Ευσυνειδησία και συμμόρφωση οδηγούν, τελικά, σε ΥΠΟΤΑΓΗ

Γράφει ο Καθηγητής Γιώργος Πιπερόπουλος

Θα σας κουράσω λίγο σήμερα με ένα μεγάλο κείμενο αναφοράς στα πειράματα «υπακοής σε πρόσωπα Εξουσίας» που έκανε στα μέσα του περασμένου αιώνα στο Yale ο καθηγητής Ψυχολογίας Dr Stanley Milgram για τα οποία ίσως έχετε ήδη διαβάσει κάτι σχετικό.

  Εκείνα τα πειράματα κοινωνικής ψυχολογίας αποκάλυψαν πόσο εύκολο είναι για άτομα που διαθέτουν «κύρος και εξουσία» να επηρεάζουν τις συμπεριφορές άλλων ατόμων. 

   Στα πειράματα Milgram ο «δάσκαλος» κάθεται μπροστά σε μια κονσόλα από την οποία μπορεί να κάνει στο άλλο άτομο «μαθητή» που βρίσκεται σε διπλανό δωμάτιο «ηλεκτροσόκ» κάθε φορά που δίνει λάθος σε κάποια ερώτηση. Στο δωμάτιο παροχής ηλεκτροσόκ δίπλα στον «δάσκαλο» βρίσκεται το πρόσωπο «κύρους και εξουσίας» που τον επιβλέπει. 

http://psychology.about.com/od/historyofpsychology/a/milgram.htm

     Με την παρότρυνση του «επιβλέποντα» ο «δάσκαλος» αυξάνει τα βολτ του ηλεκτροσόκ που ακούει (αλλά δεν βλέπει) τον «μαθητή» που τιμωρείται για κάθε λάθος…Σημειώνω ότι τα πειράματα του καθηγητή Milgram διεξάχθηκαν (από πρόθεση και όχι τυχαία) στη διάρκεια της δίκης του περιβόητου Γερμανού Ναζί «εγκληματία πολέμου» Otto Adolph Eichmann.που είχε συλληφθεί από μυστικούς Ισραηλινούς πράκτορες.

     Το ερώτημα ήταν «εάν και κατά πόσο οι Ναζί δήμιοι Εβραίων και άλλων εκατομμυρίων ανθρώπων ήταν απλά πειθήνια-υπάκουα όργανα στις εντολές των Αρχηγών τους», δηλαδή προσώπων που διέθεταν «Κύρος και Εξουσία».

Τα πειράματα μέτρησαν την προθυμία των συμμετεχόντων να υπακούσουν και να εφαρμόσουν τις εντολές που τους δίνει το πρόσωπο «Κύρους και Εξουσίας» έστω και εάν αυτές, προκαλώντας πόνο, έρχονται σε αντίθεση με την προσωπική τους συνείδηση.

     Να διευκρινίσω εδώ ότι τα ηλεκτροσόκ ΔΕΝ είναι πραγματικά, όπως δεν είναι και οι κραυγές πόνου του θύματος!

     Τόσο ο καθηγητής Milgram όσο και άλλοι ψυχολόγοι που επανέλαβαν αυτά τα πειράματα σημειώνουν ότι διαπίστωσαν δυσκολία στην παροχή ηλεκτροσόκ και πόνου στα θύματά τους όταν τα δύο δωμάτια δεν τα χώριζε κάποιος τοίχος από τούβλα αλλά ένας γυάλινος τοίχος.

