Πόλεμος για τoν χρυσό του Αριστοτέλη στη Χαλκιδική

Τι λένε οι κάτοικοι και τι απαντά η εταιρεία για την επένδυση των μεταλλείων ύψους 1,3 δισ. ευρώ

Μια επένδυση ύψους 1,3 δισ. ευρώ, για εξόρυξη χρυσού, χαλκού και αργύρου στη Βορειοανατολική Χαλκιδική, διχάζει τους κατοίκους και τους πολιτικούς παράγοντες της περιοχής και προκαλεί αντιπαραθέσεις. Η πρόσφατη απόφαση μάλιστα του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) να επιτρέψει τη συνέχιση των εργασιών από την εταιρεία Ελληνικός Χρυσός ΑΕ αναζωπύρωσε τις διαφωνίες και οδήγησε σε ανοιχτές συγκρούσεις μεταξύ κατοίκων και ΜΑΤ στις περιοχές όπου η μεταλλευτική δραστηριότητα έχει εδώ και αιώνες αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια της.
Στη διαμάχη ενεπλάκη και το Ελληνικό Δημόσιο καθώς έπειτα από σχετική απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ζητεί από την εταιρεία  να καταβάλει 22,3 εκατ. ευρώ επειδή η μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων και γης έγινε σε τιμή κατώτερη της αξίας τους.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η κατάσταση γίνεται έκρυθμη στη Χαλκιδική. Η επέκταση των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων στη μακεδονική γη έχει χωρίσει τα χωριά στα δύο: σε εκείνους που δεν επιθυμούν την εξόρυξη των πολύτιμων μεταλλευμάτων διότι, όπως υποστηρίζουν, θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία και σε όσους θεωρούν ότι η εταιρεία θα φέρει ανάπτυξη και θέσεις εργασίας τηρώντας τους περιβαλλοντικούς όρους. Στο... παιχνίδι προστέθηκαν και από τις δύο πλευρές ερευνητικά ινστιτούτα, πανεπιστημιακοί, πολιτικοί και πολιτευόμενοι.

Η υπόθεση απασχόλησε και το Πρυτανικό Συμβούλιο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το οποίο εκτιμά ότι ούτε η δαιμονοποίηση και η de facto απόρριψη κάθε αναπτυξιακής δραστηριότητας ούτε και η άκριτη αποδοχή μεγάλων επενδύσεων χωρίς τη διασφάλιση του συνολικού αναπτυξιακού οφέλους, της κοινωνικής συνοχής και της προστασίας του περιβάλλοντος είναι πράξεις συμβατές με τον επιστημονικό ορθολογισμό. Για τον λόγο αυτόν προτείνει την επανεξέταση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) στα σημεία για τα οποία δεν παρέχονται εγγυήσεις για την ασφαλή εξόρυξη. Η απόφαση έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων είχε υπογραφεί τον Ιούλιο του 2011 από τον τότε υπουργό Περιβάλλοντος κ. Γ. Παπακωνσταντίνου.

Τα απόβλητα

«Αυτή τη στιγμή τα συνεργεία της εταιρείας, με τις ευλογίες του ΣτΕ, αποψιλώνουν μεγάλες εκτάσεις ενός από τα ωραιότερα δάση της χώρας» τονίζει χαρακτηριστικά ο κ. Τόλης Παπαγεωργίου, πολιτικός μηχανικός και κάτοικος της περιοχής. «Κυρίως μας τρομάζει η προοπτική της επιφανειακής εξόρυξης. Αν παλαιότερα οι εξορύξεις γίνονταν υπόγεια, αυτή τη φορά μιλάμε για open pits, η αποκατάσταση των οποίων δεν είμαι σίγουρος ότι θα γίνει ποτέ. Χιλιάδες τόνοι σκόνης θα εκλύονται στην ατμόσφαιρα κάθε ώρα και μιλάμε βέβαια για σκόνη που περιέχει τοξικά στοιχεία και όχι σκόνη από τη Σαχάρα» λέει ο ίδιος. Και συνεχίζει: «Εκτός αυτού, μας τρομοκρατεί η προοπτική μιας φυσικής καταστροφής. Καταλαβαίνετε ότι τα φράγματα όπου θα εναποθέτονται τα απόβλητα θα είναι σαν ωρολογιακές βόμβες οι οποίες ανά πάσα στιγμή θα μπορεί να "εκραγούν" με ανυπολόγιστες συνέπειες».

