Φεβρουάριος 1936: Η ξεχασμένη εξέγερση των πεινασμένων της Μυτιλήνης

Γράφει ο ΘΡΑΣΟΣ ΑΒΡΑΑΜ
84 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από μια όχι και τόσο ιδιαίτερα γνωστή εξέγερση που έγινε τον Φλεβάρη του 1936 από τον λαό της Μυτιλήνης. Η εξέγερση των ανέργων της Μυτιλήνης που ξεκίνησε στις 10 Φεβρουαρίου
και έληξε, στις 18 Φεβρουαρίου 1936, είναι μια άγνωστη πτυχή της ιστορίας του νησιού που θα την γνωρίσουμε μέσα από τα δημοσιεύματα της εποχής και κυρίως του Ριζοσπάστη που είχε εκτενείς αναφορές γι αυτά τα γεγονότα.

Η πείνα

Τον χειμώνα του 1936 η πείνα γονατίζει τον εργαζόμενο λαό και ιδιαίτερα τον αγροτικό κόσμο του νησιού, Η κακοκαιρία και το κακό μαξούλι, που εκείνη τη χρονιά έπεσε κάτω από 80% χειροτέρεψε την κατάσταση. Η ανεργία μαστίζει μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής, σε ορισμένες κατηγορίες εργατών το 50% ήταν άνεργοι. Στους καπνεργάτες το ποσοστό αγγίζει το 100%. Η κρίση αγγίζει όλες τις εργαζόμενες τάξεις, ακόμα και τους μικροεπαγγελματίες και τους μικροεμπόρους.

Επιτροπές ανέργων, εργατικά σωματεία, γυναικόπαιδα πηγαίνουν στην Γενικό Διοικητή του νησιού τον Λέκα, ζητώντας επιδόματα για να μπορέσουν να ζήσουν. Εκείνος τους ζητάει υπομνήματα για να τα στείλει στην κεντρική κυβέρνηση. Εν΄ το μεταξύ στα χωριά και στη πόλη οι πεινασμένοι συντηρούνται με βοηθήματα.

Αντιγράφουμε από τον Ριζοσπάστη: «σε μερικά χωριά όπως στα Πάμφιλα και στη Μόρια αναγκάστηκαν οι αρχές να δίνουν επί τρείς ημέρες μισή οκά ψωμί και 5 δραχμές την ημέρα σε κάθε οικογένεια ανέργων και απόρων. Στην Αγιάσσο η κοινότητα αναγκάστηκε να ψηφίσει ένα κονδύλι από 8.000 δραχμές και άλλες 5.000 η εκκλησία. Μέσα στη Μυτιλήνη ο δήμαρχος αναγκάστηκε να μοιράζει μερικά δεκάρικα για να καλμάρει λίγο την αγανάκτηση των ανέργων».

Το ξεκίνημα

Την Δευτέρα 10 Φλεβάρη του 1936 στις 8 το πρωί, περίπου 500 άνεργοι μαζεύτηκαν μπροστά στο Δημαρχείο, ζητώντας ψωμί ή δουλειά. Έφτιαξαν καταλόγους ανέργων και τους έδωσαν στον δήμαρχο Μάντρα. Αυτός τους είπε ότι στις 11 ή ώρα θα τους δώσει απάντηση . Από τις 10 ή ώρα εξαφανίστηκε. Οι άνεργοι αναγκάστηκαν να πάνε σπίτι του και να τον φέρουν πίσω. Η πρόταση του, που απορρίφτηκε αμέσως από τους συγκεντρωμένους, ήταν όσοι έχουν δουλειά να δουλεύουν εκ΄ περιτροπής, έτσι ώστε να έχουν και οι άνεργοι δουλειά, μια μέρα τουλάχιστον την εβδομάδα.

