Η θυσία των τριών ηρώων στο Κάστρο του Υμηττού

Σωρό τα πτώματα έλεγαν θα βρούνε
και βρήκαν μόνον τρία νεκρά παιδιά.
Κατάπληκτοι τα βλέπουν κι απορούνε
πούθε έβγαινε μια τέτοια λεβεντιά.

Πούθε έβγαινε; Απ’ τα Νιάτα απ’ τη θυσία,
τάχεν η ΕΠΟΝ γεννήσει η ηρωική
να ξαναγράψουν μια παλιά ιστορία
σε νέα σελίδα ακόμα πιο λαμπρή.

Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη

Εκείνη την Παρασκευή, 28 Απρίλη 1944, το μικρό σπιτάκι της οδού Αγραίων 47, στην συνοικία του Υμηττού, μεγάλωσε, γιγαντώθηκε, έγινε και έμεινε Κάστρο και τρεις νεολαίοι υπερασπιστές του συνάντησαν την Ιστορία, έγιναν θρύλος, έγιναν τραγούδι, έγιναν μια από τις λαμπρότερες σελίδες της Αντίστασης. 

Ο 18χρονος διμοιρίτης του ΕΛΑΣ Δημήτρης Αυγέρης και οι 17χρονοι μαχητές Κώστας Φολτόπουλος και Θανάσης Κιοκμενίδης.

Οι Ανατολικές Συνοικίες της Αθήνας, εκείνο τον Απρίλη, είχαν δώσει σκληρές και μεγάλες μάχες με τους Γερμανούς και του γερμανοτσολιάδες, με τελευταία την ισχυρή επίθεση που εξαπέλυσαν στις 21 Απρίλη, οι Γερμανοί μαζί με τα Τάγματα Ασφαλείας και τους Μπουραντάδες, εναντίον της Καισαριανής και τις γειτονικές συνοικίες. 

Η επίθεση αποκρούστηκε αποτελεσματικά, οι Γερμανοτσολιάδες υποχώρησαν χωρίς να πετύχουν τους στόχους τους. Όμως τα πυρομαχικά των μαχητών εξαντλήθηκαν, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στις Ανατολικές Συνοικίες έμειναν με ελάχιστα πολεμοφόδια. 

Πέρασαν τουλάχιστον 20 μέρες για να εφοδιαστούν ξανά με νέα πυρομαχικά. Στο μεταξύ τα λιγοστά όπλα και πολεμοφόδια που ήταν διαθέσιμα, αποθηκεύτηκαν κύρια σε δύο αποθήκες στην περιοχή. Η μια από αυτές ήταν το σπίτι, που προσωρινά είχε μετατραπεί σε οπλαποθήκη, της οδού  Αγραίων στον συνοικισμό του Υμηττού.

 Παρασκευή 28 Απρίλη. Οι τρεις ΕΠΟΝίτες γυρνώντας εκείνο το πρωινό από νυχτερινή επιχείρηση πήγαν στο παράνομο σπιτάκι της οδού Αγραίων για να ξεκουραστούν.

Ήταν ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΥΓΕΡΗΣ, πρωτοπόρο μέλος του ΕΑΜ Νέων, από τα ιδρυτικά μέλη της ΕΠΟΝ Υμηττού. Πρωτοπόρος αγωνιστής ενάντια στη γερμανική επιστράτευση ξαι την κάθοδο των Βουλγάρων, ΕΛΑΣίτης, διμοιρίτης του 2ου Λόχου Υμηττού, που είχε αναδειχτεί παλικάρι ατρόμητο στις μάχες κατά των Γερμανών και τσολιάδων στην υπεράσπιση της συνοικίας, 18 χρόνων.

Ο ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΙΟΚΜΕΝΙΔΗΣ, μαχητής του ΕΛΑΣ της διμοιρίας Αυγέρη, ΕΠΟΝίτης και αργότερα ΕΛΑΣίτης, 17 χρόνων, και ο ΚΩΣΤΑΣ ΦΟΛΤΟΠΟΥΛΟΣ, μαχητής του ΕΛΑΣ στη διμοιρία Αυγέρη, ΕΠΟΝίτης που πέρασε στον ΕΛΑΣ, 17 χρόνων.

