Δέκα χρόνια από το θάνατο του Πάνου Γεραμάνη - Αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του

του Νίκου Μπογιόπουλου

Συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια από το θάνατο του Πάνου Γεραμάνη. Ήταν Πάσχα του 2004, το βράδυ της Ανάστασης, που ο Πάνος Γεραμάνης ταξίδεψε για «των Αγγέλων τα μπουζούκια», να βρει τις παλιές του παρέες, τον Καζαντζίδη, τον Τσιτσάνη, την Μπέλλου.

   Η απώλεια του Πάνου, όσος χρόνος κι αν περάσει, θα παραμείνει χαραγμένη στο σώμα της ελληνικής δημοσιογραφίας και στις μνήμες των φίλων του. Ο Γεραμάνης υπήρξε ανεκτίμητος και ακέραιος, που είναι αδύνατον να μιλήσεις γι' αυτόν με το «ήταν». Ο Γεραμάνης «είναι».

Είναι ο άνθρωπος, που κατάφερε να δημιουργήσει ένα θησαυρό, γράφοντας και κρατώντας ζωντανό το έργο των ανθρώπων του λαϊκού τραγουδιού. Μετά το «φευγιό» του, έχει μείνει αναπάντητο το ερώτημα αν υπάρχει κάποιος να καταγράψει το δικό του, τεράστιο, έργο. 

Ο ίδιος ο Πάνος, στην τελευταία του συνέντευξη (στο περιοδικό «Δίφωνο»), είχε ερωτηθεί αν σκέφτεται την έκδοση της πολύχρονης δουλειάς του σε κάποιο βιβλίο, ώστε τα 15 χρόνια της συνεχούς διαδρομής του στο ραδιόφωνο με θέμα το λαϊκό τραγούδι να γίνουν μέρος της Ιστορίας και να διασωθούν, περνώντας από τον ήχο των μαγνητοφωνημένων εκπομπών στο «βασίλειο» του γραπτού λόγου. Ο Πάνος Γεραμάνης είχε απαντήσει τότε:

«Θέλω όλο αυτό το έργο, μιας και το έχω κάνει στο κρατικό ραδιόφωνο και η ΕΡΤ είναι ένας δημόσιος οργανισμός, μεγάλος και σοβαρός φορέας, να το κάνω εκεί. Έχω λάβει δεσμεύσεις και διαβεβαιώσεις και θέλω να βγει με τη σφραγίδα της ΕΡΤ. Θα μπορούσα να το κάνω και μόνος μου, αλλά είμαι ευθυγραμμισμένος με την ΕΡΤ. Θα είναι πιο πλήρης και συλλογική δουλειά. Κι επειδή πιστεύω στη συλλογική εργασία και δε με νοιάζει ο ατομισμός, επιμένω να το κάνουμε μαζί».

   Αυτά έλεγε ο Πάνος Γεραμάνης. Δεν έχουμε ούτε την αυταπάτη, ούτε την αφέλεια να πιστεύουμε ότι αυτοί που διαλύσανε την ΕΡΤ αντιλαμβάνονται έστω και κατ’ ελάχιστο το βάρος της ευθύνης που τους αναλογεί και της υποχρέωσης που τους βαρύνει.

   Όπως και να ‘χει ο Πάνος είναι εδώ, μέσα από το έργο του, την προσφορά του στη δημοσιογραφία και το ελληνικό τραγούδι. Ο Γεραμάνης είναι παρών γιατί υπάρχει ζωντανός στις καρδιές των φίλων του. Οι φίλοι του Πάνου, όπως κάθε χρόνο, θα συναντηθούν στη μνήμη του και μας καλούν όλους την Κυριακή στις 7.30 το βράδυ στο ουζερί του Θωμά, στο στέκι του Πάνου, στην πλατεία του Χαλανδρίου, για να τον τιμήσουν με τον τρόπο που του άρεσε, με συντροφιά, με κουβέντα, με ένα ποτήρι κρασί, με λαϊκό τραγούδι.

ενικός

Σύντομο Βιογραφικό του Πάνου Γεραμάνη

Ο δημοσιογράφος και μελετητής του λαϊκού τραγουδιού Πάνος Γεραμάνης (1945 - 2005) γεννήθηκε στο Βασιλικό Χαλκίδας και από μαθητής ακόμα ξεκίνησε να ασχολείται με τη δημοσιογραφία.Οι δύο αγάπες του ήταν το λαϊκό τραγούδι και το ποδόσφαιρο.

