Ἐν Ἀγρινίῳ τῇ... 17 Μαρτίου 1929: «ΠΡΩΤΟΦΑΝΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΙΣ ΤΟΥ ΓΗΓΕΝΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ» (ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΚΟ)

Κείμενο: Λευτέρης Τηλιγάδας
«Την παρελθούσαν Κυριακήν σύμπασα η κοινωνία του Αγρινίου ανεξαρτήτως πολιτικών φρονημάτων λαβούσα γνώσιν ότι το γήπεδον Παπαστράτου θα απαλλοτριωθεί δι’ εγκατάστασιν 300 οικογενειών
προσφύγων και έχουσα υπ’ όψει ότι το γήπεδον τούτω προωρίσθη υπό των ιδιοκτητών του, κατά δήλωσιν των προς την Δημοτικήν Αρχήν και τον Πρωθυπουργόν, δι' ανέγερσιν επαγγελματικών σχολών, σχολικών κήπων και υπαιθρίων σχολείων, δαπάναις δωρητών αδελφών Παπαστράτου, συνήλθεν αυτορμήτως εις συλλαλητήριον».

Έτσι ξεκινάει το ρεπορτάζ του ΣΚΡΙΠ[1], που δημοσιεύτηκε στις 19 Μαρτίου 1929 και παρουσιάζει τη διαμαρτυρία των «γηγενών» κατοίκων της πόλης του Αγρινίου στις 17 Μαρτίου της ίδιας χρονιάς, για την απαλλοτρίωση του σημερινού Δημοτικού Πάρκου Αγρινίου (ιδιοκτησίας Παπαστράτου εκείνη την εποχή) και εγκατάσταση σ’ αυτό προσφύγων.

Να σημειώσουμε εδώ ότι την προηγούμενη ημέρα (16/3/1929) είχε προηγηθεί έκτακτο Δημοτικό Συμβούλιο, στο οποίο μετείχαν ο Δήμαρχος Αγρινίου εκείνη την εποχή, Ανδρέας Παναγόπουλος, ο Προεδρεύων του οργάνου Γιώργος Παπαϊωάννου (ο Πρόεδρος Κων. Μέξης απουσίαζε), καθώς και οι Δημοτικοί Σύμβουλοι Κων. Καλαμάρας, Χρ. Σπανόπουλος, Ζαχ. Ζαχαρόπουλος, Κωνστ. Αλάφης, Ηλίας Σαγεώργης, Κωνστ. Αλεξάς, Σ. Παπακωστούλας, Νίκ. Σουμέλης, Ιωάν. Κυλπάσης και Γεώργ. Καραπάνος.

Το Δημοτικό Συμβούλιο κλήθηκε εκτάκτως, μετά από δημοσίευση στο Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβέρνησης της 6/3/1929 με την οποία ανακοινωνόταν η απαλλοτρίωση του κτήματος των Παπαστραταίων, για την ανέγερση συνοικισμού προσφύγων. Να σημειώσουμε εδώ, ότι από την αρχή της συνεδρίασης τέθηκε ζήτημα απαρτίας του οργάνου (Δημ. Συμβ. Κών. Καλαμάρας), αλλά παρά το γεγονός της έλλειψης ενός μέλους για τη συμπλήρωση του απαιτούμενου αριθμού μελών, η συνεδρίαση αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί μετά τη διαβεβαίωση του Δημάρχου Ανδρέα Παναγόπουλου, ότι η απόφαση, που θα ληφθεί, «δεν θα υποβληθή προς έγκρισιν διά να κυρωθή. Το ζήτημα επείγει πολύ» τόνισε, «και δέον ταύτην την στιγμήν να ασχοληθώμεν επ’ αυτού».

Τελικά αποφασίστηκε να αποσταλεί τηλεγράφημα στον Πρόεδρο της Κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλο, στους υπουργούς Πρόνοιας και Γεωργίας Εμμανουήλ Εμμανουηλίδη και Κωνσταντίνο Σπυρίδη αντίστοιχα, καθώς και στο Γεώργιο Καφαντάρη, για την αναστολή του Διατάγματος της απαλλοτρίωσης[2].