Οι τρεις ήρωες υπερασπιστές του Κάστρου του Υμηττού, από δεξιά ο Θάνος Κιοκμενίδης, ο Δημήτρης Αυγέρης και ο Κώστας Φολτόπουλος

Κατά τις 10.00 το πρωί 200 ταγματασφαλίτες και Γερμανοί, μετά από προδοσία, κύκλωσαν το σπιτάκι και όλο το οικοδομικό τετράγωνο

Οταν ξημέρωσε η 28η του μηνός, η γειτονιά γέμισε από Γερμανούς στρατιώτες και τσολιάδες. Κάποιος είχε ειδοποιήσει τις κατοχικές δυνάμεις και οι επικεφαλής τους δεν έχασαν καιρό. Αφού περικύκλωσαν όλο το οικοδομικό τετράγωνο. Οι γερμανοτσολιάδες του Μαργαρίτη κάλεσαν τους ΕΛΑΣίτες να παραδοθούν διαφορετικά, θα έβαζαν φωτιά στην αποθήκη.

Η απάντηση των τριών παλικαριών ήταν ακαριαία. Όχι μόνο δεν παραδόθηκαν, αλλά ξεκίνησαν μια λυσσαλέα μάχη ενάντια στις γερμανικές δυνάμεις, μην αφήνοντας κανένα να προσεγγίσει ούτε την είσοδο του μικρού σπιτιού, κρατώντας τους επιδρομείς σε απόσταση 500 μέτρων.

Οι ταγματασφαλίτες ζήτησαν ενισχύσεις από τους Γερμανούς της φρουράς του Μαλτσινιώτη. Σε λίγο φτάνουν ενισχύσεις με πολυβόλα, όλμους και ένα αντιαρματικό που τα ’στησαν απέναντι με στόχο το κυκλωμένο σπιτάκι, ενώ άλλες δυνάμεις τους έπιασαν το μετερίζι της Δεξαμενής και τους γύρω λόφους για να προστατέψουν τα νώτα τους, αφού η μάχη συνεχιζόταν ως το μεσημέρι. Άνιση μάχη. Κατά τις 12.30΄ τα πολεμοφόδια των ΕΠΟΝιτών τελείωναν.

Ο Κώστας Φολτόπουλος είχε ανέβει στο πατάρι, για να επιβλέπει την κατάσταση από το πάνω παράθυρο. Οι άλλοι δύο βρίσκονταν κάτω. Ο οπλισμός του ΕΛΑΣ δεν έπρεπε σε καμία περίπτωση να πέσει στα χέρια του εχθρού. Ετσι, ο ένας καταστρέφει τον οπλισμό κι ο άλλος μένει μόνος να αντιπαλεύει τους φασίστες. Πρώτος φαίνεται ότι έπεσε ο Θάνος Κιοκμενίδης.

Μετά από λίγο μια ριπή χτυπάει στο κεφάλι και σκοτώνει τον Κώστα Φολτόπουλο. Ο Αυγέρης, μόνος πια, υπερασπίζεται το σπίτι ανυποχώρητα, για ώρες. Οι επιδρομείς επωφελούμενοι από το αραίωμα των πυρών των αμυνόμενων πλησίασαν, έριξαν μέσα καπνογόνα και έβαλαν φωτιά.

Το σπίτι άρχισε να τυλίγεται στις φλόγες. Ο Δημήτρης Αυγέρης, πνιγμένος από τα καπνογόνα και χωρίς άλλες σφαίρες, επιχειρεί έξοδο φωνάζοντας: «Ζήτω το ΕΑΜ! Ζήτω ο ΕΛΑΣ! Σας νικήσαμε τέρατα!»

Βροχή οι σφαίρες έπεσαν πάνω του. Σωριάζεται κάτω και πριν πεθάνει πρόλαβε να πετάξει μακριά το όπλο του «για να μη πέσει στα βρώμικα χέρια των προδοτών».

Εισβάλλοντας στη μικρή αποθήκη για να μαζέψουν τα πτώματα των «ηττημένων ανταρτών», οι Γερμανοί περίμεναν να βρουν όλη τη διμοιρία του ΕΛΑΣ, δεκάδες άνδρες. Δεν πίστευαν στα μάτια τους όταν έβγαλαν έξω στο πεζοδρόμιο τα σώματα του Κώστα και του Θάνου. Ντροπιασμένοι ανακάλυψαν πως είχαν νικηθεί από τρία παιδιά.

