Η ίδρυση της θρυλικής ΕΠΟΝ (φωτο)

Σε ένα μικρό σπίτι, στους Αμπελόκηπους, στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3 στις 23 Φλεβάρη 1943, ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η θρυλική ΕΠΟΝ.

του ΑΝΔΡΕΑ ΔΕΝΕΖΑΚΗ

Εκείνη τη μέρα μαζεύτηκαν στο φιλόξενο σπίτι του κομμουνιστή δάσκαλου Παναγή Δημητράτου[1] γύρω στους 25 αντιπροσώπους από 10 αντιστασιακές οργανώσεις σε μυστική συνεδρίαση, με στόχο τη δημιουργία μιας ενιαίας αντιφασιστικής νεολαιίστικης οργάνωσης. Εκεί αποφάσισαν να αυτοδιαλυθούν, να συγχωνευτούν και να συγκροτήσουν την Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων.

Στο ιδρυτικό κείμενο της ΕΠΟΝ αναφέρονται «οι βασικοί σκοποί που πρέπει να περιέχονται στο καταστατικό της ΕΠΟΝ»:

Το Ιδρυτικό της ΕΠΟΝ

1. Σήμερα 23 Φλεβάρη 1943 συνήλθε στην Αθήνα Πανελλαδική Σύσκεψη στην οποία πήραν μέρος:

α) Οι αντιπροσωπείες εθνικών οργανώσεων Νέων : “Αγροτικής Νεολαίας Ελλάδος”, “Ενιαίας Εθνικοαπελευθερωτικής Εργατοϋπαλληλικής Νεολαίας”, “Ενιαίας Μαθητικής Νεολαίας”, “Ένωσης Νέων Αγωνιστών Ρούμελης”, “Θεσσαλικού Ιερού Λόχου”, “Λαϊκής Επαναστατικής Νεολαίας”, “Λεύτερης Νέας”, “Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος”, “Σοσιαλιστικής Επαναστατικής Πρωτοπορίας Ελλάδος”, “Φιλικής Εταιρείας Νέων”.

β) Αντιπροσωπεία του ΕΑΜ Νέων Μακεδονίας, Πελοποννήσου και τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων.

γ) Αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου των φίλων της νέας γενιάς.

2. Η σύσκεψη συνήλθε με την πρωτοβουλία της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων και με σκοπό ίδρυσης Ενιαίας Πανελλαδικής οργάνωσης της νέας γενιάς. Η σύσκεψη ομόφωνα απεφάσισε την ίδρυση της ενιαίας οργάνωσης με τον τίτλο Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) και με έδρα την Αθήνα.
3. Η ίδρυση της ΕΠΟΝ πραγματοποιείται με την διάλυση και συγχώνευση όλων των οργανώσεων που υπογράφουν αυτό το ιδρυτικό. Με την υπογραφή αυτού του ιδρυτικού, όλες οι παραπάνω οργανώσεις παύουν να υφίστανται και αυτόματα οι δυνάμεις, τα τεχνικά, οικονομικά κλπ. μέσα περνούν στην ΕΠΟΝ. Αυτός ο όρος αφορά και την ΚΕ του ΕΑΜ Νέων και τις ιδιαίτερες δυνάμεις του που είναι συγκροτημένες σε ομάδες του.
4. Η Πανελλαδική σύσκεψη απεφάσισε ομόφωνα την εκλογή προσωρινού Κεντρικού Συμβουλίου και του έδωσε την εντολή να διευθύνει την ΕΠΟΝ ώσπου να συνέλθει Πανελλαδική Συνδιάσκεψη ή Συνέδριο της ΕΠΟΝ που θα εκλέξει το νόμιμο συμβούλιο. Ως την σύγκληση συνδιάσκεψης ή συνεδρίου το προσωρινό Κεντρικό Συμβούλιο θα διευθύνει την ΕΠΟΝ.
5. Η Πανελλαδική σύσκεψη εκλέγει 3μελή επιτροπή επεξεργασίας καταστατικού της ΕΠΟΝ. Το καταστατικό αμέσως μετά την έγκριση του απ’ το Προεδρείο του Προσωρινού Κεντρικού Συμβουλίου μπαίνει σε εφαρμογή. Η τελική έγκριση του καταστατικού θα γίνει από την πρώτη Πανελλαδική Συνδιάσκεψη ή Συνέδριο της ΕΠΟΝ.
6. Οι βασικοί σκοποί που πρέπει να περιέχονται στο καταστατικό της ΕΠΟΝ είναι:

α) Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.

β) Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον, και με οποιανδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας έτσι που όλες οι εξουσίες να απορρέουν από την κυρίαρχη θέληση του λαού και της νέας γενιάς.

γ) Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και της αδερφικής συνεργασίας όλων των λαών και των νεολαιών και ειδικά της Βαλκανικής.

δ) Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς.

Γενικά πρέπει να καθορίζεται στο καταστατικό ότι η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική-προοδευτική, αντιπολεμική-φιλειρηνική.

ε) Αποφασίζεται η έκδοση δημοσιογραφικού κεντρικού οργάνου με τίτλο “Νέα Γενιά”.

στ) Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει  και αναθέτει στο Προσωρινό Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ να κάνει διαπραγματεύσεις με κάθε εθνική οργάνωση νέων που δεν θάχει προσχωρήσει στην ΕΠΟΝ με σκοπό να προσχωρήσει.

