1942: Στη δεύτερη επέτειο του «Όχι» του Ελληνικού λαού ενάντια στο φασίστα εισβολέα και ενώ η διορισμένη κατοχική ηγεσία των ντόπιων δωσίλογων Τσολάκογλου και σία απολαμβάνει τα προνόμια της προδοσίας
της κατά της χώρας και του λαού δίπλα στους ομόσταβλους Γερμανοϊταλούς φασίστες - στα βουνά της Ρούμελης και συγκεκριμένα στο Κρίκελλο της ανταρτομάνας Ευρυτανίας αντιλαλεί το τουφέκι της αντίστασης και της λευτεριάς!
Ας γυρίσουμε πίσω το ρολόι του χρόνου και ας ταξιδέψουμε από το σήμερα στο χθες, αναζητώντας τις ηρωικές μνήμες αυτού του τόπου…
Το Κρίκελλο
Ένα από τα ωραιότερα χωριά του τόπου μας είναι το ξακουστό Κρίκελλο. Παραδομένο στη φιλόξενη ορεινή αγκαλιά της Ευρυτανικής γης, «αναπαύεται» σε υψόμετρο 1120 μ. Βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του νομού, απέχει από το Καρπενήσι 30 χλμ και καταλαμβάνει έκταση 51.000 στρεμμάτων. Η διαδρομή προς το πανέμορφο Κρίκελλο είναι πληθωρικά μαγευτική. Ξετυλίγεται μέσα στο «χορό των ελάτων», με εξαίσια θέα τις πανύψηλες βουνοκορφές του Βελουχίου, της Σαράνταινας και της Καλιακούδας. Από τον αυχένα της Ράχης του Τυμφρηστού στα 1200μ., έως την ψηλότερη τοποθεσία, το λεγόμενο Πύργο στα 1600μ., και από εκεί μέχρι το χωριό, τα μάτια δεν χορταίνουν να ταξιδεύουν σε πυκνά καταπράσινα δάση, χλοερούς βοσκότοπους και αλπικά λιβάδια. Παντού συναντάμε παρακαμπτήριες χωμάτινες δασικές διαδρομές και άγνωστα μονοπάτια σπαρμένα με σπάνια αρωματικά φυτά, καρποφόρα δέντρα και πηγές με γάργαρα νερά. Η απόλυτη βουνίσια φύση σε όλο της το μεγαλείο!
Όλες οι εποχές του χρόνου δίνουν ρεσιτάλ ομορφιάς εδώ. Όποιος, όμως, δεν διάβηκε χειμωνιάτικο σούρουπο τη διαδρομή κατά το Κρίκελλο, με τα χιονισμένα ελάτια να υψώνονται σαν ολόλευκα κεριά δέησης στη μάνα φύση, ε, τότε πράγματι δεν είδε τίποτε! (βλ. εδώ)
Κατά τη διάρκεια της διαδρομής θα επισκεφτούμε την τοποθεσία «Κοκκάλια» στα 1400μ, όπου δεσπόζει ένα οξυκόρυφο μνημείο. Εδώ το 279 π.Χ. οι Ευρυτάνες κατατρόπωσαν τις πολυπληθείς ορδές των Γαλατών εισβολέων του Βρέννου. Η παράδοση λέει ότι από τα οστά των ηττημένων Γαλατών πήρε και το όνομά της η συγκεκριμένη περιοχή (βλ. σχετικό αφιέρωμα).
Πλησιάζοντας στο Κρίκελλο, κάνουμε μια στάση για να καμαρώσουμε από ψηλά την εντυπωσιακή αμφιθεατρική του θέση με φόντο τα ψηλά βουνά.
Μπαίνοντας στο χωριό μας υποδέχεται το γλυκό κελάρυσμα της κεντρικής πηγής. Είναι τα «σωληνάρια» με τις πέτρινες κούπες και το φημισμένο κρυσταλλένιο νερό τους. Θα συναντήσουμε το παλιό κτήριο του σχολείου και στη συνέχεια θα καταλήξουμε στην τεράστια κεντρική πλατεία με τα έξι μεγάλα πλατάνια της (ένα από αυτά χρονολογείται από το 1754), τις ταβέρνες με τις ντόπιες λιχουδιές, τους προσεγμένους ξενώνες και τα ατμοσφαιρικά μπαράκια. Στην κάτω πλευρά της πλατείας, αντικρίζουμε και κάποια, κλειστά πλέον, γραφικά μαγαζάκια, απομεινάρια μιας άλλης εποχής.
Ο επιβλητικός καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου δεσπόζει στην κεντρική πλατεία του Κρίκελλου. Χτισμένος το 1903 από ηπειρώτες μαστόρους στη θέση παλιότερου μικρού ναού. Άλλες εκκλησίες που ξεχωρίζουν είναι αυτές του Αϊ Γιάννη και της Παναγιάς της Κρικελλιώτισσας.
Στη συνέχεια θα περιδιαβούμε τους εφτά μαχαλάδες και θα περιπλανηθούμε στα σοκάκια του χωριού, παρατηρώντας τα όμορφα πετρόχτιστα σπίτια, αλλά και τις πανταχού παρούσες μελαγχολικές εικόνες της εγκατάλειψης. Διακρίνουμε και κάποια αρχοντικά των αρχών του περασμένου και του προπερασμένου αιώνα, με τη χαρακτηριστική οχυρωματική κατασκευή: τους χοντρούς τοίχους και τις πολεμίστρες. Αξίζει να σημειώσουμε ότι πριν από μερικά χρόνια, κατά την κατασκευή του δρόμου Κρίκελλου-Δομνίστας, ανακαλύφθηκε ένας αρχαίος τάφος από το 800 π..Χ., ο οποίος τελικά… σκεπάστηκε με άσφαλτο!!!