Για τα προβλήματα στην απόθεση αποβλήτων ο εκπρόσωπος της εταιρείας Ελληνικός Χρυσός ΑΕ Κώστας Γεωργαντζής μιλώντας στο «Βήμα» υποστηρίζει ότι στις Σκουριές υπάρχει κοίτασμα πορφυριτικού χαλκού και χρυσού του οποίου το εκμεταλλεύσιμο υλικό είναι μόλις 2% και δεν περιέχει θειάφι, αρσενικό και άλλα βαρέα μέταλλα. «Από πού ορίζουν την τοξικότητα;» αναρωτιέται ο κ. Γεωργαντζής, ο οποίος επισημαίνει ότι δεν πρόκειται να γίνει χρήση κυανίου στα μεταλλουργεία. «Επιλέξαμε μια μέθοδο ακαριαίας τήξης με την οποία δεν γίνεται χρήση κυανίου» σημειώνει.

Στο Στρατώνι πάντως ο χώρος απόθεσης, όπως λέει ο εκπρόσωπος της εταιρείας, θα έχει περισσότερα βαρέα μέταλλα. «Αλλά και αυτές οι αποθέσεις χαρακτηρίζονται "μη επικίνδυνες". Στο Στρατώνι και στην Ολυμπιάδα υπάρχει διαφορετική μεταλλοφορία από τις Σκουριές. Πρόκειται για κοίτασμα μεικτών θειούχων. Στο Στρατώνι έχει άργυρο, μόλυβδο και ψευδάργυρο, ενώ στην Ολυμπιάδα έχει τα ίδια μέταλλα και χρυσό» αναφέρει.

Μάλιστα, σύμφωνα με τον κ. Γεωργαντζή, η εταιρεία έχει δεσμευτεί ότι θα καθαρίσει τη λίμνη τελμάτων της Ολυμπιάδας, μια «τοξική κληρονομιά» από την εποχή Μποδοσάκη. Πρόκειται για έναν τεράστιο χώρο απόθεσης 2,5 εκατ. κυβικών καταλοίπων εμπλουτισμού. Τα κατάλοιπα αυτά θα οδηγηθούν στο εργοστάσιο εμπλουτισμού της Ολυμπιάδας, το οποίο ανακαινίστηκε πρόσφατα από την εταιρεία και κόστισε 22 εκατ. ευρώ. «Η λειτουργία του θα ξεκινήσει τον επόμενο μήνα και θα παράγεται συμπύκνωμα χρυσοφόρου πυρίτη, το οποίο θα εξάγεται. Από την πώλησή του η εταιρεία αναμένεται να βγάλει τα έξοδα ανακαίνισης. Ο χώρος θα έχει καθαρίσει ως το 2015 και θα αποδοθεί στην τοπική κοινωνία»εξηγεί ο κ. Γεωργαντζής.

Οι υδάτινοι πόροι

Ενα από τα βασικά ζητήματα που θέτουν οι κάτοικοι της περιοχής είναι η πιθανή καταστροφή των υδάτινων πόρων που συνεπάγεται η μεταλλευτική δραστηριότητα σε αυτή την κλίμακα. «Η περιοχή είναι πλούσια σε νερά, τόσο επιφανειακά όσο και υπόγεια. Τα υπόγεια έχουν ήδη επηρεαστεί από μια δοκιμαστική σήραγγα και υπάρχει κίνδυνος ολοκληρωτικής καταστροφής τους από τη διείσδυση της θάλασσας. Εξίσου δραματικές θα είναι οι επιπτώσεις για τα επιφανειακά νερά αφού όλα θα επηρεαστούν από διάφορα τοξικά στοιχεία και δηλητήρια» επισημαίνει η κυρία Μαρία Καδόγλου, κάτοικος της περιοχής.

