είναι ταυτόχρονα φορέας αρρώστιας και υγείας,
καθώς η αρρώστια αποτελεί μέρος της ζωής»
Franco Basaglia
Στις μέρες μας, σε συνθήκες πανδημίας από τον νέο κορωνοϊό, οι σχέσεις μας καθορίζονται με ένα διαφορετικό τρόπο. Ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζουν οι συνθήκες καραντίνας, που εάν διατηρηθούν για πολύ ακόμα, θα δημιουργήσουν σειρά σύνθετων κοινωνικών, ψυχολογικών προβλημάτων, τα αποτελέσματα των οποίων θα τα δούμε, σε ορισμένες περιπτώσεις, περίπου τρία χρόνια αργότερα.
Γράφει ο ΗΛΙΑΣ ΜΙΧΑΛΑΡΕΑΣ*
Περισσότερο ευάλωτες, είναι οι ευπαθείς ομάδες, άστεγοι, μετανάστες, πρόσφυγες, τοξικομανείς, Ρομά, ψυχικά πάσχοντες, φτωχοί…
Το βασικότερο πρόβλημα αυτών των συνανθρώπων μας, είναι οι αιτίες που δημιούργησαν τις καταστάσεις τις οποίες αντιμετωπίζουν. Ζωή στα γκέτο, κοινωνικός αποκλεισμός, φτώχεια, ανεργία, παντελής απουσία από το σχολείο, αδυναμία πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας, είναι μερικές από αυτές.
Είναι οι ίδιες αιτίες που τους καθιστούν περισσότερο ευάλωτους, στην έκθεση και στην μόλυνση από τον νέο κορωνοϊό. Όμως, δεν είναι μόνο οι συνθήκες τις ζωής τους, δεν είναι μόνο τα στοιχεία της διαφορετικότητας τους που τους δυσκολεύουν, είναι επίσης, ο τρόπος που η κοινωνία τους αντιμετωπίζει για αυτή τη διαφορά. Πολλές φορές, το θέμα δεν είναι, για παράδειγμα, η τρέλα, αλλά η αντιμετώπιση του «τρελού» από την κοινωνία.
Η κοινωνία, βρέθηκε ξαφνικά αντιμέτωπη με μία απειλή, με έναν ιό που έχει υψηλή μεταδοτικότητα και που δεν τον ξέρουμε. Βρεθήκαμε αντιμέτωποι με μία κατάσταση που δεν μπορούμε να αποφύγουμε, που δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε.
Είναι αναμενόμενο, αυτός ο ιός να προκαλέσει άγχος, φόβο, αναστάτωση, έντονη πίεση, κατάθλιψη, πανικό. Επιπλέον, επέφερε μεγάλες αλλαγές στο άμεσο περιβάλλον μας (κοινωνικό, εργασιακό, οικονομικό, οικογενειακό…), και στις μεταξύ μας σχέσεις. Αυτό που είναι ουσιαστικά ο άνθρωπος, δηλαδή οι κοινωνικές του σχέσεις, πλήττονται σοβαρά. Επίσης, δεν γνωρίζουμε πόσο θα διαρκέσει αυτή η κατάσταση, με αποτέλεσμα να βρισκόμαστε σε συνθήκες, αγχώδους αναμονής του αγνώστου.
Σε αυτό το πλαίσιο, όσοι νοσούν, προστίθενται στις ευάλωτες ομάδες τόσο ως άρρωστοι όσο και ως αποδέκτες αρνητικών συμπεριφορών, όπως στιγματισμός, απόρριψη, βία, αποκλεισμός, αντικοινωνικότητα κλπ.