Η ύπαρξη του Κρίκελλου πιθανολογείται από τα βυζαντινά χρόνια. Διαπιστώνεται σίγουρα από τα τουρκικά φορολογικά κατάστιχα του 1454. Γύρω στα 1650 το Κρίκελλο συγκροτείται πιο οργανωμένα με τη συνένωση 7 παλαιότερων διάσπαρτων ποιμενικών οικισμών (Αγκάθι, Μπολιάνες, Λογγιές, Κουμάσια, Κίθι, Κόρπη, Διαβολίτσι). Σκοπός η δημιουργία ενός ενωμένου και οπωσδήποτε πιο προστατευμένου κεντρικού οικισμού, λόγω της δράσης των ληστών που λυμαίνονταν την περιοχή η οποία αποτελούσε ένα πολύ κομβικό πέρασμα στο δρόμο για το σαντζάκι της Ναυπάκτου. Λέγεται μάλιστα ότι οι επτά οικισμοί είχαν διάταξη κυκλικού σχήματος τύπου κρίκου (κρικέλας) από όπου κατά μία εκδοχή προήλθε και το όνομα του χωριού, αν και πιθανότερη θεωρείται η βλάχικης ή σλάβικης προέλευσης λέξη «Κιρκέλ». Η νερομάνα «Σωληνάρια» ήταν αυτή που θα παρείχε το απαραίτητο ζωογόνο υγρό στοιχείο για την κατοπινή ανάπτυξη του χωριού.
Στην πορεία το Κρίκελλο αναδείχτηκε σε σπουδαίο γεωργοκτηνοτροφικό κεφαλοχώρι και γνώρισε μεγάλη ακμή μέσα στους αιώνες. Επί τουρκοκρατίας αποτελούσε κέντρο ολόκληρου του βιλαετίου του Καρπενησίου. Ξακουστοί ήταν οι Κρικελλιώτες χτίστες, οι ραφτάδες και οι τσαρουχάδες.
Μεγάλη υπήρξε η συνεισφορά των Κρικελλιωτών και στην επανάσταση του 1821 στην οποία έλαβαν μέρος 74 ντόπιοι αγωνιστές, ενισχύοντας τα στρατιωτικά σώματα των Γιολδάσηδων, του Μπότσαρη, του Καραϊσκάκη και άλλων οπλαρχηγών.
Το διάστημα 1833-1912 το Κρίκελλο αποτέλεσε την έδρα του τέως δήμου Ευρυτάνων. Στα τέλη του 19ου αιώνα έβοσκαν στα λιβάδια του 30.000 γιδοπρόβατα, ενώ σημαντική ήταν και η καλλιεργήσιμη γη που σε συνάρτηση με το ευνοϊκό κλίμα της περιοχής παρήγαγε αφθονία γεωργικών προϊόντων.
Τόσο το Κρίκελλο όσο και η διπλανή Δομνίστα ήταν πάντοτε ξακουστά κεφαλοχώρια με σημαντικές υποδομές για τα δεδομένα της εποχής. Ακόμη και σήμερα και ειδικά τα καλοκαίρια, όπου συρρέουν στον τόπο τους οι απανταχού διασκορπισμένοι συγχωριανοί, τούτα τα χωριά παίρνουν επιπλέον ζωή και εξακολουθούν να εκπέμπουν «κάτι» από την αίγλη του παρελθόντος.
Στις 23 Αυγούστου στο πανηγύρι της Παναγιάς, το Κρίκελλο ζει στους ρυθμούς του γλεντιού, του κεφιού και της παράδοσης. Οι Κρικελλιώτες είναι άνθρωποι καλόκαρδοι, φιλόξενοι και με ανεπτυγμένη οικολογική συνείδηση. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι είναι πρωτοπόροι στον αγώνα κατά της εγκατάστασης των ανεμογεννητριών στα παρθένα δάση της Ευρυτανίας.
Η νεολαία του χωριού διακρίνεται για το πηγαίο χιούμορ της και τις δικές της ξεχωριστές ευρηματικές δράσεις. Πέρυσι, μάλιστα, διοργανώθηκε και Rock festival στο χωριό σημειώνοντας τεράστια επιτυχία!
Από διάφορες αφετηρίες του Κρίκελλου μπορούμε να ακολουθήσουμε πολλές ξεχασμένες στράτες των αλλοτινών καιρών που οδηγούν σε ονειρεμένες δασικές τοποθεσίες, ερειπωμένους νερόμυλους, παλιά βοσκοτόπια, συνοικισμούς ξωμάχων, κλέφτικα λημέρια, κρουσταλλένιες πηγές και μοναχικά ξωκλήσια. Η τοποθεσία «Καλλιθέα» είναι ένα πανέμορφο λιβάδι με εκατοντάχρονες λεύκες. Παλιά ήταν εκδρομικός προορισμός των μαθητών από τα γύρω χωριά, αλλά και σήμερα ακόμη αποτελεί έναν εξαιρετικό τόπο αναψυχής. Χαμηλά κάτω από το χωριό, περνά και ο ξακουστός Κρικελλοπόταμος (μήκους 25 χλμ.) ο οποίος συγκεντρώνει τα νερά του από το βουνό Κοκκάλια, συνεχίζει το ρου του με πορεία ανατολική, κάνει στάση στο περίφημο «Πανταβρέχει» (βλ. εδώ) και καταλήγει βόρεια στα Διπόταμα όπου σμίγει με τον Καρπενησιώτη ποταμό. Στον Κρικελλοπόταμο συναντάμε φοβερούς ψαρότοπους και χαιρόμαστε τις πανέμορφες παραποτάμιες διαδρομές.