Από δεκαπέντε χρονών κατέβαινε τις Κυριακές με νταλίκες ή με όποιο άλλα μέσο εύρισκε για να παρακολουθήσει την ομάδα του. Στη δουλειά του, οι λαϊκοί τραγουδιστές είχαν γίνει οι καλύτεροί του φίλοι.

Εργάστηκε σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά (Φως, Σούπερ Σπορ, Απογευματινή, Εθνος κ.ά.). Από το 1986 εργαζόταν στα Νέα. Το μεγάλο του πάθος ήταν το λαϊκό τραγούδι στο ραδιόφωνο.

Το 1989 έκανε εντυπωσιακό ντεμπούτο στον «902 - Αριστερά στα FM» με τις εκπομπές «Μικρόφωνο στο τραγούδι» και «Για τους ανθρώπους της νύχτας» και από το Μάρτιο του 1990 μεταπήδησε στην ΕΡΑ, όπου για δεκαέξι χρόνια παρουσίαζε τους «Λαϊκούς Βάρδους» στο δεύτερο Προγραμμα και για δέκα χρόνια περίπου τους "Άσσους των Γηπέδων" στην ΕΡΑ-Σπόρ.

Ο Πάνος Γεραμάνης  σε πολύ νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, αρχικά με το αθλητικό κι έπειτα με το πολιτιστικό ρεπορτάζ.

Στη δισέλιδη εφημερίδα "Μαθητικός Φάρος" ξεκίνησε να γράφει, μέχρι που η κυκλοφορία της διεκόπη με παρέμβαση της Αστυνομίας. Στις αρχές της δεκαετίας του '60 αρθρογραφεί σε αθλητικές εφημερίδες σαν το "Φως των Σπορ", ενώ το 1967, μετά την απόλυση του απ' το στρατό, εργάζεται στην "Απογευματινή". Ακολουθεί η συνεργασία του με τις εφημερίδες "Ακρόπολις", "Έθνος", "Πρώτη", "Κέρδος", μέχρι το 1987 που αρθρογραφούσε μόνιμα στα "Νέα".

Πρώτη του μεγάλη "επιτυχία" ήταν η συνέντευξη που κατάφερε να πάρει, σε ηλικία 18 ετών, από τον Στέλιο Καζαντζίδη, ο οποίος τότε βρισκόταν στο απόγειο της δόξας του. Στην τελευταία του συνέντευξη για το τρέχον τεύχος του περιοδικού "Δίφωνο", αναφερόμενος στη γνωριμία και μετέπειτα φιλία του με τον Καζαντζίδη, ο ίδιος ο Γεραμάνης είχε εκμυστηρευτεί στη δημοσιογράφο και στιχουργό Φωτεινή Λαμπρίδη: "… Καθόταν ο Καζαντζίδης με τη Μαρινέλλα. Πάω και τους λέω Καλησπέρα σας, Πάνος Γεραμάνης από το Φως των Σπορ. Σηκώθηκε πάνω αυτός, έφερε μια καρέκλα, μου λέει καθίστε. Η Μαρινέλλα κουμπωμένη όπως πάντα, μου λέει Τι έχουμε εδώ, συνέντευξη;… Κάθισα εκεί μια ώρα και κουβεντιάζαμε διάφορα. Από πού είμαι, τι κάνω, του έλεγα γι' αυτόν. Μου λέει Ξέρεις τόσα πολλά για μένα, τι να πούμε; Έχω κάνει ένα προσχέδιο, του λέω, βγάζω τα χειρόγραφα. Μου λέει Πάρ' την και βάλ' την όπως είναι…"

Έκτοτε, ο Καζαντζίδης έδωσε περισσότερες από 50 ακόμη συνεντεύξεις στον Πάνο Γεραμάνη, στη διάρκεια μιας 40χρονης μακράς φιλίας. Το 1972 καταφέρνει να πάρει την πρώτη του συνέντευξη από τον Μίκη Θεοδωράκη, ενόσω ο μεγάλος συνθέτης βρισκόταν αυτοεξόριστος στο Παρίσι. Η δημοσίευση της συγκεκριμένης συνέντευξης σηματοδοτεί μια μεγάλη δημοσιογραφική επιτυχία του Γεραμάνη, ταυτόχρονα όμως τον χρίζει "κόκκινο πανί" για τη χούντα.