Μπροστά στην αγανάκτηση των συγκεντρωμένων, αναγκάστηκε να μοιράσει από 25 δραχμές σε 60 ανέργους λέγοντας τους να ξαναπεράσουν στις 3.00 το μεσημέρι για να τους δώσει νέα απάντηση.Το μεσημέρι πάνω από 1.000 άτομα, άνεργοι, γυναίκες και παιδιά μαζεύτηκαν μπροστά στο δημαρχείο. Οι χωροφύλακες που βρίσκονταν εκεί άρχισαν να προκαλούν και να διώχνουν τους συγκεντρωμένους. Το πλήθος επιμένει να δει τον δήμαρχο. Περιμένει την απάντηση του.

Η χωροφυλακή χρησιμοποιεί τα όπλα. Ρίχνει πάνω από 200 πυροβολισμούς, ενώ ο κόσμος απαντά με πέτρες κυνηγώντας τους χωροφυλάκους. Τραυματίστηκαν ο εργάτης Σπύρος Τσουκαλάκης, ο ραφτεργάτης Βασίλης Τζαβέλας και ακόμα ένας εργάτης. Από τους πυροβολισμούς ξεσηκώθηκε στο ποδάρι όλη η πόλη. Πολλοί επαγγελματίες έκλεισαν τα μαγαζιά τους και ενώθηκαν με τους συγκεντρωμένους.

Η αγανάκτηση του κόσμου κορυφώνεται. Ξαφνικά ρίχνεται το σύνθημα να πάνε όλοι στην Γενική Διοίκηση. Πάνω από 1.500 άτομα, από τον δρόμο της αγοράς ξεκίνησαν διαδηλώνοντας προς τη Γενική Διοίκηση. Περνώντας μπροστά από το Πανελλήνιο, όπου σύχναζε η πλουτοκρατία του νησιού, οι θαμώνες προκαλούν τους διαδηλωτές Οι τελευταίοι επιτέθηκαν και έσπασαν τα τζάμια του καφενείου.

Στη Γενική διοίκηση αντιπροσωπεία των διαδηλωτών με επικεφαλής τον υποψήφιο του Παλλαϊκού Μετώπου Ζαχαριάδη, ζητά από τον γενικό διοικητή επιδόματα. Αυτός απαντά ότι δεν έχει λεφτά και ότι θα τηλεγραφήσει στη κυβέρνηση. Σε όλη τη διάρκεια της συνάντησης ήταν παρών και ο διοικητής της χωροφυλακής Κουτσουρίδης.

Δραπέτευση

Στο μεταξύ μαθεύτηκε ότι συνελήφθησαν άνεργοι και κρατούνται στον εισαγγελέα προκειμένου να παραπεμφθούν στο αυτόφωρο. Αμέσως άλλη επιτροπή ζήτησε από την διοικητή της χωροφυλακής να τους αφήσει ελεύθερους. Ο Κουτσουρίδης τους απάντηση ότι θα διατάξει σύντομες ανακρίσεις και εάν είναι αθώοι θα τους ελευθερώσει.

Η απάντηση αυτή εξόργισε τους συγκεντρωμένους, που στο μεταξύ είχαν φτάσει το 2.500 άτομα. Από τη Γενική Διεύθυνση κατευθύνθηκαν στα Δικαστήρια. Ολόκληρος ο χώρος μπροστά από το δικαστικό μέγαρο γέμισε από το πλήθος που ζητούσε την απελευθέρωση των συλληφθέντων. Οι χωροφύλακες που βρίσκονταν μέσα στο κτίριο άρχισαν να πυροβολούν από τα παράθυρα τους συγκεντρωμένους. Αυτό εξόργισε ακόμα περισσότερο το πλήθος, που με πέτρες έσπασε όλα τα τζάμια του μεγάρου. Μέσα στην αναστάτωση που δημιουργήθηκε, οι κρατούμενοι κατόρθωσαν να δραπετεύσουν.