Επιστρέφοντας στο γεγονός του συλλαλητηρίου να σημειώσουμε ότι αποφασίστηκε, λίγο πριν τη λήξη του, η αποστολή παρόμοιου ψηφίσματος με την παραπάνω, άτυπη, απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου στην Κυβέρνηση, προτείνοντας ταυτόχρονα την εγκατάσταση των προσφύγων σε συνεχόμενο χώρο του προσφυγικού συνοικισμού του Αγίου Κωνσταντίνου.

Στο τέλος του συγκεκριμένου ρεπορτάζ του ΣΚΡΙΠ διαβάζουμε ότι παρόμοιο τηλεγράφημα απέστειλε και ο Εμπορικός Σύλλογος της πόλης ενώ σημειώνεται ότι είναι πρωτοφανής η εξέγερση των γηγενών του Αγρινίου: «Πρωτοφανής είναι η εξέγερσις του γηγενούς πληθυσμού Αγρινίου διά την προσγενομένην εις την πόλιν αδικίαν».

Εντύπωση προκαλεί η τελευταία πρόταση του ρεπορτάζ, η οποία κάτω από τον τίτλο «Ο ρόλος των Κομμουνιστών» αναφέρει: «Κατά την διάρκειαν του συλλαλητηρίου οι κομμουνισταί, εκμεταλλευόμενοι τους πρόσφυγας, προσεπάθησαν να δημιουργήσουν φυλετικά ζητήματα και προκαλέσουν σύρραξιν μεταξύ γηγενών και προσφύγων».

Ερευνώντας τα φύλλα του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ εκείνης της περιόδου βρήκαμε μια ανταπόκριση από το Αγρίνιο με τίτλο «Ο Αγών των προσφύγων»[3], από το οποίο μαθαίνουμε, ότι οι πρόσφυγες του Αγρινίου, αφού πρώτα ξεκαθάρισαν τη διοίκηση της οργάνωσής τους από τους «διάφορους κοτζαμπάσηδες», άρχισαν να κινούνται ομαδικά για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.«Ένα από τα σοβαρότερα ζητήματα που τους απασχολεί είναι η απαλλοτρίωση γηπέδων για την ανέγερση συνοικισμού».

Και συνεχίζει: «Ύστερα από την ομαδική των εξέγερση καθώς και από τις ενέργειες της επιτροπής που στάλθηκε στην Αθήνα κατόρθωσαν να εξαναγκάσουν την αντιδραστική κυβέρνηση του Βενιζέλου να διατάξη την απαλλοτρίωση καταλλήλου γηπέδου, το οποίον ανήκει στον δισεκατομμυριούχο Παπαστράτο.

Ο κύριος όμως αυτός μόλις έμαθε την απαλλοτρίωση του κτήματός του και μη μπορώντας να κάμη διαφορετικά, επειδή η κυβερνητική διαταγή δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως, άρχισε να μετέρχεται μία ύπουλη πολιτική, προσπαθώντας και το χτήμα του να γλυτώση και να φέρη συνάμα και τους πρόσφυγες αντιμέτωπους με τους ντόπιους. 

Έτσι ο χθεσινός προμηθευτής του Κεμάλ (καθώς έγραφε σε αστική εφημερίδα ο αντιπολιτευόμενος του Παπαπέτρος) παρουσιάζεται με τον τουπέ του δωρητή στους δημότες Αγρινίου και ζητάει τη βοήθειά τους για το σταμάτημα της απαλλοτρίωσης του χτήματός του, ισχυριζόμενος ότι το προόριζε για το Δήμο προς ανέγερση γεωπονικών και επαγγελματικών σχολών. 

Ο ισχυρισμός αυτός όμως είναι σαπουνόφουσκα. Πρώτον γιατί γίνεται «δωρητής» μετά την απαλλοτρίωση και δεύτερον αν θέλει να εξυπηρετήσει τον Δήμο και πάλι μπορεί να το κάμη, γιατί οι πρόσφυγες από τα 100 στρέμματα που είναι το χτήμα του απαλλοτριώνουν μόνο τα 60.