Με γυάλινο διαχωριστικό τοίχο ήταν δύσκολο για τον θύτη να προξενήσει πόνο στο θύμα παρά τις επιτακτικές παραινέσεις του προσώπου Εξουσίας και Κύρους και μάλιστα πολλοί θύτες απέφευγαν την διασταύρωση των βλεμμάτων τους με τα θύματά τους!…

     Πρόσωπα που παίρνουν αποφάσεις επώδυνες για άλλα άτομα προτιμούν να κρατούν αποστάσεις από αυτά καθώς η άμεση επαφή, πρόσωπο-με-πρόσωπο καθιστά την επιβολή τους πιο δύσκολη…

Τα Γαλλικά Πειράματα

    Σε σχετική εργασία τους που έτυχε μεγάλη δημοσιότητα πριν μερικά χρόνια και αναρτήθηκε στην διαδικτυακή έκδοση του περιοδικού Journal of Personality με τίτλο «Προβλέποντας την υπακοή βάσει της προσωπικότητας στο παράδειγμα του Milgram» ο καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Γαλλικό Πανεπιστήμιο της Grenoble Dr Laurent Bègue και οι συνεργάτες του προσπάθησαν να διερευνήσουν τα θέματα Ηθικής που μοιάζει να έχουν παραμεληθεί στην εποχή μας και τους τρόπους που η Ηθική επηρεάζει τη λήψη των αποφάσεων που αφορούν συνανθρώπους.

Laurent Bègue, Jean‐Léon Beauvois, Didier Courbet, Dominique Oberlé, Johan Lepage, Aaron A. Duke – Journal of Personality 05/2014; DOI: 10.1111/jopy.12104 

     Το βιβλίο του  Dr Laurent Bègue δημοσιεύθηκε αρχικά στη Γαλλική γλώσσα με τον τίτλο «Psychologie du bien et du mal» και στη συνέχεια στην Αγγλική γλώσσα από τον εκδοτικό Οίκο OXFORD με τον τίτλο «The Psychology of Good and Evil» (στα Ελληνικά «Η Ψυχολογία του Καλού και του Κακού»)  

     Η συγκεκριμένη έρευνα, ένα πείραμα-παραλλαγή των πειραμάτων του καθηγητή Milgram στόχευσε να εξετάσει κατά πόσον συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας κάνουν κάποιους περισσότερο ή λιγότερο επιρρεπείς να υπακούσουν εντολές όταν αυτές βλάπτουν έναν άλλο συνάνθρωπο.

     Άτομα με ηλικίες ανάμεσα στα 26 και 54 χρόνια συμμετείχαν σε μια «παρωδία» τηλεοπτικού τηλεπαιχνιδιού όπου οι συμμετέχοντες, στο πλαίσιο των κανόνων του παιχνιδιού, έκαναν ηλεκτροσόκ στους συμπαίκτες τους ως «ποινή» για την κάθε λάθος απάντηση. Η ένταση του ηλεκτροσόκ αυξανόταν μετά από κάθε λάθος απάντηση.

     Οκτώ μήνες αργότερα, οι συμμετέχοντες που διοχέτευαν τα ηλεκτροσόκ κλήθηκαν να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο (δήθεν άσχετο με το αρχικό πείραμα), που βοηθούσε τους ερευνητές να αξιολογήσουν χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους, όπως ευσυνειδησία, τάση για συμμόρφωση, εξωστρέφεια, νεύρωση, κλπ.

     Οι ερευνητές έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες με χαρακτηριστικά ευσυνειδησίας και τάση για συμμόρφωση ήταν πιο πρόθυμοι να υπακούσουν στις διαταγές και πρόθυμοι να αυξήσουν την ένταση του ηλεκτροσόκ στους συμπαίκτες τους που έκαναν λάθη.

     Σε αντίθεση με τους «πρόθυμους» οι αρνητές ήταν άτομα με «ανθρωποκεντρικές» πολιτικές ιδεολογίες, άτομα που αρνούνται να συμμορφωθούν με τις επιταγές του «Συστήματος» και ιδιαίτερα γυναίκες που είχαν ιστορικό συμμετοχής σε απεργίες και διαδηλώσεις.

     «Πολλές μελέτες δείχνουν ότι η ευσυνειδησία και η τάση για συμμόρφωση σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με θετικά αποτελέσματα, όπως βελτίωση της ψυχικής υγείας, μακροζωία,  σχολικές επιδόσεις, μειωμένη επιθετικότητα, και θετική κοινωνική συμπεριφορά», γράφει ο Dr Laurent Bègue. 