Στη θέση «Κουφόβρυση», περίπου ενάμιση χιλιόμετρο έξω από το χωριό, συναντάμε το μνημείο της Αντίστασης αφιερωμένο στην ιστορική μάχη του Κρίκελλου, την περίοδο της Κατοχής!
Στη θέση «Κουφόβρυση», περίπου ενάμιση χιλιόμετρο έξω από το χωριό, συναντάμε το μνημείο της Αντίστασης αφιερωμένο στην ιστορική μάχη του Κρίκελλου, την περίοδο της Κατοχής!
Το αντάρτικο συγκροτείται και δυναμώνει…
Από την εμφάνιση και την επίσημη κήρυξη του επίσημου απελευθερωτικού αγώνα στη Δομνίστα στις 7 Ιουνίου 1942 και έως τις αρχές του Σεπτέμβρη, ο Άρης Βελουχιώτης δυναμώνει τα ένοπλα αντιστασιακά τμήματα, ενώ παράλληλα δημιουργεί ισχυρές βάσεις στήριξης στη Ρούμελη. Οι τάξεις του ΕΛΑΣ πυκνώνουν καθημερινά με νέους ενθουσιώδεις αντάρτες από τα χωριά του τόπου μας. Οι αντιστασιακές οργανώσεις γιγαντώνονται.
Ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός ξεκαθαρίζει την ύπαιθρο από τη ληστοκρατία. Πολλοί ανυπόταχτοι τίμιοι κλαρίτες των βουνών εντάσσονται στο απελευθερωτικό κίνημα, ενώ οι αμετανόητοι «κλεφτοπορδίλες» εκδιώκονται. Επίσης οι αντάρτες εξασφαλίζουν και όσο το δυνατόν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τους αγροτικούς πληθυσμούς με την προστασία της σοδειάς τους από τις αρπαγές των κατοχικών δυνάμεων.
Ο ΕΛΑΣ πραγματοποιεί, παράλληλα, διάφορα σαμποτάζ κατά του εχθρού, ενώ πολύ σύντομα αφοπλίζει και τους περισσότερους σταθμούς της χωροφυλακής που αποτελούν το μακρύ χέρι ελέγχου του καταχτητή. Έτσι, κατ’ αυτό τον τρόπο, πολλά χωριά καθίστανται πραγματικά ελεύθερες ζώνες. Ώσπου, στις 9 Σεπτεμβρίου 1942 στη Ρέκκα της Γκιώνας, ο Άρης χτυπά αιφνιδιαστικά ένα στρατιωτικό καταυλισμό Ιταλών φασιστών. Πριν εκείνοι προλάβουν να αντιδράσουν, τους διαλύει, κατάσχει τον οπλισμό τους για τις ανάγκες του κινήματος, ενώ αιχμαλωτίζει και δεκάδες από αυτούς, τους οποίους στη συνέχεια ζητά να ανταλλάξει με Έλληνες κρατούμενους. Η ανώτερη Ιταλική διοίκηση αρνείται να διαπραγματευτεί και ως απάντηση διατάζει την εν ψυχρώ εκτέλεση των Ελλήνων κρατουμένων. Κατόπιν αυτού του γεγονότος οι αντάρτες καταδικάζουν σε θάνατο τους συλληφθέντες Ιταλούς.
Στις αρχές του Οχτώβρη 1942, ο Άρης αιφνιδιάζει και καταργεί και τον τοπικό σταθμό της χωροφυλακής στο Κρίκελλο. Όλα δείχνουν ότι πλησιάζει η ώρα της ανοιχτής, πλέον, σύγκρουσης με το φασιστικό καταχτητικό στρατό.
Ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός ξεκαθαρίζει την ύπαιθρο από τη ληστοκρατία. Πολλοί ανυπόταχτοι τίμιοι κλαρίτες των βουνών εντάσσονται στο απελευθερωτικό κίνημα, ενώ οι αμετανόητοι «κλεφτοπορδίλες» εκδιώκονται. Επίσης οι αντάρτες εξασφαλίζουν και όσο το δυνατόν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τους αγροτικούς πληθυσμούς με την προστασία της σοδειάς τους από τις αρπαγές των κατοχικών δυνάμεων.
Ο Άρης και ο ηρωικός Κρικελλιώτης δάσκαλος!
Στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, το 1940, εννέα διαλεχτοί Κρικελλιώτες έδωσαν τη ζωή τους.
Πριν από τον πόλεμο, στο χωριό υπήρχε οργάνωση του ΚΚΕ με επικεφαλής το Κρικελλιώτη δάσκαλο Βασίλη Παπανικολάου, παλιό φίλο του Άρη Βελουχιώτη ο οποίος και τον οργάνωσε στο κίνημα από τον καιρό που εκείνος σπούδαζε δάσκαλος στη Λαμία. Αργότερα, με την ίδρυση του ΕΑΜ, δημιουργήθηκε και ισχυρή αντιστασιακή τοπική οργάνωση. Σύντομα στο Κρίκελλο ανθίζουν οι λαογέννητοι θεσμοί της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της Αλληλεγγύης και της Λαϊκής Δικαιοσύνης.