Βάση για διαπραγματεύσεις και για προσχώρηση στην ΕΠΟΝ, είναι οι αρχές που περιέχει το καταστατικό της.

ζ) Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει την προσχώρηση της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ σαν εκπρόσωπο της νέας γενιάς, με συμμετοχή αντιπροσώπου της στην ΚΕ του ΕΑΜ.

Αθήναι 23 Φλεβάρη 1943

Το σπίτι στο οποίο ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ, παρά τις υποσχέσεις για αποκατάσταση των ζημιών, από την δεκαετία του ’80, βρίσκεται εγκαταλειμμένο σε άθλια κατάσταση

Η ΕΠΟΝ ήταν ο ώριμος καρπός αγώνων και θυσιών. Βασικός φορέας και αιμοδότης της ΕΠΟΝ ήταν η θρυλική ΟΚΝΕ. Οι ρίζες της βρίσκονταν στα ξερονήσια και τις φυλακές της δικτατορίας του Μεταξά, όπου ήταν κλεισμένα μέλη και στελέχη της ΟΚΝΕ.

Είχε προηγηθεί, με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, στις 5 Φλεβάρη 1942, η ίδρυση στην Αθήνα του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Νέων (ΕΑΜΝ),  στο οποίο εκτός από την ΟΚΝΕ συμμετείχαν και οι νεολαιίστικες οργανώσεις: «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Ελευθερία», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας» και «Δημοκρατική Ενωση Νέων».

Στα τέλη του Μάρτη 1942, στη Β΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΟΚΝΕ αποφασίστηκε ομόφωνα να ενταθούν οι προσπάθειες για τη δημιουργία ενιαίας οργάνωσης της νέας γενιάς. Στην απόφαση της Συνδιάσκεψης, που δημοσιεύθηκε στις 22 Απρίλη 1942 στο περιοδικό «Η Νεολαία», αναφέρεται:

«Η ως τώρα εθνικοαπελευθερωτική συνεργασία με τις οργανώσεις που συγκρότησαν το ΕΑΜΝ, η προθυμία κι άλλων οργανώσεων να μπουν σ’ αυτό, αποδείχνει ότι είναι δυνατή όχι μόνο η ενιαία δράση, αλλά και η ενιαία οργάνωση της νέας μας γενιάς. Εμείς δηλώνουμε, ότι δε μας χωρίζει απ’ τις πραγματικά εθνικές οργανώσεις νέων κι ότι είμαστε έτοιμοι να ενωθούμε μ’ αυτές. Η εθνική υποδούλωση, η ύπαρξη κοινών πόθων, κοινών επιδιώξεων και χαρακτηριστικών μέσα στη νέα μας γενιά, κάνουν δυνατή την άμεση δημιουργία μιας ενιαίας εθνικής οργάνωσης νέων στη χώρα μας. Απ’ τη διασπορά της νέας μας γενιάς σ’ ανεξάρτητες οργανώσεις, πρέπει να περάσουμε στην ενιαία οργάνωση. Αυτή θ’ αποτελέσει γιγαντιαίο μαγνητικό πόλο που θα τραβήξει δεκάδες κι εκατοντάδες χιλιάδες νέων στις γραμμές της, γιγαντιαίο μοχλό κινητοποίησης για την πάλη της νέας μας γενιάς για τη ζωή και την εθνική λευτεριά. Η ενιαία οργάνωση δε θάναι και δεν μπορεί να ’ναι στενά εθνικοαπελευθερωτική, γιατί αυτό θα περιορίσει τον ορίζοντα και τους σκοπούς της.

Η ενιαία οργάνωση στην πρώτη φάση του αγώνα της θα ’χει σα βασικό σκοπό της την πάλη για τη ζωή και την εθνική λευτεριά της νέας γενιάς, την πάλη ενάντια σε κάθε αντιλαϊκή διχτατορική κίνηση που θα τείνει να υποκαταστήσει τα κυριαρχικά δικαιώματα του λαού μας και της νέας μας γενιάς και να ξαναδημιουργήσει μια κατάσταση που θα οδηγήσει σε καινούργιες συμφορές.  Στη δεύτερη φάση του αγώνα της – μετά την εθνική απελευθέρωση – θα ’χει σα βασικό σκοπό της την πάλη για την ίση και λεύτερη συμμετοχή της στη λαοκρατική λύση όλων των προβλημάτων ανοικοδόμησης των ερειπίων της εθνικής συμφοράς και τη στερέωση της λαϊκής κυριαρχίας.

Η ενιαία οργάνωση δεν μπορεί σήμερα να σταθεί παρά μόνο σε παράνομη βάση. Συνεπώς θα είναι το αποτέλεσμα της συγχώνευσης όλων των παράνομων πραγματικά εθνικών οργανώσεων νέων. Όμως η ενιαία οργάνωση θα στηρίζεται σε μαζικές νόμιμες εκπολιτιστικές οργανώσεις νέων των πιο ποικίλων μορφών. Συνεπώς το πρόβλημα της ενότητας στις συνθήκες της εθνικής υποδούλωσης συνίσταται στοι σωστό συνδυασμό των παράνομων και νόμιμων μορφών οργάνωσης της νέας μας γενιάς…»