     «Ωστόσο, σε κάποιες ειδικές καταστάσεις, τα ίδια χαρακτηριστικά προσωπικότητας μπορούν να κρύβουν πιο σκοτεινές πλευρές, υπό την έννοια ότι μπορεί να οδηγήσουν σε καταστροφική και ανήθικη υπακοή».

     Εξηγώντας το θέμα της «απόστασης» μεταξύ του «θύτη» και του «θύματος» χρειάζεται να υπογραμμισθεί ότι όταν κάποιος υποφέρει από τις επιλογές μας και είναι απομακρυσμένος από εμάς, η ταλαιπωρία που προξενούμε παραμένει αφηρημένη και έχει μια εξωπραγματική ποιότητα την οποία είναι πιο δύσκολο να βιώσουμε συναισθηματικά.

     Ο Milgram είχε δώσει το παράδειγμα ενός βομβαρδιστικού όπου ο πιλότος γνωρίζει πως οι βόμβες του θα έχουν ως αποτέλεσμα τον θάνατο και τους τραυματισμούς, όμως η απόσταση και η έλλειψη οπτικής επαφής με τα αποτελέσματα της πράξης του μειώνουν την συναισθηματική φόρτιση από τα δεινά που προκαλεί ο ίδιος!..

     Σε όλες τις επαναλήψεις των πειραμάτων υπακοής σε προσταγές προσώπων «εξουσίας και κύρους» επιβεβαιώθηκε η σημασία της απόστασης! Όταν τα θύματα δεν ήταν ορατά αλλά «απομακρυσμένα» και «ξένα» οι «θύτες» (και αυτό σοκάρει) ήταν πολύ πιο πρόθυμοι να προκαλέσουν μεγαλύτερο πόνο στα «θύματα».

     Όπως προαναφέρθηκε η απόσταση μεταξύ «θύτη-θύματος» διευκόλυνε την επιβολή των ηλεκτροσόκ αλλά πολλοί «θύτες» έγιναν λιγότερο πρόθυμοι να πατήσουν το μοχλό όταν τα «θύματα» μεταφέρθηκαν σταδιακά πιο κοντά τους ή ήταν ορατά από γυάλινη μεσοτοιχία.

Επιμύθιον;

     ΗΓΕΤΕΣ που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από το Λαό, μπορεί να μην είναι ανάλγητοι, καθώς ενδέχεται να μην συνειδητοποιούν τα δεινά που προξενούν!

     Εάν οι ΗΓΕΤΕΣ μας ενδιαφέρονται για την υστεροφημία τους και εάν εμείς θέλουμε να κληροδοτήσουμε μια καλή Πατρίδα στις μελλοντικές γενιές, θα χρειαστεί να ξεφύγουμε ΟΛΟΙ από κλασικούς χαρακτηρισμούς ιδεολογιών και πολιτικών πεποιθήσεων και από κοινωνικό-ψυχολογικές συμπεριφορές που σχετίζονται με τα σύγχρονα οικονομικά πρότυπα ενός ανάλγητου Καπιταλισμού που υποβαθμίζει την αξία των ανθρώπων στο βωμό του κέρδους επιβάλλοντας ένα πολιτισμό που έχει εκμηδενίσει Ελληνικές Αρχές και Αξίες.

     Τα «εγωκεντρικά» πρότυπα συμπεριφοράς κόντρα στην κοινωνική αλληλεγγύη που προβλήθηκαν και μετά επιβλήθηκαν με τη βοήθεια της συστηματικής πλύσης εγκεφάλου από καθεστωτικά ΜΜΕ, ο εφησυχασμός που μας χαρακτηρίζει, μας έχουν οδηγήσει σε πολιτική αδράνεια, και έλλειψη του απαιτούμενου σθένους για αντίσταση σε εντολές και πρακτικές που μηδενίζουν τις συνειδήσεις μας!…  

     Μήπως, μεταξύ μας, χρειαζόμαστε τους «επαναστατημένους» τύπους που το «ΣΥΣΤΗΜΑ» απαξιώνει ώστε να διασφαλίσουμε ένα καλύτερο αύριο για τις επόμενες γενιές;