Ο Άρης πόνταρε ιδιαίτερα στη στενή φιλία του με το Β. Παπανικολάου και κατ’ επέκταση στη μαχητική οργάνωση του Κρίκελου και έτσι γι’ αυτό το λόγο προτού κάνει την πρώτη επίσημη εμφάνιση του ΕΛΑΣ στη Δομνίστα της Ευρυτανίας (βλ. σχετικό αφιέρωμα), κατέλυσε, προηγουμένως, στο αγαπημένο του Κρίκελλο. Ο δάσκαλος Παπανικολάου, μαζί με το Θανάση Τραχήλη και άλλους Εαμίτες, παρέλαβε τον Άρη και τους ένοπλους συντρόφους του από τη θέση «Κανάβια» και τους φυγάδευσε στο καλύβι του στην τοποθεσία «Τσιουγκρί» κοντά στον Κρικελλοπόταμο. Εκεί οι ένοπλοι μαχητές παρέμειναν για έξι μερόνυχτα (από 1 έως 7 Ιουνίου 1942). Ο Άρης ζήτησε τότε από το φίλο του να του φέρει μία σημαία. Ο Β. Παπανικολάου, αδυνατώντας να βρει από κάπου αλλού, πήρε με υπερηφάνεια τη σημαία του δημοτικού σχολείου του Κρίκελλου και την παρέδωσε στον αρχικαπετάνιο. Αυτό ήταν και το πρώτο λάβαρο του θρυλικού ΕΛΑΣ που έγραφε: «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ-ΕΛΑΣ»! Κρατώντας το, μπήκαν οι αντάρτες στη Δομνίστα.
Οφείλουμε να αποτίσουμε έναν ελάχιστο φόρο τιμής στον ηρωικό δάσκαλο Βασίλη Παπανικολάου. Έναν σπάνιο άνθρωπο, ιδιαίτερα αγαπητό στους Κρικελλιώτες και γενικά στον Ευρυτανικό λαό. Βαθιά έντιμος, καλλιεργημένος, συνειδητός εκπαιδευτικός και ανιδιοτελής αγωνιστής της λευτεριάς και της λαοκρατίας. Προσηλωμένος με συνέπεια σε αρχές και αξίες που υπηρετούσε όχι στα λόγια αλλά έμπρακτα στη ζωή του. Όταν το καλοκαίρι του ’45 οι παρακρατικοί φασίστες του χαφιέ Βουρλάκη μπήκαν στο Κρίκελλο για να βασανίσουν με τα στειλιάρια τον κόσμο που συγκέντρωσαν δια της βίας στην πλατεία του χωριού, ψάχνοντας για δήθεν κρυμμένα όπλα, ο γενναίος δάσκαλος βγήκε θαρραλέα μπροστά για να υπερασπιστεί τους τρομοκρατημένους συγχωριανούς του.
Αργότερα ο Β. Παπανικολάου, μετά από μαρτυρικούς διωγμούς, εντάχθηκε στο ΔΣΕ. Τον Αύγουστο του 1949, με την ήττα του αντάρτικου, βρέθηκε περικυκλωμένος από το Στρατό και παρακρατικούς κεφαλοκυνηγούς. Ο πάντα περήφανος δάσκαλος προτίμησε τη λεβέντικη λύση της αυτοκτονίας παρά την ατιμωτική σύλληψη. Το κεφάλι του το έκοψαν οι φασίστες και αφού το περιέφεραν ως "τρόπαιο", στη συνέχεια το πέταξαν στο Κρικελλιώτικο Κακόρεμα. Όμως, ακόμη και αν σκύλευσαν το άψυχο κορμί του Βασίλη Παπανικολάου, δεν μπόρεσαν να σκοτώσουν τη μνήμη του. Η ανάμνηση του ηρωικού δάσκαλου ζει παντοτινά και το όνομά του συζητιέται ακόμη και σήμερα με σεβασμό και συγκίνηση.
Οφείλουμε να αποτίσουμε έναν ελάχιστο φόρο τιμής στον ηρωικό δάσκαλο Βασίλη Παπανικολάου. Έναν σπάνιο άνθρωπο, ιδιαίτερα αγαπητό στους Κρικελλιώτες και γενικά στον Ευρυτανικό λαό. Βαθιά έντιμος, καλλιεργημένος, συνειδητός εκπαιδευτικός και ανιδιοτελής αγωνιστής της λευτεριάς και της λαοκρατίας. Προσηλωμένος με συνέπεια σε αρχές και αξίες που υπηρετούσε όχι στα λόγια αλλά έμπρακτα στη ζωή του. Όταν το καλοκαίρι του ’45 οι παρακρατικοί φασίστες του χαφιέ Βουρλάκη μπήκαν στο Κρίκελλο για να βασανίσουν με τα στειλιάρια τον κόσμο που συγκέντρωσαν δια της βίας στην πλατεία του χωριού, ψάχνοντας για δήθεν κρυμμένα όπλα, ο γενναίος δάσκαλος βγήκε θαρραλέα μπροστά για να υπερασπιστεί τους τρομοκρατημένους συγχωριανούς του.
Αργότερα ο Β. Παπανικολάου, μετά από μαρτυρικούς διωγμούς, εντάχθηκε στο ΔΣΕ. Τον Αύγουστο του 1949, με την ήττα του αντάρτικου, βρέθηκε περικυκλωμένος από το Στρατό και παρακρατικούς κεφαλοκυνηγούς. Ο πάντα περήφανος δάσκαλος προτίμησε τη λεβέντικη λύση της αυτοκτονίας παρά την ατιμωτική σύλληψη. Το κεφάλι του το έκοψαν οι φασίστες και αφού το περιέφεραν ως "τρόπαιο", στη συνέχεια το πέταξαν στο Κρικελλιώτικο Κακόρεμα. Όμως, ακόμη και αν σκύλευσαν το άψυχο κορμί του Βασίλη Παπανικολάου, δεν μπόρεσαν να σκοτώσουν τη μνήμη του. Η ανάμνηση του ηρωικού δάσκαλου ζει παντοτινά και το όνομά του συζητιέται ακόμη και σήμερα με σεβασμό και συγκίνηση.
Κρίκελλο: Το αντάρτικο τουφέκι παιανίζει τη λευτεριά!