Η παρέμβαση του Στρατού

Εκείνη τη στιγμή καταφθάνει ο διοικητής του συντάγματος επικεφαλής μονάδας του στρατού και ζητάει από τους φαντάρους να χρησιμοποιήσουν τα όπλα, προκειμένου να διαλύσουν το πλήθος. Οι φαντάροι διστάζουν και αντί να οπλίσουν τα όπλα τους, τραβούν τις ξιφολόγχες. Το πλήθος ζητά από τους φαντάρους να μην τους επιτεθούν. Γίνονται μικροσυμπλοκές. Στην διάρκεια τους το πλήθος αποσπά από αρκετούς φαντάρους τις ξιφολόγχες, πού όμως αργότερα τους τις επιστρέφει.
Από τα δικαστήρια το πλήθος πηγαίνει στη Μητρόπολη, όπου συνεδρίαζε η επιτροπή για τα βοηθήματα. Εκεί ο επικεφαλής λοχαγός των στρατιωτικών δυνάμεων διατάζει την βίαιη διάλυση των συγκεντρωμένων, ενώ ακολούθησαν συμπλοκές. Τότε ο διοικητής της χωροφυλακής, βλέποντας την αποφασιστικότητα του κόσμου, σύστησε στο λοχαγό να αποσύρει τις δυνάμεις μου, πράγμα που έγινε.

Μια μικρή νίκη

Μπροστά στην αποφασιστική στάση του κόσμου ο διοικητής της χωροφυλακής αναγκάζεται να πάει μαζί με επιτροπή ανέργων σε όλα τα αρτοποιία και να καταγράψει τις ποσότητες του ψωμιού που υπήρχαν. Τα μισά από τα ψωμιά μοιράστηκαν στους οργανωμένους ανέργους και τα άλλα μισά στους ανοργάνωτους που κατά χιλιάδες είχαν κατέβει στους δρόμους.

Οι διαδηλώσεις στους δρόμους βάστηξαν ως αργά τη νύχτα ενώ οι χωροφύλακες και οι στρατιωτικές δυνάμεις είχαν εξαφανιστεί. Χιλιάδες εργαζόμενοι γυρνούσαν στους δρόμους και με αγανάκτηση συζητούσαν τα γεγονότα. Η εξέγερση είχε πάρει παλλαϊκό χαρακτήρα. Στις 8 το βράδυ αντιπροσωπεία των διαδηλωτών παρουσιάστηκε στον Γενικό Διοικητή και ζήτησε την παραδειγματική τιμωρία των χωροφυλακών που πυροβόλησαν το πλήθος. Αυτός τους υποσχέθηκε ότι θα κάνει ανακρίσεις.

Την ίδια ώρα η 15μελής επιτροπή των ανέργων, μαζί με τα ανεξάρτητα σωματεία υποβάλλει καινούριους συμπληρωμένους καταλόγους ανέργων. Οι άνεργοι ζητούν την άμεση φορολογία των τραπεζών, των εταιρειών και των πλουσίων για να αντιμετωπιστεί άμεσα η κατάσταση. Ζητούν επίσης 2 εκατομμύρια δραχμές από το κράτος για ταχτικά επιδόματα. Την επόμενη ημέρα, την Τρίτη αρχίζει να μοιράζεται ψωμί στους οργανωμένους ανέργους.

Τρομοκρατία

Όμως τα βασικά αιτήματα των εξεγερμένων δεν έγιναν δεκτά. Το λίγο ψωμί που δίνεται δεν επαρκεί. Ο φόβος ότι θα επαναληφτούν τα γεγονότα της Δευτέρας 10 Φλεβάρη είναι διάχυτος. Τις επόμενες μέρες περίπολοι από χωροφύλακες και στρατιώτες γυρνούν στους δρόμους της πόλης. Κυκλοφορούν φήμες ότι ετοιμάζεται κάθοδος των αγροτών στη πόλη. Η κατάσταση αρχίζει να γίνεται δύσκολη για τις αρχές.