O τρόπος που αναπαριστούν οι άνθρωποι την αρρώστια, την υγεία, το φυσιολογικό και το μη φυσιολογικό, καθορίζεται πάντα από το κοινωνικό, οικονομικό, ιστορικό περιβάλλον. Από αυτήν την άποψη, οι έννοιες αυτές , είναι φορείς της εκάστοτε κυρίαρχης ιδεολογίας και αποκαλύπτουν τόσο τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, όσο και την στάση μας απέναντι σε αυτόν. Συνεπώς, η ερμηνεία του ίδιου γεγονότος, της ίδιας κατάστασης, μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο, από κοινωνική τάξη, σε κοινωνική τάξη, από κοινωνική ομάδα σε κοινωνική ομάδα.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η παιδεία, ο πολιτισμός, η κουλτούρα και κυρίως η συνείδηση, παίζουν τεράστιο ρόλο στην διαμόρφωση ή στην αλλαγή, αρνητικών στάσεων και συμπεριφορών αλλά και στην διαχείριση, συναισθημάτων φόβου, πανικού, θυμού, ανασφάλειας, στην σχέση προς τον εαυτό μας και προς τον άλλον.
Ο ρατσισμός, ο στιγματισμός των ανθρώπων, ο κοινωνικός τους αποκλεισμός, ήταν πάντα και είναι ακόμα, μεταξύ άλλων, ένα ισχυρό όπλο για την άσκηση της αστικής εξουσίας και για την διατήρησή της σε όσο γίνεται μεγαλύτερο βάθος χρόνου. Οργανώσεις όπως η Κου Κλουξ Κλαν, ο στιγματισμός των εβραίων, των κομμουνιστών, είναι μερικά παραδείγματα.
Υπάρχει μια δυναμική, που προκύπτει από τις σχέσεις παραγωγής, αφορά στο εποικοδόμημα της κοινωνίας, και δημιουργεί ιεραρχικές δομές. Αυτές οι ιεραρχικές δομές, καλλιεργούνται σκόπιμα και συνειδητά, από την κυρίαρχη τάξη, για να κρατάει το λαό υποταγμένο και διαιρεμένο. Εκμεταλλεύεται για αυτό φόβους και ανασφάλειες, που η ίδια δημιουργεί.
Φαλλοκρατισμός, πατριαρχία, ρατσισμός κλπ, βασίζονται σε ιεραρχικές ιδέες σε σχέση με το φύλλο, το χρώμα… και εξυπηρετούν την ύπαρξη του καπιταλισμού.
Ο Αρχιεπίσκοπος του Ρέσιφε, Δον Ελντερ Κάμαρα, στην Λατινική Αμερική, ανέφερε χαρακτηριστικά, «όταν δίνω φαγητό στους φτωχούς, με λένε άγιο. Όταν ρωτάω γιατί είναι φτωχοί με λένε κομμουνιστή».
Το ίδιο θα μπορούσε να ισχύει για τους Ρομά, τους πρόσφυγες, τους τοξικομανείς τους μετανάστες κλπ. Όλοι αυτοί δεν χρειάζονται την φιλανθρωπία μας και τον οίκτο μας. Χρειάζονται την αλληλεγγύη μας. Χρειάζονται απλά να θέσουμε το ερώτημα: γιατί είναι πρόσφυγες, γιατί είναι τοξικομανείς, γιατί είναι φτωχοί;
Δέστε ένα άλλο παράδειγμα, όταν οι γιατροί στην Ελλάδα μπαίνουν στην μάχη με έναν επικίνδυνο ιό χωρίς μάσκες και γάντια εκθέτοντας τους εαυτούς τους και τις οικογένειές τους, στην μόλυνση και πολλές φορές στο θάνατο, η επίσημη πολιτεία τους αποκαλεί ήρωες. Όταν οι ίδιοι γιατροί ρωτάνε γιατί δεν έχουν μάσκες, τους λογοκρίνουν, τους αποκαλούν κομμουνιστές, συνδικαλιστές, τους λοιδορούν και στέλνουν τα ΜΑΤ, όπως στην περίπτωση του Ευαγγελισμού, για να τους συνετίσουν.