Διανύουμε τις τελευταίες μέρες του Οχτώβρη του 1942. Η δεύτερη επέτειος του «Όχι» θα βρει τη χώρα σκεπασμένη με το μαύρο πέπλο της φασιστικής σκλαβιάς. Η Ευρυτανία υποφέρει και αυτή μαζί με όλη την Ελλάδα. Οι Ιταλοί καταχτητές έχουν κλείσει με συρματοπλέγματα την πόλη του Καρπενησίου και από εκεί εξορμούν στα χωριά παρέα με τους ιταλοντυμένους δωσίλογους, λεηλατώντας, τρομοκρατώντας και βασανίζοντας τους χωρικούς. Ενδεικτικά όλων αυτών είναι όσα διαβάζουμε στην παράνομη αντιστασιακή εφημερίδα «Η Μαχόμενη Ευρυτανία» (φ. 1, 15-2-1943) η οποία γράφει χαρακτηριστικά : «…των Ιταλών που μας καταδικάσαν σε θάνατο, που λεηλάτησαν και έκαψαν τα χωριά μας, που βίασαν και βιάζουν τις γυναίκες μας και τα κορίτσια μας, των ίδιων των Ιταλών που μας βασανίζουν μεσαιωνικά, μας σφάζουν, μας ψήνουν ολοζώντανους». Η ίδια εφημερίδα αναφέρεται ονομαστικά και στους προδότες Στέλλα, Κοροκίδα, Κιούση, Τουρκοχρήστο, Πατακιά, αποκαλώντας τους «γνωστά κατακάθια της κοινωνίας μας»!
Πλησιάζει η 28η Οκτωβρίου και οι ανεκδιήγητοι Ιταλοί ετοιμάζονται να τη… γιορτάσουν!!! Κατά την προσφιλή τους αλήτικη ληστρική ταχτική στέλνουν με τους χαφιέδες τους εκβιαστικά μηνύματα στις φτωχές ευρυτανικές κοινότητες που δεινοπαθούν, ζητώντας να αποσταλούν άμεσα στο Καρπενήσι μεγάλες ποσότητες από αρνοκάτσικα, κότες, κρασιά και τσίπουρα! Ομάδες ανταρτών, 100-200 μέτρα έξω από το Καρπενήσι, σταματούν τις πομπές των εφοδίων και γυρίζουν πίσω στους χωρικούς τα προϊόντα του μόχθου τους.
.jpg)
Εν τω μεταξύ, μια από εκείνες τις σκοτεινές νύχτες, 4 αλεξιπτωτιστές (3 Άγγλοι και ένας συνεργαζόμενος Έλληνας) πέφτουν, προφανώς από κακό υπολογισμό, σχεδόν μέσα στο Καρπενήσι λίγο δίπλα από τα ιταλικά φυλάκια. Την τελευταία στιγμή κάποιοι Καρπενησιώτες τους γλυτώνουν και τους φυγαδεύουν αστραπιαία προς τα αντάρτικα λημέρια του Άρη. Ο διορατικός καπετάνιος αν και τους δέχεται… αναγκαστικά ως «συμμαχική δύναμη», εντούτοις τους αντιμετωπίζει με ψυχρότητα καθώς όπως προφητικά συνήθιζε να λέει: «οι αποικιοκράτες Εγγλέζοι θα είναι αύριο-μεθαύριο οι αντικαταστάτες των Γερμανών»!
Οι Άγγλοι ζητούν να προωθηθούν προς τη Γκιώνα για να συναντηθούν με άλλους δικούς τους. Οι αντάρτες υπόσχονται μεν να τους συνοδεύσουν μέχρι εκεί, αλλά πρωτίστως ο Άρης έχει σκοπό να βρεθεί με το τμήμα του στο Παπαρούσι όπου θα πραγματοποιηθεί μία κρίσιμη σύσκεψη αντάρτικων σχηματισμών. Και δεν διανοείται καν να απουσιάζει από εκεί.
Παράλληλα οι Ιταλοί κινητοποιούνται αμέσως και βγαίνουν από το Καρπενήσι με ένα ισχυρό πάνοπλο τμήμα 1200 ανδρών, με στόχο να πραγματοποιήσουν μία ευρεία εκκαθαριστική επιχείρηση εναντίον των ανταρτών, αποσκοπώντας ταυτόχρονα και στη σύλληψη των διαφυγόντων αλεξιπτωτιστών.
Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής, το βράδυ της 27ης Οχτώβρη πολλοί Ιταλοί στρατοπεδεύουν στο Κρίκελλο όπου ως συνήθως φοβερίζουν τον κόσμο και πλιατσικολογούν. Το πρωί της επόμενης μέρας, 28 Οχτώβρη, αναχωρούν με κατεύθυνση και πάλι προς το Καρπενήσι. Η οπισθοφυλακή τους όμως, για κάποιο λόγο καθυστερεί και γι’ αυτό ο Ιταλός διοικητής στέλνει με τη μαύρη φοράδα του έναν επίλεκτο στρατιώτη για να διαπιστώσει τα αίτια της καθυστέρησης του συγκεκριμένου τμήματος.
Πλησίον της περιοχής κινείται και το τμήμα του Άρη -κάπου 60 άνδρες- μαζί με τους Εγγλέζους αλεξιπτωτιστές οι οποίοι, αναγκαστικά, ακολουθούν κι’ αυτοί τους Ελασίτες. Οι αντάρτες έχουν ήδη πληροφορηθεί την ύπαρξη των Ιταλών, χωρίς όμως να έχουν και εικόνα για την ακριβή πορεία τους. Παρόλα αυτά ο Α. Βελουχιώτης αποφασίζει να τους χτυπήσει. Τότε συμβαίνει ένα αναπάντεχο γεγονός που διευκολύνει στο μέγιστο βαθμό τα σχέδιά του.