Ο εκπρόσωπος της Ελληνικός Χρυσός ΑΕ αναφέρει ότι έχει κατατεθεί εκτενής υδρογεωλογική μελέτη (ως τμήμα της ΜΠΕ) για όλες τις περιοχές όπου δραστηριοποιείται η εταιρεία στην περιοχή. Για τις Σκουριές η μελέτη έγινε από το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών και όπως προέκυψε για τη λεκάνη Ασπρόλακκα δεν θα έχει ιδιαίτερες επιπτώσεις στο υδροληπτικό έργο. Η εταιρεία αναμένεται να χρησιμοποιεί περίπου 2,5 εκατ. κυβικά ετησίως.

«Τα επιφανειακά νερά είναι 3,5 εκατ. κυβικά μέτρα και τα υπόγεια 10 εκατ. κυβικά. Ο ταμιευτήρας του Ασπρόλακκα έχει 5,5 εκατ. κυβικά αποθέματα νερού. Από αυτά σήμερα αντλούμε τα 0,5 εκατ. κυβικά, τα οποία αναπληρώνονται με τις βροχές, και τα υπόλοιπα καταλήγουν στη θάλασσα. Ακόμη κι αν πενταπλασιαστούν οι ανάγκες υδροδότησης τα επόμενα χρόνια, τα νερά αυτά φτάνουν και περισσεύουν» λέει ο πρώην υπουργός του ΠαΣοΚ και νυν δήμαρχος του Δήμου Αριστοτέλη κ. Χρήστος Πάχτας, ο οποίος στηρίζει την επένδυση στην περιοχή.

Οι δασικές εκτάσεις

Με την επιχειρούμενη επένδυση στη θέση Σκουριές εκτιμάται από το ΑΠΘ ότι θα προκληθούν ζημιές στα δάση της περιοχής - εκτάσεις οξιάς και δρυός -, εκ των οποίων πολλά χαρακτηρίζονται αρχέγονα. Οπως αναφέρει η Πανελλήνια Κίνηση Δασολόγων, η δραστηριότητα στις Σκουριές πρόκειται να αναπτυχθεί μέσα σε αρχέγονα δάση δρυός, οξιάς και καστανιάς. Για την ανάπτυξή της θα αποψιλωθούν 3.500 στρέμματα δάσους και ρέματα τα οποία σήμερα είναι καλυμμένα με αιωνόβια δέντρα.

«Από τη δασική έκταση που μας παραχωρήθηκε θα κόψουμε μόνο τα 1.500 στρέμματα (0,2% του Δήμου Αριστοτέλη) αλλά όχι όλα ταυτοχρόνως. Οι εργασίες θα γίνονται τμηματικά και όταν ολοκληρώνονται θα ακολουθεί αποκατάσταση και θα προχωράμε παρακάτω. Από την υπόλοιπη δασική έκταση που μας έχει παραχωρηθεί θα κοπούν ελάχιστα δέντρα, μόνο όσα απαιτούνται για την κατασκευή δρόμων» δηλώνει ο εκπρόσωπος της εταιρείας.

Ωστόσο ο καθηγητής στη Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος στο ΑΠΘ κ.Θεοχάρης Ζάγκας αναφέρει ότι στις επιπτώσεις της μεταλλευτικής δραστηριότητας στα δάση της περιοχής περιλαμβάνονται «η άμεση καταστροφή σημαντικών αρχέγονων δασών και παραγωγικών εδαφών, η αχρήστευση του υδρολογικού ρόλου των δασών, η διάσπαση της συνέχειάς τους με σημαντικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και η υποβάθμιση του οικολογικού ρόλου των δασών και της παραγωγικότητάς τους».