Στις 14 Γενάρη 1943, συνήλθε η Ολομέλεια της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων και αποφάσισε την ίδρυση της ενιαίας οργάνωσης της νέας γενιάς. Την 1η Φλεβάρη 1943 σε παράνομη συνεδρίασή τους οι τρεις πολιτικές οργανώσεις νεολαίας που συμμετείχαν στο ΕΑΜ Νέων: Η ΟΚΝΕ, η Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία (ΛΕΝ) και η Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας (ΣΕΠΕ), αφού συζήτησαν τις αποφάσεις τις ΚΕ του ΕΑΜ Νέων της 14.1.1943 και κύρια το πρόβλημα της «ενοποίησης της νέας γενιάς της χώρας σε μια Ενιαία Πανελλαδική Εθνικοαπελευθερωτική Οργάνωση με σκοπούς: α) Τον αγώνα για τη ζωή, τον εκπολιτισμό και την εξύψωση της νέας γενιάς, β) τον αγώνα για την εθνική λευτεριά και γ) τον αγώνα για τη λαοκρατική λύση του εσωτερικού μας προβλήματος με ισότιμη συμμετοχή των νέων, αποφάσισαν: 1) Ότι οι τρεις παραπάνω οργανώσεις θα δώσουν όλες τους τις δυνάμεις και θα κάνουν το παν για την πραγματοποίηση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης της νέας γενιάς με τους παραπάνω σκοπούς, και 2) Ότι θα αντιμετωπίσουν άμεσα όλα τα οργανωτικά προβλήματα που συνδέονται με την ενοποίηση της Νέας Γενιάς της χώρας μας».

Αφίσα του λόχου σπουδαστών της ΕΠΟΝ.

Η ΕΠΟΝ από την πρώτη μέρα της ίδρυσής της ανέπτυξε πλούσια και ηρωική απελευθερωτική δράση. Στα σπλάχνα της ανδρώθηκαν χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Γαλουχήθηκαν με τα ιδανικά μιας ελεύθερης πατρίδας, ενάντια σε κάθε ξένο κατακτητή.

Τριάντα δύο χιλιάδες ΕΠΟΝίτες πολέμησαν μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, κατά των χιτλερικών και φασιστών κατακτητών. Στις παραμονές της απελευθέρωσης υπολογίζεται ότι είχαν οργανωθεί στην ΕΠΟΝ πάνω από 600.000 νέοι και νέες. Χιλιάδες ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες βρήκαν ηρωικό θάνατο στα χιτλερικά στρατόπεδα, στις διαδηλώσεις, στις σκληρές μάχες με τους κατακτητές και τους ταγματασφαλίτες.

Η ΕΠΟΝ στάθηκε με αυτοθυσία, μπροστά στα τανκς των Εγγλέζων το Δεκέμβρη του ’44. Αγωνίστηκαν – κάτω από βαριά παρανομία – για την εξάπλωση των προοδευτικών ιδεών, των αγωνιστικών αξιών για τη ζωή, με έναν πρωτοφανή εκδοτικό οργασμό και μια πρωτόγνωρη πολιτιστική ανάπτυξη. Χιλιάδες νεολαίοι έγιναν πρότυπα αγωνιστικής διαπαιδαγώγησης και στάση ζωής.

Η μάχη για την ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης ήταν η πρώτη μάχη της ΕΠΟΝ

Από τις πρώτες μέρες της Κατοχής οι χιτλερικοί και ντόπιοι συνεργάτες τους επιθυμούσαν  να πραγματοποιήσουν  πολιτική επιστράτευση. Πότε μιλούσαν για την ανάγκη αποστολής ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στο ανατολικό μέτωπο και πότε για την ανάγκη να σταλούν επιστρατευμένοι  εργάτες στα στρατόπεδα εργασίας στην Γερμανία.

Παρόμοιες αναφορές είχε κάνει και ο κατοχικός πρωθυπουργός Τσολάκογλου, ενώ δεν άργησαν να συγκροτηθούν και οι πρώτες φασιστικές οργανώσεις με σκοπό τη στρατολογία των Ελλήνων για τους πολεμικούς σκοπούς του φασισμού. Τέτοιες οργανώσεις ήταν η ΟΕΔΕ (Οργάνωσις Εθνικών Δυνάμεων Ελλάδος), ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πολιτική Οργάνωσις) κ.ά. Ομως όλη αυτή η προσπάθεια δεν έγινε δυνατό να έχει αποτελέσματα αφού συντρίφτηκε πάνω στην αντίσταση του ελληνικού λαού κατά του κατακτητή, με την ανάπτυξη των ΕΑΜικών οργανώσεων και την πρόοδο του ένοπλου αντιστασιακού αγώνα του ΕΛΑΣ.

Από τις αρχές του ’43 το ζήτημα της επιστράτευσης απόκτησε επείγουσα σημασία για τους χιτλερικούς, δεδομένου ότι οι απώλειές τους στο σοβιετογερμανικό μέτωπο ήταν πολύ μεγάλες. Η χειμερινή επίθεση του Κόκκινου Στρατού είχε στεφθεί με επιτυχία και είχε κορυφωθεί με τη νίκη στο Στάλινγκραντ το Φλεβάρη του ’43. Ετσι τα γερμανικά στρατεύματα χρειάζονταν νέες δυνάμεις που μπορούσαν να αναζητηθούν στις κατακτημένες χώρες.