Ένας από τους ιχνηλάτες του Άρη που προπορεύεται του αντάρτικου τμήματος, ο περίφημος «Αγησίλαος» (Αντώνης Τσιαπούρας από το Καρπενήσι), πετυχαίνει στους Αγίους Θεοδώρους του Κρίκελλου τον έφιππο Ιταλό που προαναφέραμε. Χωρίς να χάσει ευκαιρία χυμάει καταπάνω του και τον γκρεμίζει από το άλογο. Μια εκδοχή λέει πως ο ατρόμητος αντάρτης «Αγησίλαος» (που σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις περιφρονεί επιδεικτικά το θάνατο μαχόμενος σχεδόν πάντα ακάλυπτος) σταμάτησε ατάραχος τον Ιταλό και πιάνοντας τα γκέμια του αλόγου τον… διέταξε να κατέβει!!! Να σημειώσουμε ότι αυτό το άλογο που κατασχέθηκε ήταν το μετέπειτα «μαύρο άτι» του Α. Βελουχιώτη που βλέπουμε σε όλες τις σχετικές φωτογραφίες. Όπως και να συνέβη, το γεγονός είναι ότι ο «Αγησίλαος» συλλαμβάνει τον Ιταλό και σε χρόνο μηδέν τον οδηγεί ενώπιον του Άρη.
Από τον αιχμάλωτο Ιταλό οι αντάρτες πληροφορούνται πολύτιμες λεπτομέρειες για τις ακριβείς κινήσεις του εχθρού στην περιοχή. Ο Άρης δεν διστάζει στιγμή. Αποφασίζει άμεσα να στήσει καρτέρι θανάτου στους φασίστες καταχτητές. Με τη γνωστή πανέξυπνη ταχτική του, και αφού πρώτα κατοπτεύει αριστοτεχνικά το χώρο, καταστρώνει επιτόπου την ενέδρα. Το χτύπημα αποφασίζεται να γίνει στη θέση «Κουφόβρυση» του Κρίκελλου. Μόλις η Ιταλική φάλαγγα, που ανηφορίζει από το Κρίκελλο, πλησιάζει στο καίριο σημείο, οι Αρειανοί επιτίθενται ξαφνικά με καταιγισμό πυρών. Οι ακροβολισμένοι αντάρτες χτυπούν από παντού ανελέητα.
Οι Ιταλοί αρχικά αιφνιδιάζονται αλλά στη συνέχεια ανασυγκροτούνται και ανταποδίδουν αμέσως τα πυρά. Η μάχη που ακολουθεί είναι άγρια, φονική. Οι δύο πλευρές μάχονται λυσσαλέα και με πρωτοφανές πείσμα. Ο Άρης, όμως, που έχει πιάσει για τα καλά τα περάσματα, μακελεύει εντέλει τους Ιταλούς φασίστες. Μέσα σε λιγότερο από μισή ώρα, 3-4 από δαύτους κείτονται νεκροί, ενώ συλλαμβάνονται και άλλοι 15 (στο μνημείο αναγράφονται 3 νεκροί, στην αντάρτικη εφημερίδα «Η μαχόμενη Ευρυτανία» 4, ενώ άλλες πληροφορίες κάνουν λόγο και για 8). Όσοι απέμειναν το βάζουν στα πόδια σα λαγοί. Λάφυρα όπλα, πολυβόλα, πυρομαχικά, πέφτουν στα χέρια των ανταρτών. Οι δε Άγγλοι θα μείνουν άναυδοι από τη στρατηγική ιδιοφυία του Άρη και τη νικηφόρα έκβαση της πρώτης ανοιχτής μάχης κατά του εχθρού σε ολόκληρη την κατεχόμενη από το φασισμό Ευρώπη!
Ένας από τους ιχνηλάτες του Άρη που προπορεύεται του αντάρτικου τμήματος, ο περίφημος «Αγησίλαος» (Αντώνης Τσιαπούρας από το Καρπενήσι), πετυχαίνει στους Αγίους Θεοδώρους του Κρίκελλου τον έφιππο Ιταλό που προαναφέραμε. Χωρίς να χάσει ευκαιρία χυμάει καταπάνω του και τον γκρεμίζει από το άλογο. Μια εκδοχή λέει πως ο ατρόμητος αντάρτης «Αγησίλαος» (που σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις περιφρονεί επιδεικτικά το θάνατο μαχόμενος σχεδόν πάντα ακάλυπτος) σταμάτησε ατάραχος τον Ιταλό και πιάνοντας τα γκέμια του αλόγου τον… διέταξε να κατέβει!!! Να σημειώσουμε ότι αυτό το άλογο που κατασχέθηκε ήταν το μετέπειτα «μαύρο άτι» του Α. Βελουχιώτη που βλέπουμε σε όλες τις σχετικές φωτογραφίες. Όπως και να συνέβη, το γεγονός είναι ότι ο «Αγησίλαος» συλλαμβάνει τον Ιταλό και σε χρόνο μηδέν τον οδηγεί ενώπιον του Άρη.
Από τον αιχμάλωτο Ιταλό οι αντάρτες πληροφορούνται πολύτιμες λεπτομέρειες για τις ακριβείς κινήσεις του εχθρού στην περιοχή. Ο Άρης δεν διστάζει στιγμή. Αποφασίζει άμεσα να στήσει καρτέρι θανάτου στους φασίστες καταχτητές. Με τη γνωστή πανέξυπνη ταχτική του, και αφού πρώτα κατοπτεύει αριστοτεχνικά το χώρο, καταστρώνει επιτόπου την ενέδρα. Το χτύπημα αποφασίζεται να γίνει στη θέση «Κουφόβρυση» του Κρίκελλου. Μόλις η Ιταλική φάλαγγα, που ανηφορίζει από το Κρίκελλο, πλησιάζει στο καίριο σημείο, οι Αρειανοί επιτίθενται ξαφνικά με καταιγισμό πυρών. Οι ακροβολισμένοι αντάρτες χτυπούν από παντού ανελέητα.