Στην πραγματικότητα, ο Γεραμάνης ουδέποτε πρόδωσε τις αριστερές του πεποιθήσεις, προσπαθώντας πάντα να γνωρίσει παροπλισμένους καλλιτέχνες του λαϊκού τραγουδιού σε ένα, ενδεχομένως, αμύητο λαϊκό κοινό. Έτσι, οι "Λαϊκοί βάρδοι" ήταν αυτοί που τον έκαναν ευρέως γνωστό, κυρίως στους νεότερους, που μέσα στην τεχνολογική ευδαιμονία της σημερινής εποχής με τους ψηφιακούς δίσκους, άκουγαν έναν παραγωγό να παίζει ακόμη βινύλια 78 στροφών, χρησιμοποιώντας το κλασικό πικ - απ και όχι τα κομπιούτερ.

Περισσότερα από 200 πρόσωπα του λαϊκού τραγουδιού "παρέλασαν" από τη θρυλική πλέον εκπομπή του Γεραμάνη, με προεξάρχοντες τους Καζαντζίδη - Μπιθικώτση, αλλά και τους Μοσχολιού, Μητροπάνο, Κουλαξίδη, Μανισαλή, Σκορδίλη, Σπόρο κ.ά.

Ας ελπίσουμε πως η Ελληνική Ραδιοφωνία, το "σπίτι" του, θα αξιοποιήσει τα ντοκουμέντα του και θα εκπληρώσει την επιθυμία του, την κυκλοφορία δηλαδή ενός βιβλίου με τα άπαντα του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού, όπως τα συνέλλεξε ο ίδιος με πάθος και μεράκι.

ΠΑΝΟΣ ΓΕΡΑΜΑΝΗΣ - Η ζωή και το έργο του


Στο βίντεο μιλάει και ο ίδιος ο Πάνος Γεραμάνης για τη ζωή του

Ο Περικλής Κοροβέσης γράφει για τον Πάνο Γεραμάνη

Δεν είχα ικανό τον Πάνο Γεραμάνη να πεθάνει. Είχε τόσο ζωή μέσα του, που ακόμα και σήμερα δεν το πιστεύω. Έχω την εντύπωση πως θα τον βρω στο Galaxy, όπου συναντιόμαστε τυχαία και πίναμε κανένα ποτήρι μαζί. Όταν δεν τον πετύχαινα ρωτούσα αν πέρασε. Αν είχε περάσει νωρίτερα, τότε ήξερα πως δεν θα τον δω. Και για άλλη μια φορά κουβαλούσα τσάμπα στην τσέπη μου, την πρώτη παράνομη έκδοση των "ανθρωποφυλάκων" που μου είχε ζητήσει. Δεν την άφηνα στο μπαρ για να μη χαθεί. Μου έχουν μείνει μόνο δυο αντίτυπα και ευχαρίστως θα έδινα το ένα στον Πάνο που του άξιζε δικαιωματικά. Στη διάρκεια της χούντας το είχε κάνει άπειρες φωτοκόπιες και το μοίραζε συστηματικά. Μέχρι που δάνεισε το δικό του και το έχασε.


Είπα να μη γράψω για τον Πάνο. Και ο λόγος ήταν απλός. Δεν τον ήξερα από χρόνια, δεν ήμουν αυτόπτης μάρτυς σε διάφορα σημαντικά πράγματα στη ζωή του και ούτε είχα να πω κοινές ιστορίες από το παρελθόν. Ένα ποτήρι μοιραζόμαστε και μαζί την υπόσχεση να βρεθούμε κανένα βραδάκι για κρασί, στα μαγικά στέκια που ανακάλυπτε. Περνώντας όμως οι μέρες από το θάνατό του, κατάλαβα πως έχασα έναν πολύτιμο φίλο, σαν να γνωριζόμαστε μια ζωή. Και κατάλαβα πως πριν γνωριστώ με τον ίδιο προσωπικά, είχα γνωριστεί με τη δουλειά του, κυρίως από το ραδιόφωνο.

Δεν ήταν η οποιαδήποτε ραδιοφωνική εκπομπή. Ήταν μια συνειδητή αριστερή εκπομπή που είχε εθνική εμβέλεια. Αυτό ίσως ηχεί υπερβολικό, αλλά για μένα είναι έτσι. Ο Αυδής μου είχε πει κάποτε, πως ο καλός κομμουνιστής δεν είναι αυτός που φαίνεται αλλά αυτός που δεν φαίνεται. Και όταν ζήτησα περαιτέρω διευκρίνιση μου είπε: "Μιλάει στη γλώσσα του άλλου".