Στις 30 Γενάρη του 1943 ο αντιστράτηγος Αλεξάντερ Λερ, στρατιωτικός διοικητής των γερμανικών στρατιωτικών Δυνάμεων ΝΑ Ευρώπης εξέδωσε μια διαταγή η οποία μεταξύ άλλων έγραφε:

1… Κάθε κάτοικος της Ελλάδας ηλικίας από 16-45 χρονών είναι υποχρεωμένος, όταν το απαιτήσουν οι συνθήκες, να αναλάβει δουλειά για γερμανικές ή ιταλικές υπηρεσίες που του υποδείχθηκε. Ανδρικές εργατικές δυνάμεις είναι υποχρεωμένες να εργαστούν κι έξω από τον μόνιμο τόπο κατοικίας τους, αν χρειαστεί σε κοινότητες στρατοπέδευσης. 2. Η πρόσκληση για την ανάληψη της δουλειάς γίνεται άμεσα από τις γερμανικές υπηρεσίες ή μέσω των εντεταλμένων απ’ αυτές ελληνικών υπηρεσιών, ιδιαίτερα των επιθεωρήσεων εργασίας και των δημάρχων… Οποιος δεν εκπληρώνει τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις παραγράφους 1 και 2 τιμωρείται με χρηματική ποινή απεριορίστου ύψους, φυλάκιση ή ειρκτή ή με στρατόπεδο αναγκαστικής εργασίας»…

Στις 19 Φλεβάρη ο Γκέμπελς δήλωνε: «Ο γερμανικός λαός δίνει το αίμα του, η υπόλοιπη Ευρώπη ας δώσει την εργασία της».

Την παραμονή της ίδρυσης της ΕΠΟΝ, το βράδυ της 22 Φλεβάρη, στάλθηκε το διάταγμα για την επιστράτευση Ελλήνων πολιτών για εργασία στην υπηρεσία των κατακτητών για να δημοσιευτεί στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, οι οργανώσεις των εργατοϋπαλλήλων του Εθνικού Τυπογραφείου ειδοποίησαν την ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Ετσι το ΕΑΜικό κίνημα, μαζί με την νεοϊδρυθείσα ΕΠΟΝ, βρέθηκε σε ετοιμότητα.

Το διάταγμα, που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 23 Φλεβάρη του 1943, μεταξύ άλλων, έλεγε:

 «Επί τη βάσει της υπό του Φύρερ και Ανωτάτου Αρχηγού των Ενόπλων Δυνάμεων χορηγηθείσης μοι εξουσιοδοτήσεως διατάσσω τα κάτωθι:

Αρθρον 1ον. Εκαστος κάτοικος της Ελλάδος, ηλικίας 16-45 ετών είναι υποχρεωμένος, εάν το απαιτήσουν αι περιστάσεις ν’ αναλάβη υποδεικνυομένην εις αυτόν εργασίαν διά γερμανικάς ή ιταλικάς υπηρεσίας… Οι άνδρες είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται έξω του τόπου της μονίμου κατοικίας, συνεκροτημένοι εις συμβιωτικάς ομάδας στρατοπέδου, εάν απαιτηθή το τοιούτον.

Άρθρον 2ον. Η πρόσκλησις προς ανάληψιν εργασίας γίνεται υπό των γερμανικών υπηρεσιών ή απ’ ευθείας υπό των εντεταλμένων προς τούτο ελληνικών υπηρεσιών, ιδίως επιθεωρήσεων εργασίας Δημάρχων…».

Ολες οι ΕΑΜικές εφημερίδες ξεκίνησαν καμπάνια ενημέρωσης, το ίδιο και οι ΕΑΜικές οργανώσεις, από τη νεο-ιδρυμένη ΕΠΟΝ ως το Εργατικό ΕΑΜ, που έπαιξε κορυφαίο ρόλο στην κινητοποίηση των εργαζομένων. Μαζί με την ΕΠΟΝ γεννήθηκαν και τα θρυλικά χωνιά…

Η μάχη ενάντια στη χιτλερική επιστράτευση άρχισε με τη συντονισμένη απεργία και διαδήλωση στις 24 του Φλεβάρη, όταν οι εργατοϋπάλληλοι σταμάτησαν την εργασία τους και χιλιάδες λαού κατέβηκαν στο κέντρο της Αθήνας για να διαδηλώσουν μπροστά στο πολιτικό γραφείο του κατοχικού πρωθυπουργού Λογοθετόπουλου, στο Εργατικό Κέντρο και στο υπουργείο Εργασίας.

Η ορμή του λαού ήταν ασυγκράτητη εκείνη τη μέρα, όπως άλλωστε και τις επόμενες. Ομάδες διαδηλωτών εισέβαλαν στα παλαιά ανάκτορα και κατέκλυσαν τα κυβερνητικά γραφεία, ενώ ο κύριος όγκος της διαδήλωσης κατευθύνθηκε στο υπουργείο Εργασίας – που τότε ήταν στη διασταύρωση των οδών Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα. 

«Στη διαδήλωση – γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας- πήραν μέρος 60-70 χιλιάδες αθηναϊκού λαού. Οταν αυτή έφτασε έξω από το υπουργείο Εργασίας μίλησαν αντιπρόσωποι του ΕΑΜ. Ανάμεσά τους και η ΕΠΟΝίτισσα Νίκη, η πρώτη ομιλήτρια της ΕΠΟΝ, που ενθουσίασε τους νέους». 

Μετά τις ομιλίες οι διαδηλωτές κατέλαβαν το υπουργείο κι έβαλαν φωτιά στα αρχεία του με τους καταλόγους των υποψηφίων προς επιστράτευση. Αυτό ήταν η αρχή. Την άλλη ημέρα το πρωί ο «Ριζοσπάστης» σε έκτακτη έκδοσή του καλούσε το λαό να συνεχίσει τον αγώνα για να ματαιώσει τον κίνδυνο της πολιτικής επιστράτευσης.