Οι θέσεις εργασίας

«Τη μεταλλευτική δραστηριότητα πρέπει να την αντιμετωπίσουμε ως μια αναπτυξιακή πραγματικότητα. Η παρουσία της στην περιοχή θεωρείται δεδομένη και ως κοινωνία καλούμαστε να παρακολουθήσουμε και να ελέγξουμε την τήρηση του περιεχομένου των περιβαλλοντικών όρων που έχει καταθέσει η εταιρεία. Σαφώς η μεταλλευτική δραστηριότητα αποτελεί μέρος της βιώσιμης ανάπτυξης μιας περιοχής. Στα επόμενα χρόνια θα έχουμε 5.000 νέες θέσεις: 1.800 άμεσες και 3.500 έμμεσες» υποστηρίζει ο κ. Πάχτας.

Ο Δήμος Αριστοτέλη, σύμφωνα με τον ίδιο, έχει ανάγκη να αξιοποιήσει το σύνολο των πλουτοπαραγωγικών πόρων του σε ένα περιβάλλον που δεν θα φέρνει σε αντίθεση τη μία δραστηριότητα με την άλλη.

«Μας λένε ότι θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας. Δεν μας λένε όμως πόσοι άνθρωποι - αγρότες, τουριστικοί επιχειρηματίες, αλιείς, μελισσοκόμοι κ.ά. - θα χάσουν τις δουλειές τους όταν η περιοχή θα καταντήσει κρανίου τόπος από τις δραστηριότητες της εταιρείας»αναφέρει η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ κυρία Κατερίνα Ιγγλέζη, η οποία πρωτοστατεί στις κινητοποιήσεις και δεν διστάζει να παραδεχθεί ότι ένας βασικός λόγος για τον οποίο εξελέγη βουλευτής είναι ο αγώνας της εναντίον της υποβάθμισης της περιοχής που, όπως υποστηρίζει, επιχειρείται από την εταιρεία.

Η αποκατάσταση

«Εχουμε άλλη μια μοναδικότητα: είμαστε ένα από τα πέντε μεγαλύτερα μεταλλευτικά πάρκα του πλανήτη. Τα Μεταλλεία Κασσάνδρας έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε βάθος 4.000 ετών. Από αυτά χρηματοδοτήθηκαν οι εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εδώ θα γίνει και μεταλλευτικό πάρκο από την εταιρεία - είναι μέσα στις υποχρεώσεις της - το οποίο θα διαχειρίζεται ο δήμος. Ο τόπος μάς χωράει όλους. Αρκεί να υπάρχουν κανόνες για όλους και να σεβαστούμε τρεις αρχές: την προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική συνοχή και την αειφορία» τονίζει ο κ. Πάχτας.

Πάντως παραδέχεται ότι θα υπάρχει μια επιβάρυνση στην περιοχή αλλά, όπως αναφέρει ο ίδιος, υπάρχει πρόγραμμα αποκατάστασης. «Υπάρχει ένα Ταμείο Αποκατάστασης με 50 εκατομμύρια το οποίο θα χειρίζεται το κράτος και θα επιβλέπουμε κι εμείς, καθώς και ένα Ταμείο Προαποκατάστασης» σημειώνει.

Οπως αναφέρουν πηγές του ΥΠΕΚΑ, έχει ήδη κατατεθεί εγγυητική επιστολή ύψους 50 εκατ. ευρώ για περιβαλλοντική αποκατάσταση και επισημαίνουν ότι πρόκειται για το μοναδικό μεταλλείο της χώρας στο οποίο έχει επιβληθεί τέτοιος όρος. Μάλιστα, όπως λένε οι ίδιες πηγές, η ισχύουσα ΜΠΕ υπερκαλύπτει την ελληνική και την κοινοτική νομοθεσία.