Έτσι ενεργώντας ο Παπαστράτος και βοηθούμενος και από την αστυνομία, εκάλεσε με προκηρύξεις και κωδωνοκρουσίες συγκέντρωση στην οποία παρευρέθησαν οι ιδιοκτήται, ενοικιασταί, τα ανδρείκελα του, οι μικροκαπνέμποροι και μερικοί μισθωτοί μπράβοι, οι οποίοι παρωτρύνθηκαν από τους αφεντάδες των και επετέθησαν με μαχαίρια, κάτω από τα μάτια της αστυνομίας, εναντίον μερικών προσφύγων, που παρευρίσκονταν και τους οποίους θα αιματοκυλούσαν, αν δεν επενέβαιναν ψύχραιμα οι συνειδητοί ντόπιοι.

Η διοίκηση της Πανπροσφυγικής οργάνωσης, αφού συνεννοήθηκε με τη διοίκηση του σωματείου των γηγενών αστέγων, κάλεσαν μικτή συγκέντρωση στην οποία οι ρήτορες ετόνισαν πως τότε μόνον οι πρόσφυγες θα παραιτηθούν από την απαλλοτρίωση όταν ο Παπαστράτος αφήσει κατά μέρος το «προορίζει» και με συμβολαιογραφική πράξη παραχωρήσει στο Δήμο τα 100 στρέμματα με τα εκατομμύρια που υπόσχεται για την ανέγερση των σχολών.

Ύστερα οι συγκεντρωμένοι με ζητωκραυγές υπέρ της ενώσεως πτωχών προσφύγων και εντοπίων, πήγανε, παρά τη θέληση της Αστυνομίας στο τηλεγραφείο και επέδωσαν σχετικό ψήφισμα προς την κυβέρνηση. Αποδοκιμάζοντες δε την αντιδραστική στάση των αστικών πολιτικών κομμάτων, διελύθησαν με την απόφαση να συνεχίσουν τον τίμιο αγώνα τους».

Παραθέσαμε τα ρεπορτάζ και των δύο εφημερίδων για να αναδείξουμε από τη μια τις ταξικές συγκρούσεις στην τοπική κοινωνία εκείνη την εποχή καθώς και το γεγονός ότι η μνήμη της κοινότητας είναι ένα πολυπρισματικό μέγεθος, το οποίο χαρακτηρίζεται από σύνθετες και πολυεπίπεδες πληροφορίες.

------------------------------------------------------------------
1. ΣΚΡΙΠ, 19/3/1929, Έτος 32ον, Περίοδος 5η, Αρ. Φύλ. 9288, σελ. 4. | 

2. Στην καινούργια έντυπη έκδοση του «αρχείον Αγρινίου», Τεύχος 23, που θα πραγματοποιηθεί αμέσως όταν οι υφιστάμενες σήμερα απαγορεύσεις τερματιστούν, θα δημοσιευθεί ένα αφιέρωμα του «αΑ» στους πρόσφυγες του Αγρινίου της Γίτσας Πανταζή Ναστούλη, καθώς και τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου εκείνης της ημέρας. Το εντός εισαγωγικών κείμενο της παραγράφου ακολουθεί την ορθογραφία του προτύπου εκτός από το πολυτονικό). | 

3. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 5/4/1929, Αθήνα, Περίοδος Γ', Χρόνος ΙΑ, Αρ. Φύλ. 6119, σελ. 3.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΡΤΗΣΗΣ: Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος (Αγία Σωτήρα), μέσα στο τότε κτήμα Παπαστράτου στα Λυκοράχια: Η μελέτη του ναΐσκου έγινε από τον αρχιτέκτονα Βασίλειο Τσουλούφη και η ανέγερσή του αποπερατώθηκε το 1929. Η χρονολογία της φωτογραφίας πρέπει να είναι από τα πρώτα χρόνια της ανέγερσης του Η φωτογραφία ανήκει στο Ιστορικό Αρχείο του Νίκου Αντωνίου.

από το «αρχείον Αγρινίου»