Βέβαια, πρώτα έχουν φροντίσει να περάσουν την άποψη ότι όποιος ταυτίζεται μαζί τους, ταυτίζεται με το απόλυτο κακό και διακινδυνεύει τον στιγματισμό του με το να είναι κομμουνιστής, συνδικαλιστής κλπ. Να λοιπόν τι σημαίνει «υποκριτική αστική ηθική». Αυτή είναι μια τεχνητή κατασκευή στίγματος, με σκοπό την εξουδετέρωση του πολιτικού αντιπάλου. Από τέτοια παραδείγματα η σύγχρονη ιστορία του τόπου μας είναι γεμάτη.
Η έννοια του στίγματος λοιπόν, δεν είναι μια γενική έννοια πέρα και πάνω από την κοινωνία, αλλά είναι μια έννοια που προκύπτει μέσα στην κοινωνία και καθορίζεται από τους εκάστοτε υλικούς όρους της εκάστοτε κοινωνίας. Ως μέρος της ιδεολογίας, αντανακλά με ένα στρεβλό τρόπο, την κοινωνική πραγματικότητα προς όφελος των κρατούντων.
Ο άρρωστος που πάσχει, για να ξαναθυμηθούμε τον Franco Basaglia, δεν είναι ένα σύνολο συμπτωμάτων που χωράει στα ψυχοδιαγνωστικά κριτήρια του κάθε DSM 3.4.5…, του κάθε ICD 10, 11 ,12… του κάθε ιατρικού εγχειριδίου ή πρωτοκόλλου, κλπ. Ο κάθε άρρωστος, είναι ένας άνθρωπος, μια ενιαία και καθολική προσωπικότητα, που πάσχει σε μια δεδομένη κοινωνική ιστορική στιγμή. Πέραν της κλινικής μεταβλητής της διάγνωσης, υπάρχουν άπειρες εξωκλινικές μεταβλητές, ίσως σημαντικότερες, που την καθορίζουν και καθορίζουν και την πρόγνωση της κάθε νόσου.
Ένα καλό παράδειγμα, πέραν των ψυχιατρικών, είναι και ο CoVID-19. Μεταβλητές κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, καθορίζουν την πρόγνωση της νόσου, καθορίζουν το ποιος θα ζήσει και το ποιός θα πεθάνει. Τέτοιες μεταβλητές, καθορίζουν και την μεταδοτικότητα του ιού, στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Δεν φταίνε οι άστεγοι , οι πρόσφυγες, οι Ρομά. Φταίει η υψηλή μεταδοτικότητα του ιού στις συνθήκες που ζουν αυτοί οι άνθρωποι, με ευθύνη καταρχάς της πολιτείας. Με άλλα λόγια, η κριτική της πολιτικής οικονομίας, ακόμα και στην συγκεκριμένη περίπτωση του νέου κορωνοϊού, δεν πρέπει να αντικατασταθεί από την κριτική της ψυχολογίας.
Δεν φτάνει μόνο ο φόβος, για την δημιουργία του στίγματος. Το στίγμα δεν είναι μόνο ατομική ευθύνη. Πρώτα από όλα είναι κοινωνική ευθύνη. Όπως και το άτομο ως έννοια, δεν μπορεί να προσδιορισθεί, παρά μόνο ως κοινωνικό άτομο. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η εσωτερικοποιημένη κοινωνική παθολογία, εκφράζεται ενίοτε και ως ατομική παθολογία.
Μέσα σε συγκεκριμένες κοινωνικές, οικονομικές και ιστορικές συνθήκες, δημιουργούνται απόψεις, σκέψεις, προβληματισμοί , με την μορφή στερεοτύπων. Τα στερεότυπα οδηγούν σε συγκεκριμένα συναισθήματα και λογικά σχήματα, που είναι οι προκαταλήψεις και αυτές με την σειρά τους, οδηγούν στις διακρίσεις, που είναι συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Οι Ρομά μπορεί να είναι επικίνδυνοι. Αυτό είναι το στερεότυπο. Στην συνέχεια, αποδέχομαι την άποψη ότι τα άτομα αυτά είναι επικίνδυνα και τα φοβάμαι. Αυτή είναι η προκατάληψη. Έτσι λοιπόν, φοβάμαι αυτά τα άτομα και αποφεύγω να έρθω σε επαφή μαζί τους. Αυτή είναι η διάκριση.