Πέντε ώρες κράτησε το σπιτάκι – κάστρο του Υμηττού και το κρατούσαν τρεις ΕΠΟΝίτες, τρία παλικάρια του ΕΛΑΣ Αθήνας, αποδεικνύοντας ότι τα κάστρα δεν τα κάνουν οι πέτρες. Τα κάνουν τα παλικάρια που τα υπερασπίζονται με τη λεβεντιά τους…

Ο λαός της Γούβας και του Υμηττού τίμησε, όπως άρμοζε σε ήρωες, τα τρία παλικάρια, έκανε το καμένο και χιλιοτρυπημένο από το αντιαρματικό και τα πολυβόλα σπιτάκι τόπο προσκυνήματος και το ονόμασε  «Κάστρο» και «Φρούριο Ηρώων». 

Οι γύρω τοίχοι, μέσα και έξω, γέμισαν επιγραφές: «Μην αγγίζετε το χώμα όπου έπεσαν οι ήρωές μας. ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΕΠΟΝ», «Διαβάτη που περνάς από το σπίτι των τριών ηρώων του Υμηττού, γονάτισε, σφίξε τη γροθιά σου κι ορκίσου εκδίκηση», «Τιμή και Δόξα στους ήρωες: ΕΛΑΣ – ΕΠΟΝ», «Εδώ μέσα έπεσαν ηρωικά οι Δ. Αυγέρης, Κ. Φολτόπουλος, Θ. Κιοκμενίδης – ΕΠΟΝ».

Την Πρωτομαγιά συντάχτηκε Ημερήσια Διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ για το Κάστρο του Υμηττού. Απόσπασμά της καταχωρήθηκε στον παράνομο Τύπο και περισώθηκε:

 «…Ούτω ο διμοιρίτης Αυγέρης Δημήτριος και οι μαχηταί Φολτόπουλος Κωνσταντίνος και Κιοκμενίδης Αθανάσιος, την 28.04.1944, εκεί, εις τον οικίσκον του Υμηττού , έστησαν λαμπρόν ηρώον δόξης… Το ολοκαύτωμα των αξίων και υπερόχων αυτών μαχητών του ΕΛΑΣ των Αθηνών, πυρσός πατριωτισμού, πυρπολεί τας ψυχάς μας τας ημέρας αυτάς… Αιωνία η μνήμη των τριών ανδρείων…».

  Στο ερώτημα: Γιατί οι υπόλοιπες δυνάμεις του ΙΙου Τάγματος, μα ακόμη και του Συντάγματος ολόκληρου, δε βοήθησαν τους τρεις λεβέντες με χτυπήματα έξω απ’ τον κλοιό του λόχου των γερμανοτσολιάδων και της διμοιρίας των Γερμανών που ήταν καθηλωμένοι στα υψώματα γύρω από το Κάστρο του Υμηττού; Δε μπορούσαν άραγε να κινητοποιηθούν γρήγορα 3-4 ομάδες με αυτόματα και αραβίδες, να αναγκάσουν τους εχθρούς σε αναδίπλωση και να βρουν ευκαιρία τα τρία παλικάρια μας να φύγουν; 

Ο Ορέστης Μακρής, στο «Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας» σημειώνει:

«α) Η κινητοποίηση από το σύνταγμα και τα τάγματα πραγματοποιήθηκε αμέσως. Χρειάστηκαν γι’ αυτό περίπου δυο ώρες, με τα πρωτόγονα μέσα συνδέσμων, τις αποστάσεις από συνοικία σε συνοικία και την ιδιομορφία στρατωνισμού των ελασιτών.

β) Απ’ αυτή την κινητοποίηση διαπιστώθηκε Η ΠΛΗΡΗΣ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΜΑΣ να συγκεντρώσουμε τις απαραίτητες δυνάμεις με αυτόματα και μακρύκανα, για να εκτοπίσουμε τον εχθρό απ’ τα υψώματα που κατείχε.

