Η «μαύρη χήρα» της λεωφόρου Στρατού

Η οικία Ναζιφέ, έξοχο δείγμα της μεγαλοαστικής αρχιτεκτονικής της οθωμανικής Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ού αιώνα. Πίσω από τους τοίχους του κτίσματος,
που κάηκε στο συλλαλητήριο της περασμένης Κυριακής, κρύβεται η ιστορία της «μαύρης χήρας», με τους τρεις συζύγους.

Το κτίριο την τελευταία δεκαετία τελούσε υπό κατάληψη από την ομάδα «Libertatia», έχοντας ήδη περιπέσει στη δυσμένεια του κράτους, στο οποίο ανήκει.

Το επικλινές έδαφος της συνοικίας των Εξοχών, στο γύρισμα του 20ού αιώνα, ήταν ιδανικό για την οικοδόμηση κατοικιών με θέα τη θάλασσα. Η τότε λεγόμενη λεωφόρος Στρατοπέδου (Kisla Caddesi), η σημερινή λεωφόρος Στρατού, ακριβώς επάνω από την άλλοτε παραλιακή οδό Βασιλίσσης Ολγας, άρχισε να γίνεται κόμβος οικημάτων σπουδαίων οικογενειών της Θεσσαλονίκης. 

Μία εξ αυτών ήταν η οικία Ναζιφέ, της λεγόμενης «μαύρης χήρας», που εδώ και μία δεκαετία αποτελεί την κατάληψη «Libertatia» και της οποίας το εσωτερικό καταστράφηκε ολοσχερώς από εμπρησμό στο συλλαλητήριο της περασμένης Κυριακής.

Η Χαζίζ Νιχάλ Ναζιφέ ήταν γόνος αριστοκρατών, του μουσουλμάνου Αμπντουλάχ Αχμέτ Ραχήμ και της Εβραίας Χαβά, ανιψιάς του Δαβίδ Ραφαέλ Σαλέμ, ιδιοκτήτη αρχοντικού στην οδό Βασ. Ολγας 26, όπως μας πληροφορεί η κατατοπιστικότατη έκδοση του 1985 του υπουργείου Βορείου Ελλάδος «Νεώτερα μνημεία Θεσσαλονίκης». 

Γεννημένη το 1873 στην Κωνσταντινούπολη, η Ναζιφέ έφτασε στην πόλη το 1895, οπότε και παντρεύτηκε τον Σουκφή Μπέη, «πασά του Γεντί Κουλέ», ο γάμος με τον οποίον κράτησε έως το 1899, οπότε και ο πρώτος της σύζυγος εξεδήμησεν εις Κύριον. 

Την ίδια χρονιά, εκείνη που έμελλε να ονομαστεί «μαύρη χήρα» παντρεύεται τον Μουσταφά Εφέντη, εισαγγελέα της Θεσσαλονίκης, με τον οποίον, εντούτοις, πρόλαβαν να ζήσουν λίγο περισσότερο ως ζευγάρι. 

Το 1906, μάλιστα, η οικία Ναζιφέ είχε ήδη πάρει τη μορφή, με την οποία, κακήν κακώς, έφτασε ώς τις μέρες μας. Το 1912, χτίζεται ένα δεύτερο κτίριο, με την κύρια όψη του στην οδό Σαρανταπόρου, κάθετο της λεωφόρου Στρατού – σε αυτήν την οικία έζησε η, κατά δική της δήλωση, θετή κόρη της Ναζιφέ, Εμινέ Χατζή Χαλίλ. Ο τελευταίος σύζυγος της Ναζιφέ, τρίτος κατά σειράν, ήταν ο Σερβομωαμεθανός αριστοκράτης Τεφήκ Χαλίλ ή Χαλίλοβιτς.

^{Το εσωτερικό του διατηρητέου κτίσματος, του οποίου ο σκελετός διεσώθη, καταστράφηκε ολοσχερώς. Εχουν μείνει, ταυτόχρονα, κάποια διακοσμητικά στοιχεία, δείγμα της προσοχής με την οποία σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα κατά παραγγελίαν της «μαύρης χήρας».}

Η τελευταία της πνοή

Η Χαζίζ Νιχάλ Ναζιφέ άφησε την τελευταία της πνοή το 1941 σε αυτό το σπίτι. Την περίοδο 1935-36, τα οικονομικά προβλήματα της Ναζιφέ την αναγκάζουν να ενοικιάσει χώρους της αυλής σε εβραϊκές, ελληνικές και ιταλικές οικογένειες. 

