής, της συλλογικότητας, του αλτρουισμού, της κοινωνικής και πολιτικής δράσης με όλες τις μορφές, μέσα από την ανώτερη μορφή της ανθρώπινης συνείδησης, την κοινωνική και ταξική συνείδηση.
Αν πρέπει λοιπόν να μιλήσουμε για ατομική ευθύνη, θα μιλήσουμε για την ευθύνη του κοινωνικού ατόμου, που μπορεί να προστατεύει τον εαυτό του και τους άλλους, που διεκδικεί, οργανώνεται, μάχεται σε συνθήκες πανδημίας, όχι μόνο μέσα στα νοσοκομεία ως λειτουργός και εργαζόμενος της υγείας, αλλά και όπου υπάρχουν άνθρωποι που ο ένας έχει ανάγκη τον άλλο, συμμετέχοντας και όχι συμμορφούμενος όπως εναγωνίως προσπαθούν να μας πείσουν αυτοί που χωρίζουν την κοινωνία σε εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους όλων των μορφών, σε αυτούς που συμμορφώνουν και σε αυτούς που συμμορφώνονται.
(*) Ο Ηλίας Μιχαλαρέας είναι Δρ. Ψυχολογίας – Δρ. Γεωγραφίας. Μέλος του Δ.Σ της Πανελλήνιας Ένωσης Νοσοκομειακών Ψυχολόγων – Π.Ε.ΝΟ.ΨΥ. Επιστημονικά Υπεύθυνος της Μονάδας Απεξάρτησης ΔΙΑΠΛΟΥΣ, της Ψ.Κ του Γ.Ν.Κ. Επιστημονικά Υπεύθυνος της Μονάδας Υποστήριξης κρίσεων (Μ.Υ.Κ), της Ψ.Κ του Γ.Ν. Κέρκυρας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Για πες