Το ΙΙΙο τάγμα της Καισαριανής δεν είχε ούτε μια σφαίρα για βαριά όπλα, διέθετε μόνο μερικά πιστόλια. Το Ιο τάγμα του Μουστάκια (Γ. Ζαφειρόπουλου) επίσης δεν είχε πυρομαχικά. Τα είχαμε ξοδέψει όλα στις μάχες της 21.4.44.

Τα ίδια και χειρότερα συνέβαιναν στο ΙΙο τάγμα του Λευτέρη (Γ. Κυριακίδη). Ο μισός οπλισμός αυτού του τάγματος ήταν κρυμμένος σε καινούργια πρόχειρη αποθήκη μετά τις πρόσφατες μάχες, μέχρι να γίνει ο εφοδιασμός σε πυρομαχικά και στάθηκε αδύνατο σ’ αυτές τις στιγμές να βρεθεί ο αποθηκάριος, παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες του καπετάν Λευτέρη. Αλλά κι αν τον έβρισκαν, τα πυρομαχικά στην αποθήκη ήταν ελάχιστα. Ο δε άλλος μισός οπλισμός του τάγματος βρισκόταν μέσα στο Κάστρο του Υμηττού. Το σπιτάκι αυτό ήταν η δεύτερη καινούργια αποθήκη οπλισμού του ΙΙου τάγματος και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο έγινε και η αιφνιδιαστική επίθεση του εχθρού, ύστερα από προδοσία.»

Η ποιήτρια της Εθνικής Αντίστασης Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη, λίγες μέρες αργότερα γράφει το ποίημα «Σαν Θρύλος», για τη θυσία των τριών ΕΠΟΝιτών:

ΣΑΝ ΘΡΥΛΟΣ

Κάστρο δεν ήταν, ένα σπίτι απλό
βαμμένο απ’ τα συνθήματα του αγώνα
σαν όλα τ’ άλλα εκεί στον Υμηττό.
Μα τ’ όρισε η τύχη προμαχώνα.

Κάστρο δεν ήταν, μ’ άντεξε σαν Κάστρο.
Ολάκερη μια μέρα και βωμός
υψώθηκε κι ολόκληρο σαν άστρο
στην αίγλη του το πήρεν ο ουρανός

Τρία παιδιά, τρεις νέοι, τρεις επονίτες
ήταν οι μόνοι άξιοι του φρουροί
και γύρω ένα φουσάτο γκεσταμπίδες,
τσολιάδες, καστροπάρτες Γερμανοί.

Κι όταν το γέρμα του ήλιου οι αντρειωμένοι
σιγήσαν πια κι αυτοί, χωρίς πνοή
προχώρησαν αργά, δειλά, σκιαγμένοι
οι πολιορκητές μες στη σιγή.

Σωρό τα πτώματα έλεγαν θα βρούνε
και βρήκαν μόνον τρία νεκρά παιδιά.
Κατάπληκτοι τα βλέπουν κι απορούνε
πούθε έβγαινε μια τέτοια λεβεντιά.

Πούθε έβγαινε; Απ’ τα Νιάτα απ’ τη θυσία,
τάχεν η ΕΠΟΝ γεννήσει η ηρωική
να ξαναγράψουν μια παλιά ιστορία
σε νέα σελίδα ακόμα πιο λαμπρή.

Στο Κούγκι τώρα και στ’ Αρκάδι,
το σπίτι – Κάστρο στέκεται ιερό.
Κι οι τρεις λεβέντες λάμπουν κάθε βράδυ
τρίδυμα αστέρια εκεί στον Υμηττό.

ΠΗΓΕΣ:

— ΕΠΕΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ, τόμος 4α, σελ. 176 – 178

— Ο ΕΛΑΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, Ορέστη Μακρή, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985, σελ. 67 – 68

 — ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 29.4.1998, σελ. 3, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, ΕΝΘΕΤΟ «7 Μέρες Μαζί» – ΙΣΤΟΡΙΑ 26-27 Απρίλη 2003, σελ. 12

— ΕΙΣΦΟΡΑ στο χρονικό της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης στην Αθήνα, Σπύρου Α. Κωτσάκη (Νέστορα), εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1986

ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΕΝΕΖΑΚΗΣ από ημεροδρόμος