Αυτή που κάποτε, σε εκείνο το λαμπρό αρχοντικό, είχε τουλάχιστον οκτώ άτομα βοηθητικό προσωπικό (πέντε υπηρέτες, δύο κηπουρούς και μία μαγείρισσα), τα τελευταία χρόνια της ζωής της, κατά τη γερμανική Κατοχή, αναγκάζεται τελικά να ζήσει με τα ελάχιστα εναπομείναντα αντικείμενά της σε γειτονική οικοδομή.

Λόγω έλλειψης νομίμων κληρονόμων, η οικία Ναζιφέ περιήλθε αμέσως στη Διεύθυνση Εθνικών Κληροδοτημάτων και το 1982 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο, ενώ, με απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, αναγνωρίστηκε ως κληρονομικό δικαίωμα του Δημοσίου. Εκτοτε, τελεί υπό κατάληψη, με αποκορύφωμα το 2008, οπότε και μετονομάστηκε σε «κατάληψη Libertatia».

Οι περίοικοι είναι χωρισμένοι στα δύο. Αλλοι, όπως λένε στην «Κ», θεωρούν ότι έπρεπε τόσα χρόνια να ελευθερωθεί το κτίριο και να αξιοποιηθεί από το Δημόσιο, στο οποίο εξάλλου ανήκει. 

Αλλοι θεωρούν ότι η κατάληψη βοηθούσε τους πρόσφυγες, αλλά περιέθαλπε και ζώα, δίχως, όμως, να αποφεύγουν το δηκτικό ύφος, κάνοντας λόγο για «θερινή κατάληψη», αφού οι καταληψίες τον χειμώνα αδυνατούν να ζήσουν σε ένα τόσο παγωμένο κτίριο. Αυτό στο οποίο όλοι συνηγορούν, παρ’ όλα αυτά, είναι ότι «η Θεσσαλονίκη δεν έχει περιθώρια να χάνει τέτοια κτίσματα. Το κτιριακό της απόθεμα δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο».

Το 5ο Δημοτικό Διαμέρισμα, στο οποίο υπάγεται η περιοχή της οικίας Ναζιφέ, σχεδιάζει να θέσει το θέμα στην επόμενη συνεδρίαση, «μπας και ανακινηθεί το ζήτημα της αξιοποίησής του, έστω και μέσα από ευρωπαϊκά προγράμματα», όπως αναφέρουν στην «Κ» όσοι γνωρίζουν. Κανείς, ωστόσο, δεν μπορεί να είναι βέβαιος τι θα συμβεί σε αυτό το κτίσμα, έξοχο δείγμα της μεγαλοαστικής αρχιτεκτονικής της οθωμανικής Θεσσαλονίκης, το οποίο, πάντως, λανθασμένα καταχωρίζεται στα νεοκλασικά.

Το πρωτεύον

Και αυτό είναι το σημαντικό με αυτή την οικία: φωλιάζει μέσα της η ιστορία της Ναζιφέ, των συζύγων της, της ίδιας της Θεσσαλονίκης. Η «μαύρη χήρα» της λεωφόρου Στρατού –που δεν θέλησε να φύγει από την πόλη με την ανταλλαγή των πληθυσμών μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, προβάλλοντας τη σερβική της «καταγωγή», εξ αντανακλάσεως από τον τελευταίο της σύζυγο – δεν γνώριζε ότι το οίκημα, που τόσο αγάπησε και με τόση φροντίδα και πολυτέλεια διακόσμησε, θα έφτανε να τελεί υπό κατάληψη και, εν τέλει, να καεί από όσους θυσιάζουν τη ζωντανή ιστορία στον βωμό της πατριδοκαπηλίας. Οι πόλεις χρειάζονται τα σημεία αναφοράς τους. Και κάποιος πρέπει να φροντίσει για τη διάσωσή τους.

http://www.kathimerini.gr/