Τις επόμενες μέρες θα ακολουθήσουν απεργίες εργαζομένων, υπαλλήλων του Δημοσίου (όπως των υπαλλήλων της τηλεφωνικής εταιρίας), ενώ η νεολαία έδωσε το δικό της ξεχωριστό «παρών», με τους μαθητές στην πρώτη γραμμή που συνέχιζαν την πολυήμερη αποχή τους από τα σχολεία, που την είχαν αρχίσει στις 22 Φλεβάρη.

Στις 25 του Φλεβάρη συνεχίστηκαν οι συγκεντρώσεις κατά ομάδες σχολείων. Το απόγευμα μετά από συγκέντρωση 6-7 σχολείων στο λόφο του Παγκρατίου τα παιδιά ξεκίνησαν τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο με συνθήματα κατά της επιστράτευσης, κρατώντας σε συναγερμό τη γειτονιά. Τότε τους ρίχτηκαν οι «γκλοριόζοι» με προτεταμένα τα περίστροφα και με φωνές – «via! via!». Μπροστά προχωρούσε ο μικρός μαθητής του 5ου Γυμνασίου Γιάννης Δρακόπουλος. Οι καραμπινιέροι ρίχτηκαν με λύσσα απάνω του μα το παιδί δε δείλιασε. Τότε τον πυροβόλησαν. Το αγόρι έπεσε στο δρόμο πληγωμένο βαριά. Τα άλλα παιδιά όρμησαν ασυγκράτητα πάνω στους Ιταλούς φασίστες που το ‘βαλαν στα πόδια ντροπιασμένοι. Το ίδιο βράδυ στο Πολιτικό Νοσοκομείο που τον είχαν μεταφέρει, ο μικρός αγωνιστής ξεψύχησε. Ο πρώτος νεκρός μαθητής της Αντίστασης. Στις 26 Φλεβάρη, μέρα Σάββατο, οι μαθήτριες της «Λεύτερης Νέας», ΕΠΟΝίτισσες τώρα, πήγαν συνταγμένες στο σπίτι του Δρακόπουλου στην οδό Ερεσού, κρατώντας στις αγκαλιές τους τα πρώτα λουλούδια της άνοιξης. Ο κόσμος είχε βγει στα παράθυρα κι έκλαιγε. Αλλοι μαθητές εκείνη τη μέρα έγραψαν σε πολλά σημεία της οδού Ερεσού: Οδός Γιάννη Δρακόπουλου.

Παρά όμως τη μαζική και δυναμική αντίδραση του λαού, η κυβέρνηση των δοσίλογων θα προχωρούσε στο σχέδιο πολιτικής επιστράτευσης του ελληνικού λαού, ώστε ο ελληνικός λαός να υπηρετήσει τα σχέδια του Αξονα. Υπήρχε, λοιπόν, η πληροφορία ότι στις 5 Μάρτη ο Κ. Λογοθετόπουλος θα αναγγείλει επίσημα την πολιτική επιστράτευση. Τη μέρα εκείνη ξέσπασε θύελλα. Η γενική απεργία υπήρξε καθολική. Ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά βρίσκεται στους δρόμους. Τα χωνιά τίθενται σε εφαρμογή. Ενα σύνθημα κυριαρχεί: «Κάτω η επιστράτευση».

Στη μάχη αυτή, η παρουσία της ΕΠΟΝ είναι ξεχωριστή και της ανήκει μεγάλο μερίδιο από τη νίκη. Το πρώτο φύλλο της «Νέας Γενιάς» περιγράφει ως εξής τη δράση της Οργάνωσης: «24 Φλεβάρη και 5 Μάρτη! Να, δύο ημερομηνίες που θα μείνουν ιστορικές. Κι αξέχαστες. Δυο μέρες που ο αθηναϊκός και πειραιώτικος λαός με τα νιάτα του αγωνίστηκε και σάρωσε τα σχέδια των καταχτητών και επέβαλε τη θέλησή του. Η νέα γενιά συμμετείχε σε πρωτοφανή όγκο και μαχητικότητα σ’ αυτές τις μάχες. Η 5η του Μάρτη ακόμα αποτέλεσε το πρώτο βάφτισμα της ΕΠΟΝ. Μια μεγάλη διαδήλωση νέων κοριτσιών και παιδιών διέσχισε τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας με κραυγές “ΚΑΤΩ Η ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ – ΕΠΟΝ, ΕΠΟΝ”».

Λίγους μήνες αργότερα, η ΕΠΟΝ δίνει μια από τις σημαντικότερες μάχες, ενάντια στην επέκταση των Βούλγαρων φασιστών στην ελληνική Μακεδονία τον Ιούλη του 1943.