Οι Ιταλοί αρχικά αιφνιδιάζονται αλλά στη συνέχεια ανασυγκροτούνται και ανταποδίδουν αμέσως τα πυρά. Η μάχη που ακολουθεί είναι άγρια, φονική. Οι δύο πλευρές μάχονται λυσσαλέα και με πρωτοφανές πείσμα. Ο Άρης, όμως, που έχει πιάσει για τα καλά τα περάσματα, μακελεύει εντέλει τους Ιταλούς φασίστες. Μέσα σε λιγότερο από μισή ώρα, 3-4 από δαύτους κείτονται νεκροί, ενώ συλλαμβάνονται και άλλοι 15 (στο μνημείο αναγράφονται 3 νεκροί, στην αντάρτικη εφημερίδα «Η μαχόμενη Ευρυτανία» 4, ενώ άλλες πληροφορίες κάνουν λόγο και για 8). Όσοι απέμειναν το βάζουν στα πόδια σα λαγοί. Λάφυρα όπλα, πολυβόλα, πυρομαχικά, πέφτουν στα χέρια των ανταρτών. Οι δε Άγγλοι θα μείνουν άναυδοι από τη στρατηγική ιδιοφυία του Άρη και τη νικηφόρα έκβαση της πρώτης ανοιχτής μάχης κατά του εχθρού σε ολόκληρη την κατεχόμενη από το φασισμό Ευρώπη!
Ο πρώτος νεκρός Ελασίτης στα πεδία των μαχών.
Ένας νεκρός αγωνιστής είναι η μοναδική μα οδυνηρή απώλεια των ανταρτών στη διάρκεια της μάχης του Κρίκελλου. Είναι ο αγαπητός σε όλους δάσκαλος Δημήτρης Σαξώνης («Δασκαλάκης») από τα Μάρμαρα της Φθιώτιδας, παλιός συμμαθητής και φίλος του Άρη Βελουχιώτη. Ο «Δασκαλάκης» είναι ο πρώτος νεκρός ΕΛΑΣίτης στα πεδία των τίμιων μαχών, ο πρώτος μάρτυρας του αντάρτικου λαϊκού στρατού που πότισε με το αίμα του τον τιτάνιο αγώνα για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά! Θάφτηκε στο Κρίκελλο τυλιγμένος στο αντάρτικο λάβαρο και ο τάφος του βρίσκεται ακόμη και σήμερα στο κοιμητήριο της Αγίας Παρασκευής. Μην ξεχνάς Ευρυτάνα, μην ξεχνάς επισκέπτη, να αφήνεις πάντα ένα λουλούδι των βουνών στον τάφο του ηρωικού «Δασκαλάκη».
Τα φασιστικά αντίποινα,,,
Τα φασιστικά αντίποινα,,,
Από το απόγευμα της 28ης αλλά και την επομένη ημέρα 29 Οχτώβρη, οι άνανδροι Ιταλοί φασίστες εξορμούν από το Καρπενήσι στο Κρίκελλο για τα αντίποινα του αίματος και της καταστροφής όπως συνήθιζαν. Εκτελούν 2 αθώους κατοίκους, ένα νέο μορφωμένο παιδί ονόματι Κώστα Μιτζιβίρη, καθώς και το Γιώργο Ζούκα. Στη συνέχεια καίνε 32 σπίτια μεταξύ των οποίων και το ιατρείο του χωριού. Λεηλατούν τα υπάρχοντα των χωριατόσπιτων φορτώνοντάς τα σα γνήσιοι λήσταρχοι σε δεκαπέντε μουλάρια που είχαν επιτάξει ειδικά γι’ αυτό το σκοπό.
Συλλαμβάνουν και τον παππά Οδυσσέα Κρικέλλα και 16 ακόμη Κρικελλιώτες χωρικούς τους οποίους οδηγούν στο Καρπενήσι. Τους περιφέρουν δεμένους και άγρια χτυπημένους στην κεντρική πλατεία του Καρπενησίου, διαδίδοντας ότι τάχα είναι… συλληφθέντες αντάρτες! Η γελοιότητα των θρασύδειλων Ιταλών φασιστών φτάνει στο αποκορύφωμά της, όταν μεταμφιέζουν ορισμένους δικούς τους στρατιώτες και τους επιδεικνύουν ως… Εγγλέζους αιχμαλώτους! Οι Ευρυτάνες που αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει γιουχάρουν δημόσια τους ελεεινούς «κοκορόφτερους». Οι 17 συλληφθέντες Κρικελλιώτες θα βασανιστούν απάνθρωπα από τους Ιταλούς και τους δωσίλογους στα μπουντρούμια του Καρπενησίου για 40 μέρες!!!
Να σημειώσουμε ότι ο παπα-Δυσσέας θα γνωρίσει ξανά άγρια βασανιστήρια και λίγα χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, από τους φασίστες παρακρατικούς του Μπούρου. Τον χτυπούν, του κόβουν με μαχαίρια τα γένια και του σπάνε τα χέρια με τους υποκόπανους των όπλων τους.
