Ἐν Ἀγρινίῳ τῇ... 24 Μαρτίου 1912: ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΚΑΤΙΝΑΣ ΧΑΤΖΑΡΑ

Κείμενο: Λευτέρης Τηλιγάδας
Η Κατίνα Χατζάρα (η μοναδική εκτελεσμένη γυναίκα ανάμεσα σε «116»[1] άντρες από το Τάγμα Ασφαλείας του Αγρινίου, την Μεγάλη Παρασκευή του 1944), σύμφωνα με την ημερομηνία που είναι γραμμένη στην πράξη του
γάμου της, γεννήθηκε σαν σήμερα, 24 Μαρτίου του 1912 στη Φλωριάδα Βάλτου. Το βαφτιστικό της όνομα ήταν Βάγια, ήταν κόρη του Νίκου και της Αρετής Ρήγα ή Ρίγανη, οι οποίοι πέθαναν από την πανδημία της ισπανικής γρίπης το 1918[2]. και είχε έναν ακόμη αδερφό που σκοτώθηκε κι αυτός την Κατοχική περίοδο.

Ορφανή από τα έξι της χρόνια η Βάγια Ρήγα αναζήτησε τη τύχη της στο Αγρίνιο σαν υπηρέτρια (δεν γνωρίζουμε σε ποια σπίτια δούλεψε).

Λόγω της εξαιρετικής της ομορφιάς, αλλά και του ελευθεριάζοντος χαρακτήρα της, αρκετοί ήταν οι αστοί του Αγρινίου που βρέθηκαν πρόθυμοι να την «προστατέψουν».

Αρχίζει με την πάροδο του χρόνου να δουλεύει σε γνωστούς «οίκους ανοχής» της πόλης και σιγά-σιγά αποφασίζει να ανοίξει το δικό της «σπίτι».

Ενοικιάζει μια μονοκατοικία, η οποία βρισκόταν στον μικρό παράδρομο που ξεκινάει από την Ι. Σταΐκου και καταλήγει στην οδό Αντωνοπούλου (ανήκε ιδιοκτησιακά στον Γιάννη Μπαζώνη, στο χάρτη δίπλα σημειώνεται με κόκκινες γραμμές ο παράδρομος).

Το σπίτι αυτό ήταν απέναντι ακριβώς από τα σπίτια του Σουλιώτη και του Θανάση Παπαλέξη. Κάτω από το σπίτι του Παπαλέξη είχε υποδηματοποιείο ο Μπίκας και δίπλα σ’ αυτό υπήρχε το παντοπωλείο του Δασκαλάκη.

Ο Θανάσης Παπαλέξης ήταν γνωστός υφασματέμπορος της πόλης, ο οποίος είχε ως λογιστή τον Θανάση Χατζάρα, γιό του Θόδωρου και της Θεώνης Χατζάρα. Ο Χατζάρας γνώρισε την Κατίνα ή στο μαγαζί του Παπαλέξη, στο οποίο δούλευε ως λογιστής ή λόγω των συχνών επισκέψεων του στο σπίτι του υφασματέμπορου.

Παρά τις κοινωνικές αναστολές, που ήταν πανίσχυρες εκείνη την εποχή, ο Θανάσης την παντρεύτηκε στις 12 Φεβρουαρίου του 1942. Εκείνος είχε κλείσει τα τριάντα οκτώ (38) του χρόνια και εκείνη τα τριάντα (30).

Η Κωνσταντίνα Μπάδα στο συλλογικό τόμο, «Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος – Η Αιτωλοακαρνανία στη δεκαετία 1940 – 1950», εκδόσεις «Παρασκήνιο» 2010, στη δημοσίευση της με τίτλο «Η ιστορία και η μνήμη των εκτελέσεων γυναικών στο Αγρίνιο» αναφέρει για την Κατίνα Χατζάρα μεταξύ άλλων τα παρακάτω:

«Η συλλογική μνήμη, αλλά και ατομικές μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν το ζευγάρι, κάνουν λόγο για μια ήρεμη, συζυγική ζωή που συμπληρωνόταν από τις καλές συγγενικές σχέσεις και από μια αξιοπρεπή κοινωνική ζωή -π.χ. συναναστρέφονταν πολύ την οικογένεια του γιατρού Πιτιά.

Όμως πίσω από αυτήν την φανερή κοινωνικότητα υπήρχε μια αντιστασιακή δράση, οπωσδήποτε από την πλευρά της Κατίνας.

Οι λίγες δημοσιευμένες και οι προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων που συμμετείχαν στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αναφέρουν ότι συμμετείχε στην Εθνική Αλληλεγγύη και προωθούσε ένα σημαντικό έργο. Άλλοι μαρτυρούν ότι υπήρξε και σύνδεσμος για παροχή πληροφοριών. 

Με κάποιο τρόπο η δράση έγινε αντιληπτή, έγιναν συλλήψεις και παρέμειναν για αρκετά μεγάλο διάστημα στη φυλακή -κατ' εξαίρεση στη φυλακή της Αγίας Τριάδος- τα δύο από τα τρία μέλη μιας από τις ομάδες της Εθνικής Αλληλεγγύης, η Κατίνα Χατζάρα και η Αργυρώ Παπαστεργίου-Μουτζούρη.