Η χιτλερική διοίκηση, μπροστά στα προβλήματα που αντιμετώπιζε από τον Κόκκινο Στρατό στο Ανατολικό Μέτωπο, αποφάσισε να παραχωρήσει ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Θράκη στους Βούλγαρους φασίστες. Στις 7 Ιούλη ξεκινά η αντίσταση του λαού από τη Θεσσαλονίκη. Χιλιάδες νέοι και πλήθη λαού ξεκίνησαν με διαδήλωση από την Αποστόλου Παύλου. Το ίδιο βράδυ στη Νεάπολη μιλούν, σε συγκέντρωση λαού και νεολαίας, στελέχη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ, ξεσηκώνοντας την πόλη. Τις επόμενες μέρες, σε Επτάλοφο, Νεάπολη, Τούμπα, Καλαμαριά κινητοποιούνται 50.000 λαού. Στις 10 Ιούλη κηρύσσεται παλλαϊκή απεργία. Την ίδια μέρα ξεσηκώνεται το Κιλκίς. Στις 17 η Εδεσσα, τα Γιαννιτσά. Ολη η Μακεδονία, με πρωτοπόρους το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ, δίνει τη μάχη ενάντια στο διαμελισμό της χώρας.

Τη μάχη αυτή, όμως, την έκρινε η ασύγκριτη σε μαζικότητα και μαχητικότητα διαδήλωση του λαού της Αθήνας, στις 22 Ιούλη 1943. Σε αυτή την πρωτοφανέρωτη μεγαλειώδη διαδήλωση, χιλιάδες λαού πλημμύρισαν το κέντρο της πρωτεύουσας.

Σε αυτή τη μάχη, οι κατακτητές ήταν αποφασισμένοι να χτυπήσουν. Τη στιγμή που οι σημαίες έχουν φτάσει στην οδό Ομήρου, μπροστά στην Τράπεζα της Ελλάδας, τα τανκς έρχονται.

Ο τάφος της ΕΠΟΝίτισσας Παναγιώτας Σταθοπούλου, στο νεκροταφείο Ζωγράφου.

Ενας σημαιοφόρος ΕΠΟΝίτης δέχθηκε κατάστηθα την πρώτη ριπή. Ηταν ο φοιτητής του Πολυτεχνίου, ο 21χρονος Θώμης Χατζηθωμάς. Μια κοπέλα ορμά, αρπάζει και σηκώνει τη σημαία από τον πεσμένο σημαιοφόρο και την ανεμίζει μπροστά απ’ το τανκ. Μια ριπή τη ρίχνει κάτω νεκρή. Και οι ερπύστριες περνούνε πάνω απ’ το άψυχο κορμί της. Ηταν 17χρονη φοιτήτρια της Γαλλικής Ακαδημίας η Παναγιώτα Σταθοπούλου.

Μια άλλη ΕΠΟΝίτισσα ορμά στο τανκ, σκαρφαλώνει και χτυπά τον τανκίστα στο πρόσωπο. Μια σφαίρα, τη ρίχνει κι αυτή νεκρή. Ηταν η 19χρονη Κούλα Λίλη, φοιτήτρια κι αυτή της Γαλλικής Ακαδημίας.

Στην οδό Αμερικής η 23χρονη ΕΠΟΝίτισα, η υφαντουργίνα Ολγα Μπακόλα ανέβηκε στο τανκ προσπαθώντας να πάρει το όπλο του Γερμανού. Δέχτηκε στο κορμί της έναν καταιγισμό από σφαίρες, τραυματίστηκε βαριά και άφησε την τελευταία της πνοή, μετά από 5 μέρες, στο νοσοκομείο.

Η ΕΠΟΝίτισσες Παναγιώτα Σταθοπούλου (αριστερά), Κούλα Λίλη (κέντρο) και Ολγα Μπακόλα (δεξιά).

Οι ΕΠΟΝίτες και οι ΕΠΟΝίτισσες που έπεσαν σ’ αυτή τη μάχη έφτασαν τους 22. Ομως η επέκταση της βουλγαρικής κατοχής σ’ ολόκληρη τη Μακεδονία ματαιώθηκε!

Πολύ σημαντικοί ήταν οι αγώνες που έδωσε η ΕΠΟΝ ενάντια στην πείνα, η οποία τότε θέριζε παιδιά και νεολαία.

Εδωσε άμεσα την κατεύθυνση ο αγώνας να έχει στόχο τη χορήγηση 100 δράμιων ψωμί τη μέρα και 8 δράμιων λάδι. Επίσης, αγωνίστηκε για την προστασία των μικρών παιδιών και την οργάνωση ψυχαγωγίας και αλληλεγγύης ανάμεσα στους νέους. Υπολογίζεται ότι, μόνον στις πόλεις, εξασφαλίστηκαν 220 οργανωμένα συσσίτια για 65.000 παιδιά.

Θεατρική Παράσταση της ΕΠΟΝ Θεσσαλίας – Γιώργος Κοτζιούλας

Η εκπολιτιστική δραστηριότητα της ΕΠΟΝ υπήρξε τεράστια. Σχολεία και σχολές. Θέατρο και διασκέδαση. Διάδοση του αθλητισμού και των αθλητικών ιδεωδών. Πρωτοφανής εκδοτική δραστηριότητα. Ολα αυτά, αποτελούν τις κύριες δραστηριότητες της ΕΠΟΝ, στα χρόνια της δράσης της.

Οι κατακτητές, είχαν μετατρέψει τα περισσότερα σχολεία σε στρατώνες, σε αχούρια, ακόμη και σε φυλακές. Με πρωτοβουλία της ΕΠΟΝ και των Λαϊκών Αρχών, τα περισσότερα σχολεία άνοιξαν. Σε πολλές περιπτώσεις, δάσκαλοι ήταν ΕΠΟΝίτες. Στην Πελοπόννησο, στα καμένα χωριά, χτίστηκαν πρόχειρα σχολειά από ΕΠΟΝίτες. Ο αγώνας για τη μόρφωση των παιδιών και της νεολαίας, ήταν συνεχής, καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής.

