Το αμίλητο νερό

Επιμέλεια: Κατερίνα Γκαράνη

Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον Κλήδονα, που παράγεται από την αρχαία λέξη "η κληδών". Κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, το μαντικό σημάδι και κατ’ επέκταση το άκουσμα του οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.

Στην Κρήτη το έθιμο παίρνει σάρκα και οστά την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού στις 23 Ιουνίου. Οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποια ή σε κάποιες από αυτές να φέρουν από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό», κι αυτό γιατί καθ' όλη την διαδρομή της επιστροφής η κοπέλα δεν πρέπει να πει ούτε μία λέξη.

Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό μπαίνει σε πήλινο δοχείο, την υδροφόρο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο (μήλο πράσινο ή κόκκινο, κόσμημα, κλειδί κ.α.), το λεγόμενο ριζικάρι.

Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι («κλειδώνεται») και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων. Μια μαντινάδα είναι χαρακτηριστική της διαδικασίας:

"Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικιό κλειδάκι 

κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι". 

Εδώ βλέπουμε ότι "η κληδών" μεταφέρθηκε λεκτικά μέσα στον χρόνο ως "κλείδωμα", δηλαδή σφράγιση.

Λέγεται ότι τη νύχτα που το νερό θα είναι "κλειδωμένο" οι κοπέλες θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο. Ανήμερα του Αϊ-Γιαννού, αλλά πριν βγει ο ήλιος -ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. 

Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες. Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας.

Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας και μια άλλη, κάποια που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλει ταυτόχρονα τυχαίες μαντινάδες. Μαντινάδες που είναι επηρεασμένες απλώς και μόνο από τη θέα του ριζικαριού, αφού η μαντιναδολόγος δεν ξέρει σε ποιον ανήκει το κάθε ριζικάρι. 

Η μαντινάδα που αντιστοιχεί στο αντικείμενο (ριζικάρι) της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνάει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη. Κι εδώ είναι που αναρωτιέσαι αν ο αυθόρμητος λόγος της κρητικής μαντινάδας έχει ρίζα στην λέξη μαντεία που η/ο μάντης αυθόρμητα έλεγε τα μελλούμενα μιλώντας με το θείο. 

Το άκραντο νερό της Θεσσαλίας

Το έθιμο του Κλήδονα όμως μέχρι και σήμερα παραμένει ζωντανό σε περιοχές της Κεντρικής Θεσσαλίας με τις δικές του παραλλαγές. Σε ορισμένα χωριά τελείται την παραμονή των Χριστουγέννων και σε κάποια άλλα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς.

Εκεί το έθιμο του αμίλητου νερού ή άκραντου νερού που έχει τις ρίζες του στον αρχαίο Κλήδωνα δεν έχει τον σκοπό της μαντείας αλλά της πρόσκλησης της τύχης στο σπιτικό τους. Η ειρωνεία είναι ότι το επίθετο άκραντος δηλώνει τον ανεκτέλεστο, τον ανεκπλήρωτο, αυτόν που δε φτάνει σε ένα ορισμένο τέλος. Λες και γνωρίζουν ότι παρά την τέλεση του μυστηρίου οι επιθυμίες για καλή τύχη θα μείνουν ανεκπλήρωτες.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Δεκεμβρίου (αλλού παραμονές πρωτοχρονιάς), προτού χαράξει ο ήλιος οι κοπέλες πηγαίνουν στην πιο κοντινή δημόσια βρύση ή πηγή για να πάρουν κρυφά το αμίλητο νερό (άκραντο νερό). Αφού γεμίσουν την στάμνα οι υδροφόρες κοπέλες δεν πρέπει να μιλήσουν καθόλου ακόμα κι αν στην διαδρομή δεχθούν πειράγματα ή προσβολές.

Μόλις πάρουν το νερό, αλείφουν τις βρύσες με βούτυρο και μέλι, ψημένο στάρι ή κλαριά από ελιές με την μαγική προσδοκία να τρέχει η πρόοδος και η ευημερία στο σπίτι όπως το νερό στην πηγή και η ζωή να είναι γλυκιά σαν το μέλι. Κατόπιν ρίχνουν μέσα στη στάμνα ένα φύλλο από βάτο και τρία χαλίκια γύρω από την πηγή. Επιστρέφουν αμίλητες, δίνουν το νερό να πιουν όλοι στο σπίτι, ραντίζουν όλο το σπίτι με το νερό για να το αγιάσουν και τέλος σκορπούν τα τρία χαλίκια στο σπίτι. 

Στον τοίχο