Η παγκοσμιοποίηση απογοήτευσε και κινδυνεύει

Σε αντίθεση με τις βασικές υποσχέσεις, η απελευθέρωση του εμπορίου ασκεί ισχυρές πιέσεις σε ένα ευρύτερο φάσμα εργαζομένων

Γράφει ο Stephen Roach*
Ενώ φαινομενικά κομψή στη θεωρία, η παγκοσμιοποίηση υποφέρει στην πράξη. Αυτό είναι το διπλό δίδαγμα του Brexit και της ανόδου του Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες. 

Και αυτό ενισχύει την ολοένα και πιο άγρια αντίδραση κατά της Κίνας που σαρώνει στον κόσμο.
Οσοι ιερουργούν στον βωμό του ελεύθερου εμπορίου - συμπεριλαμβανομένου εμού - πρέπει να αντιμετωπίσουν, να αντιμετωπίσουμε, αυτή την κραυγαλέα αποσύνδεση.

Η απελευθέρωση του εμπορίου - το ελιξίριο της παγκοσμιοποίησης - υπόσχεται οφέλη για όλους. Αυτή η υπόσχεση ισχύει αναμφισβήτητα σε μακροπρόθεσμη βάση, αλλά όχι πάντα βραχυπρόθεσμα. Η επικείμενη απόσυρση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) είναι απλώς η τελευταία απόδειξη.

Οι ψηφοφόροι στο Ηνωμένο Βασίλειο αντιτάχθηκαν σε αρκετές από τις βασικές θέσεις της περιφερειακής ολοκλήρωσης: στην ελεύθερη κινητικότητα του εργατικού δυναμικού και στη φαινομενικά μόνιμη μετανάστευση, στη ρύθμιση από υπερεθνικές αρχές στις Βρυξέλλες, καθώς και στη νομισματική ένωση. Η οικονομική ολοκλήρωση και η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα, αλλά στηρίζονται στις ίδιες αρχές της απελευθέρωσης του εμπορίου - αρχές που πέφτουν στο κενό στον πολιτικό στίβο.

Στις ΗΠΑ, η υπεροχή του Τραμπ και η πολιτική έλξη που άσκησε στις προκριματικές ο γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς αντανακλούν πολλά από τα ίδια συναισθήματα που οδήγησαν στο Brexit. Από τη μετανάστευση στην απελευθέρωση του εμπορίου, οι οικονομικές πιέσεις σε μια πολιορκημένη μεσαία τάξη έρχονται σε αντίθεση με τις βασικές υποσχέσεις της παγκοσμιοποίησης.

Το εμπόριο και τα προειδοποιητικά σημάδια

Εν ολίγοις η παγκοσμιοποίηση έχει χάσει τα πολιτικά της στηρίγματα. Πρόσφατες τάσεις στο παγκόσμιο εμπόριο καταγράφουν επίσης προειδοποιητικά σημάδια. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του όγκου του παγκόσμιου εμπορίου ήταν κατά μέσο όρο μόλις 3% κατά την περίοδο 2009-2016 - το ήμισυ του 6% από το 1980 ως το 2008. Αυτό αντανακλά όχι μόνο τη Μεγάλη Υφεση, αλλά και μια ασυνήθιστα αναιμική ανάκαμψη. Με το παγκόσμιο εμπόριο να μπαίνει σε μια σαφώς χαμηλότερη τροχιά, η πολιτική αντίσταση στην παγκοσμιοποίηση έχει ενταθεί.

Τα μέσα της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης είναι πολύ πιο περίπλοκα από εκείνα του προηγούμενου αιώνα. Η συνδεσιμότητα στο παρελθόν προέκυψε κυρίως μέσω των πλοίων και, τελικά, των σιδηροδρόμων και των μηχανοκίνητων οχημάτων. Σήμερα τα συστήματα μεταφορών είναι πολύ πιο προχωρημένα - επαυξημένα από το Διαδίκτυο και την ενίσχυση της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού. Το Διαδίκτυο έχει επίσης τη δυνατότητα στιγμιαίας διασυνοριακής διάδοσης των υπηρεσιών που βασίζονται στη γνώση, όπως τον προγραμματισμό του λογισμικού, τη μηχανική και τον σχεδιασμό, τις ιατρικές εξετάσεις, καθώς και λογιστικές, νομικές και συμβουλευτικές εργασίες.

Η εντονότερη αντίθεση μεταξύ των δύο κυμάτων της παγκοσμιοποίησης είναι στην ταχύτητα της απορρόφησης της τεχνολογίας και της αναστάτωσης που προκαλείται από αυτό. Οι νέες τεχνολογίες της πληροφορίας έχουν υιοθετηθεί σε ασυνήθιστα ταχύ ρυθμό. Χρειάστηκαν μόλις πέντε χρόνια για να ξεκινήσουν να σερφάρουν στο Internet 50 εκατομμύρια νοικοκυριά στις ΗΠΑ, ενώ είχαν χρειαστεί 38 χρόνια για να αποκτήσει πρόσβαση σε ραδιόφωνα ένας ανάλογος αριθμός Αμερικανών.

Πρέπει να στηρίξουμε τους εργαζoμένους

Δυστυχώς, τα προγράμματα που τοποθετούν ένα δίχτυ ασφαλείας για τους εργαζομένους που πιέζονται από τις επιπτώσεις του ελεύθερου εμπορίου είναι εξίσου παρωχημένα με τις θεωρίες του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Το πρόγραμμα Βοήθειας για την Προσαρμογή στο Εμπόριο (ΤΑΑ), για παράδειγμα, ψηφίστηκε στην Αμερική το 1962 για την οικονομία του χθες η οποία βασιζόταν στη βιομηχανική παραγωγή. Σύμφωνα με μια έκθεση που δημοσιεύθηκε από το Ινστιτούτο Peterson, μόνο 2 εκατομμύρια εργαζόμενοι στις ΗΠΑ έχουν επωφεληθεί από το ΤΑΑ από το 1974.

Ο σχεδιασμός πιο φωτισμένων πολιτικών ηγετών πρέπει να υπολογίζει τις ισχυρές πιέσεις που ασκούνται τώρα σε ένα πολύ ευρύτερο φάσμα εργαζομένων. Η υπερταχύτητα της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης υποδεικνύει την ανάγκη για ταχύτερη και ευρύτερη κάλυψη για την επανεκπαίδευση των εργαζομένων, για επιδόματα μετακίνησης, για βοήθεια στην αναζήτηση εργασίας, για την εξασφάλιση των εισοδημάτων στους εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας, για μεγαλύτερης διάρκειας επιδόματα ανεργίας.


Oπως προειδοποιεί η ιστορία, η εναλλακτική λύση - είτε είναι το Brexit είτε ο νέος απομονωτισμός της Αμερικής - είναι ένα ατύχημα εν αναμονή. Εναπόκειται σε εκείνους από εμάς που υπερασπίζονται το ελεύθερο εμπόριο και την παγκοσμιοποίηση να το αποτρέψουμε, προσφέροντας συγκεκριμένες λύσεις που θα ανταποκρίνονται στα προβλήματα που ταλαιπωρούν σήμερα πάρα πολλούς εργαζομένους.

*Ο κ. Stephen S. Roach, πρώην πρόεδρος της Morgan Stanley Asia, είναι λέκτορας στη Σχολή Διοίκησης του Πανεπιστημίου Yale.

http://www.tovima.gr/