Στη διάρκεια του αντάρτικου αγώνα δημιούργησε γεωργικές σχολές, 3 στη Ρούμελη και 2 στη Θεσσαλία. Παράλληλα, με τη συνεργασία των πιο φωτισμένων παιδαγωγών της Ελλάδας, μελέτησε ολόκληρο το εκπαιδευτικό πρόβλημα της χώρας και πρόγραμμα, που άρχισε να μπαίνει σε εφαρμογή από την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ).

Γράφτηκαν σχολικά βιβλία με σύγχρονο προοδευτικό πνεύμα. Δύο αναγνωστικά για το Δημοτικό, το ένα με τίτλο «Τ’ αετόπουλα» για τη Γ’ και Δ’ τάξη και το άλλο με τίτλο «Ελεύθερη Ελλάδα» για την Ε’ και ΣΤ΄ τάξη. Τα βιβλία αυτά τυπώθηκαν σε 100.000 αντίτυπα και μοιράστηκαν – για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους – δωρεάν σε όλους τους μαθητές της Ελεύθερης Ελλάδας.

Η ανάπτυξη του θεάτρου ήταν πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της εποχής. Το θέατρο, τόσο στο βουνό με τους ερασιτεχνικούς θιάσους των ΕΠΟΝιτών, όσο και στις πόλεις και μετά την αποχώρηση των κατακτητών, έπαιξε σπουδαίο ρόλο, όχι μόνο στη ψυχαγωγία των νέων, αλλά και στην πνευματική τους ανάπτυξη. Παίχτηκαν έργα γραμμένα από τον Βασίλη Ρώτα, τον Γεράσιμο Σταύρου, τον Γιώργο Κοτζιούλα, που επενδύθηκαν μουσικά και με τη συμμετοχή του μουσικοσυνθέτη Αλέκου Ξένου.

Η ΕΠΟΝ, όμως, έδωσε μεγάλη προσοχή και στην ενίσχυση και ανάπτυξη του αθλητισμού. Δημιουργήθηκαν εκατοντάδες αθλητικές ομάδες σε όλη τη χώρα. Ζωντάνεψε ο κλασικός αθλητισμός. Αναπτύχθηκε το ποδόσφαιρο και οι άλλες αθλοπαιδιές, σε σωστές βάσεις, τις υγιούς άμιλλας.

Παράλληλα εκατοντάδες χιλιάδες ΕΠΟΝίτες, ΕΠΟΝίτισσες και Αετόπουλα, δούλεψαν με ενθουσιασμό στο έργο της ανοικοδόμησης χωριών, δρόμων, γεφυριών κλπ. Μεγάλες μάχες δόθηκαν για τις αναδασώσεις, για την καταπολέμηση των λοιμωδών νόσων.

Μάχη κατά των ναρκωτικών

Από τις σπουδαιότερες μάχες που έδωσε η ΕΠΟΝ, ήταν μάχη ενάντια στα ναρκωτικών. Με ειδική καμπάνια μέσα από τις σελίδες του δημοσιογραφικού οργάνου του ΚΣ της Οργάνωσης, τη «Νέα Γενιά», αποκρούστηκε ο κίνδυνος των ναρκωτικών: 

«ΟΧΙ ΧΑΣΙΣ ΑΛΛΑ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΣΤΗ ΝΕΟΛΑΙΑ!

Η ζωή των νέων δε βρίσκεται στους “ντεκέδες” όπου παραμονεύει ο πιο φρικτός θάνατος, αλλά:

• Στον αθλητισμό που θα τους χαρίσει σιδερένια κορμιά.
• Στις λέσχες και τις βιβλιοθήκες που θα τους μορφώσουν.
• Στις εκδρομές που τους φέρουν κοντά στην όμορφη και χαρούμενη Ελληνική φύση.
• Στις πολιτισμένες συντροφιές και γιορτές που θα τους γεμίσουν αισιοδοξία.
• Στις χορωδίες, τις φιλολογικές και καλλιτεχνικές συγκεντρώσεις που θα τους χαρίσουν ψυχική υγεία, δύναμη κι αγνή χαρά.

Μονάχα έτσι θα χτυπήσουμε στη ρίζα της τη διαφθορά. Μονάχα έτσι θα φτιάξουμε Ελληνόπουλα άξια της πατρίδας μας, με γερές ψυχές σε γερά κορμιά, γεμάτα δημιουργική δραστηριότητα, καμάρι των γονιών τους κι ελπίδα του Εθνους μας».

Το εκδοτικό έργο της ΕΠΟΝ υπήρξε τεράστιο. Εκατοντάδες  παράνομες εφημερίδες και περιοδικά δημιουργήθηκαν και κυκλοφόρησαν στην κατοχή και μετά. Το δημοσιογραφικό όργανο του ΚΣ της ΕΠΟΝ, η «Νέα Γενιά», που εκδόθηκε τον Μάρτη του 1943, έφτασε τον Απρίλη του 1946 τα 45.000 φύλλα. Από την ίδρυση της ΕΠΟΝ, η αύξηση των εντύπων είναι αλματώδης. Μέσα σε ένα χρόνο ο ΕΠΟΝίτικος Τύπος καλύπτει το 83,5% του συνόλου των αντιστασιακών εντύπων. Μόνο στη Θεσσαλία, για παράδειγμα, το 1943, η ΕΠΟΝ εκδίδει 166 παράνομα περιοδικά.