Η διάκριση ξεκινά από την διαφορετικότητα κάποιου. Όταν κάποιος είναι διαφορετικός του αποδίδουμε άμεσα την ευθύνη της διαφορετικότητας και δεν ψάχνουμε τις αιτίες που την δημιουργούν. Πολλές φορές, οι άνθρωποι που δεν αποδέχονται την διαφορετικότητα, έχουν την εντύπωση της ανωτερότητας
Ο άνθρωπος που έχει μια διαφορετικότητα, χάνει την ανθρώπινη διάστασή του, τις ανθρώπινες ιδιότητες του, και τον ταυτίζουμε με τα στοιχεία της διαφορετικότητάς του. Ακόμα και σήμερα λέμε: «λέπρα έχω και δεν με πλησιάζουν;». Έτσι οι ομοφυλόφιλοι ταυτίστηκαν με το AIDS, οι εκδιδόμενες γυναίκες με την σύφιλη και ο πρόεδρος των ΗΠΑ μιλώντας για τον Κινεζικό ιό, προσπάθησε να ταυτίσει τους Κινέζους με τον νέο κορωνοϊό.
Στιγματίζοντας έναν άνθρωπο που είναι άρρωστος, στιγματίζουμε τους συγγενείς του, τους φίλους του, την κοινότητά του, χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μεταξύ κυβερνητικού κλιμακίου και Ρομά στην Λάρισα. Με φόβο, οι άνθρωποι εκεί, προσπαθούσαν να πείσουν ότι είναι καλά και δεν νοσούν.
Βέβαια κανείς δεν είπε ότι νοσούν όλοι. Όμως, εάν νοσεί έστω και ένας, τότε όλη η κοινότητα υφίσταται το στίγμα. Φοβόμαστε λοιπόν τους ανθρώπους και όχι τον ιό και την αρρώστια. Ο φόβος, συνδέεται αντανακλαστικά με τους ανθρώπους.
Επειδή το στίγμα φοβίζει, και οδηγεί στην απόρριψη, οι άνθρωποι κρύβουν την αρρώστια και αποφεύγουν να ζητήσουν αμέσως βοήθεια. Έτσι, οδηγούμαστε σε ρήξη της κοινωνικής συνοχής και ο κοινωνικός αποκλεισμός συγκεκριμένων ομάδων εντείνεται. Στην συνέχεια αυτές οι ομάδες επειδή ακριβώς είναι αποκλεισμένες, δεν μπορούν να βοηθήσουν στον έλεγχο της εξάπλωσης της νόσου.
Εάν η πολιτεία θέλει πραγματικά να βοηθήσει στην εξάλειψη του στίγματος, τότε θα πρέπει να βοηθήσει, στην αντιμετώπιση των αιτιών, που οδηγούν αυτούς τους ανθρώπους σε συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού. Όμως έτσι δημιουργεί προϋποθέσεις για την ανατροπή της και αυτό δεν το θέλει. Θα συνεχίσει λοιπόν να θέτει τους ανθρώπους ανταγωνιστικά αντιμέτωπους μεταξύ τους, με το στίγμα, με τον ρατσισμό με το διαίρει και βασίλευε και με οτιδήποτε άλλο. Εμείς, πρέπει να σταθούμε στο ύψος του ανθρώπου, αλληλέγγυοι με τους συνανθρώπους μας που μας έχουν ανάγκη.
Σε αυτές τις συνθήκες, είμαστε όλοι Ρομά, είμαστε όλοι άστεγοι, είμαστε όλοι πρόσφυγες.
Όχι μόνο σε αυτές τις συνθήκες, αλλά κυρίως αύριο, δεν χωράνε διαιρέσεις. Είμαστε μαζί με όλους όσους παλεύουν, για πιο δίκαιες, πιο ανθρώπινες κοινωνίες.
από ημεροδρόμος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Για πες