Οι μαρτυρίες αναφέρουν ότι η Κατίνα Χατζάρα βασανίσθηκε πολύ για να αποκαλύψει ονόματα και στοιχεία. “Δεν μας άφηναν να τη δούμε ... Τη χτύπησαν πολύ ... Την πήγαν στο νοσοκομείο και πήγα να τη δω ... Δεν μπόρεσε να πει ούτε μια λέξη, τόσο ήταν μαυρισμένη ... Δεν γνωρίζουμε περισσότερα ...”.

Εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι εκτελέστηκε τη Μεγάλη Παρασκευή του 1944, η μόνη γυναίκα μαζί με άλλους 116 άνδρες και τους τρεις που απαγχονίστηκαν στην κεντρική πλατεία.

Αυτές οι εκτελέσεις, με την έκδοση μάλιστα σχετικής ανακοίνωσης από τον στρατιωτικό διοικητή των Γερμανικών Μονάδων Ηπείρου, αποδόθηκαν σε αντίποινα για την ανατίναξη εκ μέρους ανταρτών του ΕΛΑΣ αμαξοστοιχίας διερχόμενης από το χωριό Σταμνά στις 9 Απριλίου του 1944 και το θάνατο γερμανών στρατιωτών. […]

Στις φυλακές της Αγίας Τριάδος η Κατίνα Χατζάρα ήταν εμφανώς ανήσυχη για την τύχη της. Η προηγούμενη βαρβαρότητα απέναντί της, η αδυναμία κάποιων άλλων να την βοηθήσουν έστω και την τελευταία στιγμή, όπως έγινε με την άλλη επίσης γυναίκα των φυλακών της Αγίας Τριάδας, την Αργυρώ Μουτζούρη-Παπαστεργίου, μετέτρεπε σε βεβαιότητα το προαίσθημα της.

Ο πατέρας “δεν μπόρεσε να τη σώσει”, αναφέρει ο γιος του, από τον δεύτερο γάμο του Θανάση Χατζάρα. “Δεν είχαμε κόσμο να τη σώσουμε”, θα πει η κ. Χαρίκλεια. “Την κυνηγούσαν τα σκυλιά”, θα πει κάποιος άλλος. Ποιος ξέρει γιατί τόσο πάθος... Οι μαρτυρίες και η λαϊκή εικονογραφία των τελευταίων στιγμών της, τη θέλει να οδηγείται στο θάνατο γενναία, άτρωτη αλλά μόνη.

“Εγώ ήμουνα καμιά φορά φρουρός στις φυλακές ... Μιλούσα με την κ. Κατίνα ... Καλή γυναίκα ... Λέγανε ότι την έπιασαν και θα την εκτελούσαν γιατί έραψε μια σημαία ... Είναι δυνατόν; Κείνη τη μέρα δε θέλω να τη θυμάμαι ... Μόνη της, την έβλεπα... Mόνη της...”.

“Ανάμεσα στους μελλοθάνατους ήταν και η Κατίνα Χατζάρα που σας είπα. Πήγε και στάθηκε χώρια από τους άλλους. Φαινόταν Ψύχραιμη στην αρχή και ήταν αμίλητη. Όπως τους πήγαιναν όμως για εκτέλεση, στη στροφή έπεσε κάτω στη γη. Φαίνεται πως λιποθύμησε. Τότε ένας την πιάνει απ' τα κότσια τους ενός ποδιού και την έσερνε μέχρι τη γωνία του κτιρίου, Ήταν μια εικόνα που δεν θα την ξεχάσω ποτέ. Σβάρνιζαν το κορμί της κάτω... Tο χώμα ήταν βρεγμένο απ' την ψιχάλα...».
--------------------------------------------------------------

Εθελοντές του Ερυθρού Σταυρού πολεμούν την Ισπανική γρίπη (1918)

1. Οι εκτελεσμένοι, σύμφωνα με τη γερμανική ανακοίνωση εκείνης της ημέρας, ήταν «120» και ο αριθμός συμπληρώνεται με την πρόσθεση, εκτός της Κατίνας, και των άλλων τριών κρεμασμένων (Αναστασιάδη, Σαλάκου, Σούλου) στην κεντρική πλατεία της πόλης. 

2. Η Ισπανική γρίπη ήταν πανδημία γρίπης, η οποία εκδηλώθηκε το 1918 και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο πάνω από 50 εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι πρώτες αναφορές για την πανδημία προήλθαν από τον Τύπο της Ισπανίας και από το γεγονός αυτό πήρε και το όνομά της. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, η ισπανική γρίπη έφτασε στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1918 και το πρώτο κρούσμα εντοπίστηκε στην Πάτρα.

Βιβλιογραφία: «Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος – Η Αιτωλοακαρνανία στη δεκαετία 1940 – 1950», εκδόσεις «Παρασκήνιο» 2010, Ειρήνη Δ. Τριανταφύλλου, "Κατίνα Χατζάρα (1912 - 1944), εκδόσεις Γράμματα, 2018 (Από κει και η φωτογραφία του κειμένου με την Χατζάρα στον Ερυθρό σταυρό. Πηγή: Ρούλια Κολλιά).

Η φωτογραφία της ανάρτησης: Μοντάζ της γερμανικής ανακοίνωσης της εκτέλεσης (Αρχείο Παν. Μοσχονά / Ιστορική Αρχαιολογική Εταιρεία Δυτικής Στερεάς Ελλάδος) και Κατίνα Χατζάρα (blog agriniomemories.blogspot.com).

από το «αρχείον Αγρινίου»