Αυτή τη στιγμή λειτουργεί online παρακολούθηση των δονήσεων που προκαλούνται από τη δραστηριότητα των μεταλλείων στις κατοικημένες περιοχές. Ως σήμερα τα ειδικά μηχανήματα δεν έχουν δώσει σήμα για δονήσεις πάνω από τα όρια.

Πάντως το Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας τον Απρίλιο του 2011 σε επιστολή του προς την τότε υπουργό Περιβάλλοντος κυρία Τίνα Μπιρμπίλη τονίζει ότι στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων «επιχειρείται υποβάθμιση στο μέγεθος και στη σημασία των επιπτώσεων, παρατηρούνται ελλείψεις στην τεκμηρίωση μελετών ασφαλείας και παρεκκλίσεις από τις διαδικασίες που προβλέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία, γίνεται χρήση επικίνδυνων τοξικών ουσιών, ενώ η εφαρμογή του επενδυτικού σχεδίου στην ολοκληρωμένη του μορφή ακυρώνει όλες τις άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες στην περιοχή».

Η παρέμβαση της ΕΕ
Το Δημόσιο ζητεί 22,3 εκατ. ευρώ για δικαιώματα εκμετάλλευσης
Τα... λεφτά του πίσω ζητεί το Ελληνικό Δημόσιο από την εταιρεία Ελληνικός Χρυσός, η οποία εκμεταλλεύεται τα Μεταλλεία Κασσάνδρας. Με καθυστέρηση ενάμιση χρόνου το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) εξέδωσε προ ημερών απόφαση με την οποία υποχρεώνει την εταιρεία να καταβάλει 15,3 εκατ. ευρώ και 7 εκατ. ευρώ σε τόκους.

Να θυμίσουμε ότι τον Φεβρουάριο του 2011 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με απόφασή της έκρινε ότι η μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων και γης έγινε σε τιμή κατώτερη της αξίας τους και ζητούσε από τη χώρα μας την ανάκτηση του συγκεκριμένου ποσού από την εταιρεία εντόκως. Ωστόσο, εξαιτίας νομικού κενού, όπως υποστηρίζουν κυβερνητικές πηγές, η χώρα μας δεν αναζήτησε αυτά τα χρήματα. Αντιθέτως, είχε προσφύγει κατά της Επιτροπής για λόγους δεοντολογικούς και αξιοπιστίας.

Τελικά, μετά την πρόσφατη απόφαση του ΥΠΕΚΑ, η ΔΟΥ μεγάλων επιχειρήσεων απέστειλε στα τέλη Ιουλίου έγγραφο προς την εταιρεία ζητώντας την τακτοποίηση της οφειλής. Από την πλευρά της, η Ελληνικός Χρυσός ΑΕ αναμένεται στο τέλος Αυγούστου, οπότε η ειδοποίηση καθίσταται ληξιπρόθεσμη, να υποβάλει αίτηση για ρύθμιση προκειμένου το ποσό να καταβληθεί σε δόσεις. Ωστόσο προσέφυγε και στην Ελληνική Δικαιοσύνη - είχε προσφύγει και στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης παράλληλα με το Ελληνικό Δημόσιο κατά της απόφασης της Κομισιόν - ώστε στην περίπτωση που δικαιωθεί να της επιστραφούν όσες δόσεις έχει καταβάλει ως αχρεωστήτως καταβληθείσες. Από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου στη Χαλκιδική το Ελληνικό Δημόσιο δεν παίρνει ούτε ένα ευρώ. Ο ελληνικός Μεταλλευτικός Κώδικας δεν προβλέπει απόδοση δικαιωμάτων (royalties) στο Δημόσιο από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, ο οποίος ανήκει στις εταιρείες οι οποίες τον εκμεταλλεύονται. «Δεν φταίμε εμείς γι' αυτό. Αν αποφασίσει διαφορετικά ο νομοθέτης, τότε θα πληρώσουμε» λέει ο εκπρόσωπος της εταιρείας κ. Κ. Γεωργαντζής.