Αυτό έκανε ο Γεραμάνης. Κανένα αριστερό κλισέ ή στερεότυπο της "κομμουνιστικής γλώσσας" δεν του ξέφευγε. Αν υποθέσουμε πως ο Καζαντζίδης ή ο Μπιθικώτσης ήξεραν κάποια παραπάνω γράμματα και είχαν την πολιτική αντίληψη του Πάνου και έκαναν εκπομπή, θα ήταν σαν αυτές του Πάνου.

Ο Γεραμάνης ήταν από την ίδια λαϊκή στόφα, από αυτήν που ήταν κάποτε φτιαγμένοι οι κομμουνιστές που είχαν την έννοια της προσφοράς και όχι της ανάδειξης και της προσωπικής καριέρας. Νομίζω πως και ο Φλωράκης ήταν από την ίδια στόφα, όπως και μια σειρά σεμνών και ανώνυμων αγωνιστών από το '40, το '50, το '60, άντε και στη Δικτατορία που η έκφραση της αγωνιστικότητάς σου, δεν ήταν λόγια της τηλεόρασης, αλλά είχαν μια άμεση συνέπεια στη ζωή σου. Από εκτέλεση μέχρι φυλακή και εξορία, ανάλογα με την εποχή.

Τηρουμένων των σχετικών αναλογιών, ο Γεραμάνης ήταν ένα είδος "υποδιοικητή Μάρκου" του λαϊκού τραγουδιού. Ο Μάρκος είχε διαπιστώσει πως ο πολιτισμός των Ινδιάνων, ήταν από μόνος του μια επαναστατική θεωρία. Αλλά οι Ινδιάνοι την είχαν χάσει και έπρεπε να την ξαναποκτήσουν μαζί με τη χαμένη τους αξιοπρέπεια. Ο Γεραμάνης πίστευε πως υπήρχε λαϊκός πολιτισμός που είχε εκφραστεί από τους βάρδους του. Και τους ξανάδωσε πίσω στο λαό. Δεν είναι τυχαίο ότι οι εκπομπές του είχαν γίνει τόσο αγαπητές.

Ένα μικρό δείγμα. Μπαίνω σ' ένα ταξί και ακούω Γεραμάνη στο ραδιόφωνο. Και ρωτάω τον ταξιτζή αν άλλαξε ώρα η εκπομπή του Πάνου ή είναι κάποια επανάληψη. Όχι μου λέει, είναι κασέτα, τις έχω γράψει όλες τις εκπομπές για να τις ακούω. Και ένας φίλος έπαιρνε τα "Νέα" μόνο κάθε Πέμπτη για τις φτηνές και καλές ταβέρνες που ανακάλυπτε ο Πάνος.
 
Η αγάπη του για τη μπάλα, ήταν η αγάπη του λαϊκού ανθρώπου για το ποδόσφαιρο. Το κατ' εξοχήν λαϊκό αγώνισμα που απαλλοτριώθηκε από τους βαρόνους του καπιταλισμού, χωρίς όμως να χάσει το λαϊκό κοινό του. Το τελευταίο του κείμενο για τη μπάλα ήταν ο πρόλογός του, στο βιβλίο των συναδέλφων του "Ριζοσπάστη" Νίκου Μπογιόπουλου και Δημήτρη Μηλάκα με τίτλο "Μια θρησκεία χωρίς απίστους: Ποδόσφαιρο" (Το βιβλίο δεν το έχω διαβάσει. Η αναφορά είναι από το "Ποντίκι". Θα το διαβάσω όμως οπωσδήποτε).

Αυτό το δίπτυχο, μπάλα -λαϊκός πολιτισμός και τραγούδι, είναι δυο τομείς που η Αριστερά έχει κάνει λίγα έως ελάχιστα πράγματα. Και αυτό κάτι σημαίνει. Δεν είναι εκεί που θα έπρεπε να είναι. Ο Πάνος ήταν. Και έχει αφήσει ένα τεράστιο έργο που δεν πρέπει να μπει στο αρχείο της Ραδιοφωνίας. Και αυτό το έργο πρέπει να εκδοθεί και να μείνει. Αυτή ήταν και η επιθυμία του, που έχει καταγράψει το "Δίφωνο" στην τελευταία του συνέντευξη που πήρε η Φωτεινή Λαμπρίδη. Μήπως είναι καιρός να πάρουν πρωτοβουλίες οι φίλοι του;
http://epohi.gr/

Πάνος Γεραμάνης – «Σε Δρόμους Λαϊκούς»

Γράφει ο Κώστας Μπαλαχούτης στο http://www.ogdoo.gr/