Την Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου, ο Ριζοσπάστης δημοσιεύει τηλεγράφημα του Γενικού Διοικητή Λέκα και του διοικητή της χωροφυλακής προς το Υπουργείο Εσωτερικών στο οποίο αφού γίνεται η εκτίμηση ότι «δεν αποκλείονται να επαναληφθούν γεγονότα εις μεγαλύτεραν έκτασιν» ζητούν «για την τήρησιν της τάξεως» να παρθούν έκτακτα μέτρα και να ενισχυθεί η χωροφυλακή με τμήματα του στρατού από τις δυνάμεις της «εκεί εδρεύουσας μεραρχίας».

Η εξέγερση απλώνεται

Παρά τις υποσχέσεις τα επιδόματα δεν έφτασαν. Η διανομή του ψωμιού είναι προβληματική. Αυτή ανατέθηκε στην αρχή στις εργατικές οργανώσεις και σε επιτροπές ανοργάνωτων ανέργων. Στη συνέχεια δόθηκε στους παπάδες που όμως παρέλειψαν πολλούς ανέργους. Ο αναβρασμός είναι διάχυτος στη πόλη και τα χωριά. Στην Αγιάσο προσπαθούν να ξεγελάσουν τους πεινασμένους με ψωμί, φασόλια και μπόλικες υποσχέσεις.

Οι χρεωμένοι μικροϊδιοκτήτες ζητούν χρεοστάσιο γιατί αδυνατούν να πληρώσουν τους τόκους. Ανάστατοι είναι και οι έμποροι που ζητούν να ελαττωθούν οι δημοτικοί λιμενικοί φόροι. Οι τοπικές εφημερίδες επιτεθονται κατά των πλουσίων που τους κατηγορούν για «αστοργία».

Κάτω από τη πίεση των πεινασμένων ο δήμος και οι κοινότητες αναγκάστηκαν να αρχίσουν ορισμένα μικροέργα, που απασχολούν μικρό αριθμό ανέργων. Στο μεταξύ οικογένειες προσφύγων που ήταν εγκαταστημένες σε παράγκες επιχείρησαν να καταλάβουν τα νεόκτιστα σπίτια στη Καλλιθέα. Εγκαταστάθηκαν σε 20 από αυτά, ενώ τα υπόλοιπα τα φρουρεί η αστυνομία.
Οι αρχές, μπροστά στα δίκαια αιτήματα των πεινασμένων εντείνουν τη τρομοκρατία. Ο νέος μέραρχος Τάγκας απειλεί να κάψει τη πόλη «μέσα σε τέσσερεις ώρες» γιατί «η Ελλάς είναι αποφασισμένη να ζήσει».

Συλλήψεις

Η διανομή του ψωμιού διακόπηκε προσωρινά για να αναθεωρηθούν οι κατάλογοι των πεινασμένων, γιατί σύμφωνα με τις αρχές ο αριθμός τους είναι υπερβολικός. Από 100 δράμια ψωμί μοιράζονται σε 12.000 άτομα. Μοιράζονται επίσης 3.500 μερίδες φαγητού. Τα χρήματα που έχουν φτάσει στο νησί, φτάνουν για 4 ημέρες.

Στις 17 του Φλεβάρη συλλαμβάνονται οι Μπάμπος, Βαλβίσης, Πνευματικός, Μόσχος και Μαμελίτης σαν πρωταίτιοι των γεγονότων, ενώ καταζητούνται και άλλοι. Γίνονται επανειλημμένα διαβήματα για την απελευθέρωση τους, ενώ οι δικηγόροι της πόλης προσφέρονται να τους υπερασπιστούν.

Την άλλη μέρα σε πλατιά σύσκεψη φορέων του νησιού αποφασίστηκε 24ώρη παλλαϊκή απεργία στην περίπτωση που δεν ελευθερωθούν οι συλληφθέντες, δεν παύσουν οι διώξεις, δεν συνεχιστούν τα επιδόματα και δεν παρθούν μέτρα για τη βελτίωση της κατάστασης. Στη σύσκεψη, εκτός από τις εργατικές οργανώσεις συμμετέχουν και αντιπρόσωποι των εμπόρων και των επαγγελματιών.

https://www.stonisi.gr/