Συλλαμβάνουν και τον παππά Οδυσσέα Κρικέλλα και 16 ακόμη Κρικελλιώτες χωρικούς τους οποίους οδηγούν στο Καρπενήσι. Τους περιφέρουν δεμένους και άγρια χτυπημένους στην κεντρική πλατεία του Καρπενησίου, διαδίδοντας ότι τάχα είναι… συλληφθέντες αντάρτες! Η γελοιότητα των θρασύδειλων Ιταλών φασιστών φτάνει στο αποκορύφωμά της, όταν μεταμφιέζουν ορισμένους δικούς τους στρατιώτες και τους επιδεικνύουν ως… Εγγλέζους αιχμαλώτους! Οι Ευρυτάνες που αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει γιουχάρουν δημόσια τους ελεεινούς «κοκορόφτερους». Οι 17 συλληφθέντες Κρικελλιώτες θα βασανιστούν απάνθρωπα από τους Ιταλούς και τους δωσίλογους στα μπουντρούμια του Καρπενησίου για 40 μέρες!!!
Να σημειώσουμε ότι ο παπα-Δυσσέας θα γνωρίσει ξανά άγρια βασανιστήρια και λίγα χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, από τους φασίστες παρακρατικούς του Μπούρου. Τον χτυπούν, του κόβουν με μαχαίρια τα γένια και του σπάνε τα χέρια με τους υποκόπανους των όπλων τους.
Το Κρίκελλο θα γνωρίσει τεράστια καταστροφή και από τους Γερμανούς ναζί, δύο χρόνια αργότερα, τον Αύγουστο του 1944, όταν τα καθάρματα του Χίτλερ πυρπολούν το Καρπενήσι και την Ευρυτανία (βλ. σχετικό αφιέρωμα). Εκτελούν την Αγγελική Συγγούνη και 3 ομήρους και καίνε τα 250 από τα 400 σπίτια του χωριού. Οι μαχόμενοι Κρικελλιώτες δεν θα το βάλουν κάτω. Θα αντλήσουν δύναμη από τις ίδιες τους τις πληγές, δυναμώνοντας τον αγώνα τους, μαζί με όλο το λαό, κατά του φασίστα καταχτητή.
Το 1948, ο στρατός αυτή τη φορά, εκδιώκει τους Κρικελλιώτες εκκενώνοντας το χωριό ώστε να μη βρίσκουν οι αντάρτες στήριξη από το ντόπιο πληθυσμό. Αυτό συνέβαινε, τότε, σε όλα σχεδόν τα ευρυτανικά χωριά. Την άνοιξη του 1950, με το λεγόμενο «επαναπατρισμό» πολλοί θα επιστρέψουν. Όχι όμως όλοι. Κάποιοι θα θυσιαστούν στον αγώνα, άλλοι θα πάρουν τον αναγκαστικό δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς, άλλοι της φυλακής και της εξορίας, ενώ ορισμένοι δεν θα γυρίσουν στην τοπική κοινωνία από το φόβο των αντιποίνων του μετεμφυλιακού κράτους. Η πορεία ερήμωσης της Ευρυτανίας ξεκινά…
Τέλος, όσον αφορά τη μάχη του Κρίκελου οφείλουμε να κάνουμε μια υποσημείωση σχετικά με τις ημερομηνίες των γεγονότων. Οι αναφορές, ως προς αυτές, διίστανται. Στο μνημείο της Κουφόβρυσης αναγράφεται η 29η Οχτώβρη σαν ημερομηνία της μάχης, ενώ επάνω στον τάφο του Δασκαλάκη υπάρχει παλιά χάραξη με την ένδειξη 28η Οχτώβρη 1942. Η διαφοροποίηση αυτή παρατηρείται και σε αρκετές άλλες αναφορές. Βάση των περισσότερων στοιχείων ως πιο έγκυρη ημερομηνία της μάχης θα πρέπει να θεωρείται η 28η Οχτώβρη, ενώ η 29η σηματοδοτεί περισσότερο τα αντίποινα των Ιταλών στο χωριό.
Το Κρίκελλο στο πάνθεον της Ιστορίας!
Η ιστορική νικηφόρα μάχη του Κρίκελλου, αποτέλεσε ένα πολύ σημαντικό γεγονός για την περαιτέρω πορεία του αντιστασιακού κινήματος στη χώρα μας. Η κατατρόπωση των Ιταλών καταχτητών από τον Άρη, προσέδωσε επιπλέον κύρος στους αντάρτες, αναθάρρησε τους πληθυσμούς και σήμανε συναγερμό για την ένταξη στο Αντιστασιακό κίνημα ακόμη περισσότερων νέων αγωνιστών. Επιπλέον τρομοκράτησε τους Ιταλούς φασίστες οι οποίοι άρχισαν σιγά-σιγά να λουφάζουν. Ταυτόχρονα υπήρξε διεθνής απήχηση και δόθηκε το φωτεινό παράδειγμα σε όλους τους σκλαβωμένους λαούς, μιας και η μάχη του Κρίκελλου (μαζί με εκείνη της Ρέκκας) ήταν οι πρώτες σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη!!!
Το Κρίκελλο της Ευρυτανίας σήκωσε το φλάμπουρο της λευτεριάς και έτσι κατέκτησε επάξια τη δική του θέση στη λαμπρή Αντιστασιακή Ιστορία του τόπου μας, δίπλα από το Μικρό χωριό, τη Βίνιανη, τις Κορυσχάδες, τηΔομνίστα, τη Χρύσω και τόσα άλλα ακόμη κάστρα της λευτεριάς!
ΥΓ1: Δείτε και ορισμένα κομβικά αφιερώματα του blog μας για την Αντίσταση στην Ευρυτανία:
ΥΓ2: Διαβάστε, επίσης, κάποια επιπλέον ντοκουμέντα από τον Παράνομο Αντιστασιακό Τύπο της εποχής που έχει δημοσιεύσει ανά καιρούς το blog μας :
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Για πες