Το «Κάστρο του Υμηττού»

Ανάμεσα στα άλλα κορυφαίες στιγμές στην ηρωική ιστορία της ΕΠΟΝ υπήρξαν το «Κάστρο του Υμηττού»,  και το σαμποτάζ  στους κινητήρες των γερμανικών αεροπλάνων στο εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη .

Το μεταβαρκιζιανό κράτος επιτέθηκε με λύσσα στην ΕΠΟΝ. Το 1946, πάνω από 1.500 ΕΠΟΝίτες δολοφονούνται. Χιλιάδες σέρνονται στα Στρατοδικεία. Αλλοι πηγαίνουν στις φυλακές και στις εξορίες.

Στις 28 Φλεβάρη του 1947, με απόφαση του Πρωτοδικείου της Αθήνας, αποφασίζεται η διάλυση της ΕΠΟΝ. Ανάμεσα στις κατηγορίες είναι ότι προσπάθησε να …«υποκλέψει το μυστικό της ατομικής βόμβας» και να το παραδώσει στους Σοβιετικούς! Παρ’ όλες τις διώξεις, η ΕΠΟΝ δε διαλύεται και περνά στην παρανομία όπου συνεχίζει τον αγώνα της. Στα τέλη του 1947 με τον περιβόητο Νόμο 509 τίθεται εκτός νόμου.

Η ΕΠΟΝ διαλύθηκε οριστικά το 1958, με απόφαση του ΚΚΕ να διαλύσει τις παράνομες οργανώσεις του και μαζί με αυτές και την ΕΠΟΝ.

Η ιστορία της ΕΠΟΝ, ιστορία αγώνων και θυσιών, έχει γραφτεί με χρυσά γράμματα και παρά τις προσπάθειες να σβηστεί από τη μνήμη του λαού μας, έχει ριζώσει στις καρδιές και τη συλλογική συνείδηση. Οι μάχες που έδωσαν οι ΕΠΟΝίτες και οι ΕΠΟΝίτισσες, δεν ήταν μόνο στα πεδία των μαχών, στο πλάι του ΕΛΑΣ. Ηταν κύρια μάχες για το κέρδισμα της νεολαίας και τη συστράτευσή της στις αγωνιστικές αξίες ζωής, που αντηχούν μέχρι και σήμερα στο πέρασμα των χρόνων.

Ο Μάρκος Αυγέρης, έτσι όπως το μετέφερε ο Νίκος Καραντηνός στη στήλη του «ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ» στο Ριζοσπάστη της 29 Φλεβάρη 2004, γράφει για την ΕΠΟΝ:  «…Ο αγωνιστικός πυρετός που είχε κυριέψει τη νεότητα ήταν φαινόμενο καταπληκτικό, τόσο ηθικά, όσο και ψυχολογικά. Ηταν συναγερμός ψυχών. Ποτέ η ελληνική νεολαία δεν είχε φτάσει σε τέτοια ηθικά ύψη, ούτε στις πιο ένδοξες εποχές της ελληνικής ιστορίας, μια ηθική μέθη, ένα ηρωικό πάθος, μια πρωτόφαντη περιφρόνηση του θανάτου κι ανήκουστη τόλμη την εμψύχωνε. Μα οι θυσίες ποτέ δεν πάνε χαμένες. Του λαού το αίμα είναι σαν τα δόντια του μυθικού δράκοντα, όπου θα σπαρθεί, από κάθε σταγόνα του θα γεννιούνται γίγαντες…».

[1] Ο σπουδαίος δάσκαλος Παναγής Δημητράτος ίδρυσε στην Αθήνα την Σοσιαλιστική Εργατικής Ενωση το 1914. Υπήρξε Σύνεδρος στο Ιδρυτικό 1ο Συνέδριο του ΣΕΚΕ το Νοέμβρη του 1918, εκλέχτηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής στο 2ο Συνέδριο. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς τον Απρίλη του 1944. Στο σπίτι του, Δουκίσσης Πλακεντίας 3, στους Αμπελόκηπους, πραγματοποιήθηκε η ιδρυτική Σύσκεψη της ΕΠΟΝ, στις 23 Φλεβάρη 1942.

ΠΗΓΕΣ:

— «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ» – ΟΡΓΑΝΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΝ (Νοέμβρης 1944 – Σεπτέμβρης 1946) Συλλογή Φύλλων σε Φωτογραφική Ανατύπωση. Εκδόσεις «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ», 2007.—  Αφιερώματα «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» στην ΕΠΟΝ (24 Φλεβάρη 2002, 13 Γενάρη 2002, 27 Απρίλη 2003, 22 Φλεβάρη 2004, 21 Ιούλη 2002, 2 Μάρτη 2003, 23 Φλεβάρη 2003, 24 Φλεβάρη 2008)—  «Συμβολή στην Ιστορία της ΕΠΟΝ», Πέτρου Ανταίου, Εκδόσεις «Καστανιώτη», 1977—  «Μια ΕΠΟΝίτισσα θυμάται (χρονικό της αντίστασης)», Πετρούλας Νικολοπούλου, Αθήνα 1984.— ΟΚΝΕ 1922-1943, Λενινιστικό μαχητικό σχολείο των νέων, του Χρήστου Τζιντζιλώνη, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή – Εκδόσεις Οδηγητής.— Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1939 – 1949, Β1 Τόμος, Αθήνα 2018, Σύγχρονη Εποχή

από ημεροδρόμος