Πάντως, όπως αναφέρουν στελέχη του ΥΠΕΚΑ, εντός του ερχόμενου Οκτωβρίου αναμένεται υπουργική απόφαση η οποία θα προβλέπει απόδοση δικαιωμάτων (royalties) στο Δημόσιο από τις εταιρείες που εκμεταλλεύονται τον ορυκτό πλούτο της χώρας.

«Αν και δεν αποδίδουμε royalties, δίνουμε ωστόσο ετησίως 3 εκατ. ευρώ στον Δήμο Αριστοτέλη. Οταν αυξηθεί η παραγωγή και σε εξάρτηση με τις τιμές των μετάλλων, υπολογίζεται ότι θα καταβάλλουμε περίπου 7-8 εκατ. ευρώ τον χρόνο» αντιτείνει ο εκπρόσωπος της εταιρείας.

Επίσης, σύμφωνα με τον κ. Γεωργαντζή, η εταιρεία καταβάλλει φόρους μισθωτών υπηρεσιών και εταιρικό φόρο από τα κέρδη, τον ΦΠΑ και τις εισφορές στο ΙΚΑ. «Με έναν πρόχειρο υπολογισμό, ένα 30% του τζίρου πάει στο κράτος και στον δήμο, περίπου 45% αφορά τη μισθοδοσία και γύρω στο 20%-25% θεωρείται κέρδος. Το κάθε ευρώ που επενδύεται στην περιοχή έχει πολλαπλάσια οφέλη και γεννά άλλα 3,13 ευρώ στην περιοχή, σύμφωνα με οικονομοτεχνική μελέτη που περιλαμβάνεται στη ΜΠΕ» σημειώνει.

Το ημερολόγιο των Μεταλλείων
• 1995: Η TVX Hellas AE εξαγοράζει από το Ελληνικό Δημόσιο τα Μεταλλεία Κασσάνδρας έναντι 11 δισ. δρχ. (περίπου 39,8 εκατ. ευρώ).

• 2002: Το ΣτΕ ακυρώνει τις μεταλλευτικές άδειες και τις άδειες επεξεργασίας χρυσού των Μεταλλείων για «σοβαρούς περιβαλλοντικούς λόγους».

• 2003: Εξαιτίας της ακυρωτικής απόφασης του ΣτΕ η εταιρεία TVX Hellas κινεί πτωχευτική διαδικασία.

• 9 Δεκεμβρίου 2003: Ιδρύεται η εταιρεία Ελληνικός Χρυσός ΑΕ.

• 12 Δεκεμβρίου 2003: Τα Μεταλλεία Κασσάνδρας αλλάζουν χέρια με συμφωνία back to back. Μεταβιβάζονται από την TVX Hellas στο Ελληνικό Δημόσιο έναντι 11 εκατ. ευρώ και το Ελληνικό Δημόσιο τα πουλάει στην εταιρεία Ελληνικός Χρυσός ΑΕ έναντι 11 εκατ. ευρώ. Και στις δύο περιπτώσεις το Ελληνικό Δημόσιο εκπροσωπούν ο τότε υφυπουργός Ανάπτυξης κ. Α. Καλαφάτης και ο τότε υφυπουργός Οικονομικών κ. Χ. Πάχτας. Η πώληση κυρώθηκε με τον νόμο 3220/2004.

• 2004-2005: Η European Goldfields LTD εξαγoράζει το 65% τής Ελληνικός Χρυσός έναντι 125,3 εκατ. δολαρίων (κυρίως σε μετοχές). Τον Ιούνιο του 2007 εξαγοράζει άλλο ένα 30% έναντι 178 εκατ. δολαρίων (με ανταλλαγή περίπου του 20% των μετοχών της European Goldfields).

• 2012: Η εταιρεία Eldorado Gold εξαγοράζει τη European Goldfields.

ΤΟ ΒΗΜΑ